به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان، یزد یکی از شهرهای مرکزی ایران است که تیر ماه ۱۳۹۶ در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد.
یزد معماری تماشایی دارد و بافت سنتی آن دست نخورده است. بنابراین، تعجبی ندارد که میزبان گردشگران بسیاری باشد.
ما اطلاعاتی را جمع‌آوری کرده‌ایم که برنامه‌ریزی شما را برای سفر به شهر بادگیرها ساده‌تر می‌کند.مجموعه بازارهای قدیمی یزدمجموعه بازارهای قدیمی یزد در دوران پهلوی با احداث خیابان شاه به دو نیم تقسیم شدند که طی این تقسیم برخی بازارها مانند بازار محمدعلی خان، بازار ارسی دوزها، بازار پنجه علی تخریب شد.
در این راسته بازارها می‌توانید کالاهایی چون پارچه، طلا، فرش و شیرینی‌های سنتی تهیه کنید. در این مجموعه بازارها کارگاه مازاری (محل ساییدن حنا)، کارگاه حلوایی (محل تبدیل کنجد به حلوا ارده) و کارگاه رنگرزی وجود دارد.
بازار قیصریه با معماری‌ای بسیار زیبا و دو در چوبی بسیار ارزشمند محل خرید و فروش پارچه های یزدی است.
بازار قنبر که قدیمی‌ترین قسمت بازار را تشکیل می‌دهد متعلق به قرن ۹ هجری است و جزو بخشی از مجموعه تاریخی فرهنگی امیر چخماق به حساب می‌آید. در این بازار یک تکیه بسیار زیبا متعلق به قرن ۱۳ نیز وجود دارد.
بهتر است پس از ورود به یزد، در ابتدا از یکی از قدیمی‌ترین محلات این شهر، یعنی محله فهادان دیدن کنید.
فهادان در لغت به معنای فرد سرشناس و دانا است. فهادان که تاریخ پیدایش آن به دوران سلجوقی باز می‌گردد، یکی از قدیمی‌ترین محله‌های یزد است و به محله جنگل نیز شهرت دارد.
حتی نقل شده است که سلطان قطب الدین بن عزرالدین، علاقه شدیدی به نگه‌داری از یوزپلنگ داشته است و تعدادی یوز در این محل نگه‌داری می‌کرده است؛ به همین دلیل این محله به محله یوزداران نیز شهرت پیدا کرده است.
از آثار تاریخی این محله می‌توان به امامزاده دوازده امام، زندان اسکندریه یا همان مدرسه ضیائیه، بقعه شیخ احمد فهادان، تعدادی خانه اعیان نشین متعلق به دوران قاجار مانند خانههای ملک‌زاده، محمودی و عرب‌‌‌زاده و همچنین تعدادی آبانبار، مسجد، بازارچه و کارگاه اشاره کرد.
در مجاورت بقعه دوازده امام در محله فهادان، بنایی به نام زندان اسکندر یا مدرسه ضیائیه با حدود ۸ قرن قدمت وجود دارد و تاریخ ساخت آن به سال ۶۳۱ بازمی‌گردد؛ اما در سال ۷۰۵ تکمیل شده است.
ظاهرا این بنا با گنبدی ۱۸ متری و دارای تزئینات و گچبریهای زیبا با رنگ طلایی و لاجوردی، ابتدا زندان بوده و سپس به مدرسه تغییر کاربری داده است.
سه ایوان حیاط این بنا را احاطه کرده و در میان آن نیز چاهی به قطر دو متر وجود دارد. این بنا تنها از خشت خام تهیه شده است.یزد بناهای تاریخی مذهبی بسیار زیادی را در خود جای داده است که بقعه دوازده امام متعلق به قرن پنجم و دوران سلجوقیان یکی از آنها است.
این بنا در ابتدا به صورت چهار ضلعی بوده و سپس با ایجاد تغییراتی در آن، به یک سازه هشت ضلعی تبدیل شده است. در داخل بنا از گچبریهای ساده اسلیمی استفاده شده است. در محراب این مسجد نیز سنگ مرمری وجود دارد که روی آن بر دوازده امام و یکی از مشاهیر یزد صلوات فرستاده شده است.
طبق اسناد تاریخی، این بقعه آرامگاه سید معز الدین بن شرف الدین علی بن شمس الدین محمد بن تاج الدین است. این بنا متعلق به قرن نهم هجری قمری است.
داخل این بنا کاشیکاری شده و عمده مصالح آن خشت و گل است. قسمت داخلی گنبد با کاشی‌‌های نقوش اسلیمی و هندسی پوشیده شده و قسمت خارجی آن آجری و با طرح جدید ساخته شده است.
ساختمان اولیه این شاهکار تاریخی یکی از آثار بسیار شاخص یزد است، متعلق به دوران ساسانیان بوده و حتی تا چند سال گذشته هم در حال تکمیل بوده است.
کاشی‌کاری‌ها، سردر رفیع، مناره‌‌ها و کتیبههای بسیار زیبای آن، شاهکار‌های معماری قرن نهم هستند. کتیبههای مسجد که یکی به خط کوفی و دیگری به خط ثلث نوشته شده است، نیز ارزش بسیار زیادی دارند. مسجد جامع یزد با وسعتی در حدود ۱۰ هزار متر مربع، دارای بخش‌‌های متعددی از جمله صحن بسیار بزرگ، شبستان‌های و رواق‌‌های بزرگ مشرف به صحن، شبستان‌های ستون‌دار، ایوان، کتابخانه و تزیینات غنی و زیبا است.
در دوران قاجار خانههای اعیانی زیادی در یزد ساخته شده است که یکی از آنها خانه لاری‌ها است که از شش باب خانه تشکیل شده و در سال ۱۲۸۶ ساخته شده است.
استفاده از معماری خانههای کویری در این بنا کاملا محسوس است و ویژگی‌های جالب این بنا مانند در و پنجره‌‌های منحصربهفرد آن و اتاق‌های آینه کاری و نقاشی شده آن، توجه هر گردشگری را به سوی خود جلب می‌کند.آبانبار شش بادگیر
آب‌‌انبارها جزو بناهایی هستند که در بسیاری از شهرهای ایران دیده می‌شود. آبانبار شش بادگیر یکی از آثار معاصر یزد است که دارای شش بادگیر هشت وجهی بسیار زیبا با ارتفاع ۱۰ متر است.
در داخل بنا نیز مخزن آب مدوری با حجم دو هزار متر مکعب و ارتفاع ۶ متر وجود دارد و کف آن با آجر فرش شده است.حمام خان
این بنای تاریخی جذاب در سال ۱۲۱۲ به فرمان محمد تقی خان، حاکم یزد ساخته شد. حمام خان که به گرم‌‌خانه نوری حمامی نیز معروف است، از بخش‌‌های مختلفی همچون شاه‌‌نشین و خزینه تشکیل شده است و امروزه از آن به‌‌عنوان چایخانه و سفره‌‌خانه سنتی استفاده می‌شود.
این بنا در زمینی به مساحت ۱۱۷۰ متر مربع با زیربنای ۹۰۰ متر ساخته شده است.
بازار دروازه مهریز با سی و هشت متر طول، در زمان گورکانیان به دست علی آقا تاسیس شد.
بازار تبریزیان متعلق به دوران قاجار است که در انتهای بازار پنجه علی قرار دارد. معماری این بخش از بازار بسیار دیدنی و زیبا است.
بازار زرگری که قدمتی آن به سده‌های دووازدهم و سیزدهم بازمی‌گردد، امروزه با طول ۹۴ متر در بخش شمالی خیابان قیام قرار گرفته است. معماری این بخش نیست بسیار زیبا است.
ساختمان اصلی آتشکده با ارتفاعی درحدود ۲۱ متر از زمین ساخته شده است و درختان همیشه سبز سرو و کاج، این ساختمان و حیاط جلوی آن را احاطه کرده‌اند. نگاره فروهر در قسمت مرکزی ساختمان و سرستون‌های سنگی، زیبایی خاصی به این ساختمان بخشیده‌اند.
در داخل آتشکده نیز تابلوهای دربردارنده سخنان کوروش کبیر و زرتشت و همچنین آتش مقدس در پشت دیوار شیشه‌‌ای که از ۱۵۰۰ سال پیش تاکنون خاموش نشده است، توجه گردشگران را به خود جلب می‌کند. در بیرون آتشکده هم حوضی وجود دارد که سکه‌‌های زیادی در درون آن انداخته شده است.
کمتر کسی یزد را بدون دیدن باغ دولت‌آباد ترک می‌کند. این باغ یکی از قدیمی‌ترین باغ‌‌های ایران در کل کشور است و بادگیر آن با ارتفاع ۳۳/۸ متر، بلندترین بادگیر خشتی جهان است. دولت‌آباد که متعلق به دوران افشاریه بوده و در سال ۱۱۶۰ ساخته شده است، هم به ثبت ملی رسیده است و هم در فهرست میراث فرهنگی جهانی یونسکو ثبت شده است.
این باغ دارای حوض‌ها و آبنماهای بسیار زیبایی بوده و از دو بخش اندرونی و بیرونی تشکیل شده است. بخش اندرونی شامل ساختمان هشتی (بادگیر تابستانه)، بادگیر، عمارت طنبی، بهشت آیین و سایر بخش‌ها می‌شود.
در ضمن در این باغ کافی‌شاپی نیز وجود دارد که می‌توانید در محیط سنتی و مفرح آن لحظات خوشی را سپری کنید
بازار مسگری (قرن نهم)، بازار محمدعلی خان زندیه، بازار صدری یا شاهزاده فاضل (دوران قاجار)، بازار افشار (دوران قاجار)، بازار خان (دوران قاجار)، بازار کاشیکاری، بازار چیت سای، بازار مسجد ملا اسماعیل، بازار حاجی قنبر، بازار جعفر خان، بازار نخود بریزی.سوغات یزد چیست؟سوغات و صنایع دستی استان یزد کاملا معروف و شناخته‌شده هستند. از انواع صنایع دستی زیبا مثل ترمه، زیلو و پارچه‌های رنگین تا شیرینی‌های لذیذی که بهترین نمونه‌ی آنها را فقط در یزد پیدا خواهید کرد.
استان یزد و به ویژه شهر یزد مرکز این استان به داشتن شیرینی‌های متعدد مشهور است.
حلوا ارده غذایی بسیار مقوی است که بیشتر در وعده‌ی صبحانه مورد استفاده قرار می‌گیرد. مواد اصلی تشکیل‌دهنده‌ی حلوا ارده عبارت‌اند از کنجد، ارده، شکر، گلوکزمایع، شیرین‌کننده‌های مجاز خوراکی، اسید سیتریک، پودر سفیده‌ی تخم‌مرغ و آب چوبک، ارده، کنجد بدون پوست، بوداده و آسیاب شده‌ای است که روغن‌گیری نشده باشد.
حلوا ارده‌ای که در استان یزد به خصوص در شهرستان اردکان تولید می‌شود به دلیل اینکه فاقد هر گونه افزودنی شیمیایی است و هنوز به روش سنتی و تا حدودی دستی تولید می‌شود، طعم و مزه‌ای طبیعی دارد و نسبت به حلوا ارده‌ای که به روش صنعتی تولید می‌شود طرفداران بیشتری دارد.
کیک یزدی یکی از شیرینی‌های اصیل یزدی است که در این استان معمولا برای پذیرایی در مراسم مذهبی از آن استفاده می‌شود.
مواد لازم برای تهیه‌ی این کیک لذیذ تخم‌مرغ، شکر، روغن جامد یا کره، آرد سفید، نمک میوه، جوش شیرین، بیکینگ پودر، ماست یا شیر، هل و در صورت دلخواه مقداری کشمش و خلال پسته است.
یکی از معروف‌ترین و لذیذترین شیرینی‌های سنتی یزد، قطاب است. قطاب یزدی از دو بخش تشکیل شده یکی لایه‌ی خارجی و دیگری مغز داخلی.
لایه‌ی خارجی این شیرینی نوعی نان شیرین سرخ شده در روغن است که خمیر آن از ترکیب آرد گندم، شیر یا ماست و زرده‌ی تخم‌مرغ تهیه شده و در روغن سرخ می‌شود و در نهایت در پودر قند غلطانده می‌شود. مغز داخلی این شیرینی ترکیبی از پودر بادام، پودر قند و هل است.
این شیرینی به دلیل وجود هل و پودر بادام ارزش غذایی بالایی دارد و طعم بی‌نظیر آن، قطاب را از سایر شیرینی‌های سنتی ایران متمایز می‌کند.
باقلوا یکی از شیرینی‌های پرطرفداری است که به اشکال گوناگون در کشورهای مختلف از جمله ایران، ترکیه، کشورهای آسیای میانه و قفقاز، برخی کشورهای عربی، یونان، قبرس و برخی مناطق روسیه تهیه می‌شود. مراکز عمده‌ی تولید این شیرینی در ایران شهرهای قزوین، تبریز و یزد هستند.
باقلوای یزد به شکل‌های گوناگون چون لوزی، مربع و لوله‌ای و با طعم‌های متفاوتی از جمله پسته‌ای، بادامی و نارگیلی تولید می‌شود. در تهیه‌ی این شیرینی از گلاب، شکر، هل، آرد، بیکینگ پودر، زرده‌ی تخم‌مرغ، خاک قند، شیر و روغن استفاده می‌کنند.
شیرینی محبوب پشمک یکی دیگر از شیرینی‌های اصیل یزدی است که طرفداران زیادی به خصوص در میان بچه‌ها دارد. پشمک در واقع نوعی شیرینی حجیم است که از شکر تهیه می‌شود.
گاهی به شکر مورد استفاده در فرآیند تولید پشمک، مواد دیگری مانند اسانس‌های میوه‌ها، قهوه، کاکائو و زعفران اضافه می‌کنند.
از دیگر سوغاتی‌های شیرین یزد، انواع «نقل» است. نقل در طول تاریخ از عملیات دراژه‌زنی انواع خشکبار با روکش شکر تولید می‌شده است که این کار حدود ۲۵ سال پیش به کمک دستگاه‌های دراژه‌زنی از حالت دستی خارج شد. نقل امروزی در واقع محصول ماشینی همان نقلی است که سال‌ها پیش با زحمت فراوانی به صورت سنتی تهیه می‌شد.
امروزه نقل با طعم‌های متنوع (بهارنارنج، یاس، زعفران و...) و با مغز انواع خشکبار مانند گردو، بادام درختی وبادام زمینی تولید می‌شود.
استان‌های مختلف ایران انواع نقل خاص خود را عرضه می‌کنند اما نقل یزد عطر و طعم متفاوتی دارد. ترکیبات تشکیل‌دهنده‌ی نقل شامل شکر، آب، بیدمشک، مغز گردو (یا هر نوع مغز دیگر)، وانیل و... است.
نقل را می‌توان با طعم و مغزهای متفاوتی تولید کرد که در این میان نقل گردویی محبوبیت و هم شهرت بیشتری دارد. از انواع نقل می‌توان به انواع گردویی، بادامی، پسته‌ای و خلال بادام با طعم‌های وانیلی، زعفرانی، گل محمدی، آلبالویی، گشنیز و بیدمشک اشاره کرد. نقل به خاطر شیرین و نرم بودن می‌تواند جایگزین مناسبی برای قند در نوشیدن چای باشد.
این شیرینی یکی از شیرینی‌های سنتی ایران است که در استان‌های مختلف ایران به ویژه در یزد تولید می‌شود. در تهیه‌ی این شیرینی از موادی چون مغز بادام، پودر قند، روغن جامد آب کرده، آرد، پودر هل سبز و پودر پسته استفاده می‌کنند.
نان برنجی یکی دیگر از شیرینی‌های سنتی ایرانی است که علاوه بر یزد در شهرهای مختلفی از جمله کرمانشاه و قزوین نیز تولید می‌شود. در تهیه‌ی این شیرینی که بین گردشگران کاملا شناخته شده است، از آرد برنج، آرد گندم، پودر شکر، روغن جامد، تخم‌مرغ، گلاب و هل استفاده می‌کنند. نان برنجی انواع گوناگونی از جمله نان برنجی ساده و نان برنجی زعفرانی دارد.
نان پنجره‌ای یا شیرینی پنجره‌ای یا خاتون پنجره یکی از قدیمی‌ترین شیرینی‌های ایرانی است. مواد تشکیل‌دهنده‌ی آن آرد سفید گندم، تخم‌مرغ، پودر نشاسته، گلاب و روغن است که با خاک قند تزئین می‌شود. در گذشته بسیاری از زنان این شیرینی را خودشان در منزل تهیه می‌کردند.
سوهان آردی و خانی از انواع سوهان یزدی هستند که هر کدام مزه و طعم خاص خود را دارند و به شکلی متفاوت تهیه می‌شوند.
سوهان خانی از مشهورترین سوهان‌هایی است که در یزد تهیه می‌شود. ترکیبات سوهان یزد آرد جوانه گندم، آردسفید، زرده تخم مرغ شکر، مغز پسته، روغن حیوانی، هل و دارچین است.
سوهان آردی نیز از موادی چون آرد، شکر، هل، زعفران، روغن و گلاب تهیه می‌شود.
لوز یکی از شیرینی‌های سنتی ایران است که در شهرها و استان‌های مختلف با مواد متفاوتی تهیه می‌شود. یزد نیز یکی از شهرهایی است که انواع لوز را به عنوان سوغات عرضه می‌کند. از میان مشهورترین و محبوب‌ترین لوزهای یزدی، لوز بیدمشک، لوز بادامی و لوز نارگیل را می‌توان نام برد.
در تهیه‌ی این لوز از پودر بادام، شکر، سفیده‌ی تخم‌مرغ، عرق بیدمشک و پودر پسته برای تزیین استفاده می‌شود. این لوز به دلیل وجود عرق بیدمشک در ترکیباتش بسیار معطر است.
اصلی‌ترین ماده‌ی به کار رفته در این نوع شیرینی پودر نارگیل است است. تهیه‌ی این شیرینی در منزل هم بسیار ساده است و نیازی به فر ندارد.
طرز تهیه‌ی این شیرینی درست مثل لوز بادام است با این تفاوت که به جای بادام، پودر نارگیل جایگزین می‌شود. لوز پسته نیز با افزودن پودر پسته به جای پودر بادام به همین شیوه تهیه می‌شود.
هر یک از استان‌های ایران به فراخور فرهنگ و شرایط اقلیمی صنایع دستی خاصی دارند. این استان کشور نیز به لحاظ صنایع دستی غنی است. در ادامه با برخی از آنها آشنا می‌شویم که می‌توانید در سفر به یزد برای دوستان خود به عنوان سوغات تهیه کنید.
یکی از عمده‌ترین تولیدکننگان محصولات سفال و سرامیک ایران، میبد است که در استان یزد قرار دارد. سفال‌های این خطه به شکل‌های سفال ساده‌ی بدون لعاب، سفال لعاب‌دار و کاشی و سرامیک عرضه می‌شوند.
نقوش سفال میبد بسیار دیدنی و البته منحصربهفرد هستند. نقش‌های اصیل مرغ و ماهی و خورشید خانم از رایج‌ترین نقوشی هستند که بر سفال‌های میبد نقش می‌بندند.
بخش عمده‌ی صنایع دستی یزد پارچه‌های مختلفی هستند که به سبک‌های گوناگون و با مواد اولیه‌ی متنوعی بافته می‌شوند. در ادامه با چند نمونه از آنها آشنا می‌شویم.
دارایی‌یافی یکی دیگر از صنایع دستی یزد است که قدمت زیادی در این منطقه دارد و البته امروزه به فراموشی سپرده شده است و به سختی در دل کوچه و بازار یزد می‌توان نشانی از آن پیدا کرد.
دارایی‌بافی یزد که قدمتی ۸۰۰ ساله دارد نوعی پارچه است که از ابریشم و رنگ‌های طبیعی تولید می‌شود. از آنجا که در قدیم فقط کسانی که دارای تمکن مالی بودند می‌توانستند پارچه‌های دارایی‌بافی را تهیه کنند، به این صنعت دارایی‌بافی می‌گویند.
پارچه‌ی دارایی در گذشته برای رولحافی، بقچه، بقچه سوزنی و آستری لحاف بوده است و اکنون بیشتر برای روتختی و رومیزی‌های سنتی استفاده می‌شود.
شاید توجه بیشتر به صنایع دستی و تهیه‌ی آنها به عنوان سوغات بتواند رونق گذشته را به این بافته‌های زیبا برگرداند و کمکی به چرخه‌ی تولید آنها باشد.
هنر ترمه‌بافی حدود چهارصد سال سابقه دارد. زردتشتیان آن را در دوخت نوعی شلوار برای جشن‌ها استفاده می‌کردند. ترمه پارچه‌ای است که تار آن ابریشمی و پودش نخ، پشم، کرک الوان و ابریشم است.
بافت ترمه در گذشته با انگشت انجام می‌شد و از این رو به انگشت‌باف هم شهرت داشت ولی بعدها این کار به صورت نیمه‌دستی انجام شد و برای بافت آن از دستگاه‌های مخصوصی استفاده می‌کردند.
بته و جقه، طرح شاه عباسی و شاخ گوزنی طرح‌های رایج مورد استفاده در بافت ترمه‌ها هستند. همچنین انواع مختلف محصولات ترمه عبارت‌اند از شال بندی، شال چارقدی، شال راه‌راه، شال اتابکی، شال محرمات، شال رضایی، شال کشمیری، شال یزدی و… بازار ترمه امروزه در شهر یزد رونق خوبی دارد و این محصول زیبا را می‌توان به عنوان سوغات تهیه کرد.
شعربافی هم یکی دیگر از هنرهای سنتی یزد است که تا سال‌ها قبل رونق زیادی داشته است. در ابتدا این هنر توسط زنان روی دستگاه‌های چوبی انجام می‌شد و کمکی به اقتصاد خانواده بود اما بعد از مدتی به صورت کارگاهی درآمد و مردان هم به این هنر مشغول شدند. این هنر سنتی و زیبا نیز به مرور زمان به دست فراموشی سپرده شده است.
شمد پارچه‌ای نازک است که در بافت آن از ابریشم مصنوعی (ویسکوز) یا نخ پنبه‌ای استفاده می‌کنند و به عنوان روانداز در فصل تابستان استفاده می‌شود. در بافت شمد از طرح‌های ساده و چهارخانه استفاده می‌کنند.
بافت چادرشب در شهرستان یزد، اردکان و بخش زارچ رایج است. دو نوع چادرشب وجود دارد؛ نوع اول آن نازک و منقوش است و به نام چادرشب رختخواب‌پیچ معروف است و نوع دوم آن ضخامت بیشتری دارد و چادرشب صحرایی نام دارد و برای حمل علوفه و محصولات کشاورزی استفاده می‌شود و دارای نقش‌های راه‌راه است.
زیلو یکی از قدیمی‌ترین صنایع دستی یزد است که قدمت آن به دوران پیش از اسلام بر می‌گردد. همچنین زیلو یکی از کالاهای تجاری ایران نیز بوده است. این زیرانداز به علت خنکی، در فصل تابستان بسیار مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
یکی از مهم‌ترین مراکز زیلوبافی شهر میبد یزد است که قدیمی‌ترین زیلو در حال حاضر به این منطقه نسبت داده می‌شود و می‌توان آن را در مسجد جامع شهر میبد دید.
نخ مورد استفاده در بافت زیلو پنبه است و طرح‌های بسیار زیبایی مانند زلفک، رکنه دونی، هشت‌پر بزرگ و کوچک، بند رومی و کلید بر آن زده می‌شود. رنگ آبی و سفید از رنگ‌های غالب در بافت زیلوها هستند و گاهی از رنگ نارنجی، قرمز و سبز هم در بافت آنها استفاده می‌کنند. رنگ‌های به کار رفته در بافت زیلوها رنگ‌های طبیعی هستند که از گیاهانی مانند روناس، پوست گردو و … به دست می‌آیند.
در پایان باید گفت سفر به شهر بادگیرها یا همان یزد خالی از لطف نیست چرا که از آثار و اماکن دیدنی برخوردار است.
انتهای پیام/ز
از اینکه شهر و استان یزد را به این خوبی مطرح کردید متشکرم
موفق باشید.