به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اردبیل، صنایع دستی استان اردبیل شاید یکی از آن دسته امتیازاتی است که مردم استان به داشتن چنین پیشینه قوی به آن می‌بالند و کلاهدوزی یکی از رشته‌های صنایع دستی منطقه می‌باشد که به گفته پیرغلامان، پیشکسوتان و مسئولان گویا در گذشته کلاهدوزی بازار خوبی در اردبیل داشته است به طوری که اگر کسی در زنجان یا به طور مثال در قزوین نیاز به کلاه داشته باید کیلومترها مسافت را طی و برای تهیه کلاه حتما به اردبیل سفر می‌کرده است.
با توجه به اینکه یکی از خصوصیات صنایع دستی این است که این صنعت حاصل روح ملت ها و آئین فرهنگ ملی کشورهاست که به سادگی با رجوع به آمار صنایع دستی کشورها می‌توان به روحیه مردم آن کشور پی برد، بنابراین صنایع دستی تنها یک کالا برای مبادله نیست، بلکه خصوصیات فرهنگی و ویژگی‌های اقوام از طریق صنایع دستی مبادله می‌شود و نوعی ارتباط را ایجاد می‌کند.
در این میان استان اردبیل با دارا بودن 62 رشته فعال صنایع دستی جایگاه اصلی صنایع دستی در کشور محسوب می‌شود و این رقم در مقایسه با تعداد صنایع دستی کشور رقم قابل توجهی بوده و به معنایی دیگر این استان شمال غربی کشور را به یکی از کانون های تولید صنایع دستی تبدیل کرده است، صنایعی که اغلب با قدمت چندین صدساله همراه بوده و 120 هزار صنعتگر را مشغول به خود کرده است.
علیرضا دباغ عبداللهی معاون صنایع‌دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل در خصوص حوزه اشتغال صنایع دستی استان اردبیل گفت: بیش از ۱۲۰ هزار نفر در راستای تولید آثار فاخر در زمینه ۶۲ رشته صنایع دستی در اردبیل فعالیت دارند که این رقم در قیاس با سال ها و حتی دهه‌های گذشته افزایش چشمگیری را نشان می‌دهد.
وی با بیان اینکه اشتغال در حوزه صنایع دستی استان اردبیل در مقایسه با سایر استان های کشور رقمی بسیار بالاست، افزود: استان اردبیل یکی از استان‌های حائز امتیاز در حوزه صنایع دستی و آثار هنری است که در طول سالهای متمادی هنرمندان این استان آثار ارزشمند و پربهایی را خلق کرده و مسبب ارتقای جایگاه این حوزه در سطح استان شدند.
این مسئول بیان کرد: باتوجه به پیشینه هنری و تاریخی اردبیل به ویژه در حوزه صنایع دستی در نظر داریم تا به احیای چند قلم از این صنایع دستی در استان بپردازیم که برخی‌ها به مرور زمان به کلی به فراموشی سپرده شدند و نیازمند احیای دوباره هستند که ما به جد از ظرفیت هنرمندان و شاغلان این حوزه استفاده خواهیم کرد.
دباغ عبداللهی با اشاره و تاکید بر برپایی و برگزاری نمایشگاه‌های تخصصی و آموزشی چند رشته صنایع دستی در ماه‌های گذشته در اردبیل یادآور شد: برگزاری نمایشگاه قلم‌زنی به همت دو تن از هنرمندان استانی یک نمونه از این نمایشگاهها بود که با استقبال خوب مردمی نیز مواجه شد که لازم به ذکر است که تاکنون دوره‌های مختلف مقدماتی، تکمیلی و پیشرفته هنر قلم‌زنی به همت دو هنرمند اردبیل در سطح استان برگزار شده است.
وی ادامه داد: تعداد این دوره‌ها بیش از 18 مورد بوده و خوشبختانه هم‌اکنون چیزی حدود 300 نفر در همین رشته فعالیت دارند که در دستور کار داریم تا به منظور سرپا نگه داشتن این هنر صنایع دستی استان در صدد برگزاری دوره‌های مختلف آموزشی بیشتری در همین زمینه برآییم.
معاون صنایع‌دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان در پاسخ به سوال ما که آیا چاره‌ای برای احیای دوباره هنر کلاهدوزی اردبیل شده است، گفت: تا به اکنون مستندنگاری هنر دیرینه کلاهدوزی در استان انجام شده است که در برنامه کار میراث فرهنگی و صنایع دستی استان هست تا برخی از رشته‌هایی را که خطر به فراموشی سپرده شدن آنها را تهدید می‌کند احیا کند.
دباغ‌عبداللهی تصریح کرد: رشته‌های صنایع دستی چرم و ملیله اردبیل، معرق شهرستان نمین، مرصع سنگ و معرق سنگ شهرستان خلخال، گلیم بخش عنبران، جاجیم بافی، قالیبافی، پالاز بافی، ورنی بافی، تراش شیشه، مسند بافی، سفالگری، چاقو سازی، قلم‌زنی و کاشی معرق از جمله صنایع دستی به نام خطه اردبیل به حساب می‌آیند که اگر نامی از کلاهدوزی در میان این رشته‌ها به چشم نمی‌خورد در واقع این اصل به مسئله عدم استقبال از کلاه و عدم محبوبیت آن در میان اقشار مختلف مردم برمی‌گردد.
محصولاتی كه با استفاده از پوست و چرم دباغی شده به شیوه سنتی تولید می گردد، نظیر پوستین، كلاه پوستی و چاروق جزو اصلی‌ترین صنایع دستی استان اردبیل در گذشته می‌باشد که می‌توان کلاهدوزی را شاخص‌ترین این صنایع دستی در استان نام برد که اگر چه هم‌اکنون این رشته صنایع دستی در میان فرهنگ مردم اردبیل به کلی رنگ باخته است اما هنوز هم هستند دستانی که با همان شوق چند دهه پیش این کلاه‌ها را دوخته و پشت ویترین مغازه قدیمی‌شان دست‌چین می‌کنند.
آن طور که گفته و شنیده می‌شود استفاده از کلاه پوستی در استان اردبیل از دوره قاجاریه رواج داشته است اما با گذشت زمان و با روی کار آمدن صنعت و محصولات صنعتی این روزها کمتر شاهد استفاده مردم از این نوع کلاه ها هستیم.
البته طی چند سال گذشته برخی اخبار مبنی بر انجام اقداماتی در راستای احیای کلاهدوزی از دور و نزدیک به گوش می‌رسید که از نمونه آن می‌توان به مستندنگاری کلاهدوزی سنتی اردبیل اشاره داشت که با اینکه این اقدام انجام شد اما متاسفانه توفیری در حال و روز جایگاه کلاهدوزی اردبیل نداشت و این نشان از این است که برای احیاء و ارتقای جایگاه کلاهدوزی اردبیل باید تدابیری اساسی اندیشید.
مردم شناس میراث فرهنگی و صنایع دستی استان اردبیل درخصوص اهمیت جایگاه کلاهدوزی در اردبیل با اشاره به ضرورت احیای آن گفت: با توجه به سبقه رشته صنایع دستی کلاهدوزی در استان اردبیل نیاز است تا هرچه زودتر قبل از کناره‌گیری دو پیشکسوتی که هنوز در این عرصه فعالیت دارند، نسبت به احیاء و بازسازی این رشته سنتی در منطقه اقدام کرد.
مجتبی جوان‌اجدادی درخصوص دوخت و مراحل دشوار تهیه کلاه در رشته صنایع دستی اردبیل بیان کرد: در دوخت کلاه در استان اردبیل سعی می شود تا از وسایل مرغوب استفاده شود و به همین منظور استفاده از پوست گوسفندهایی که مو مجعد هستند در این حرفه مدنظر بوده و از زمان گذشته تاکنون هر چند که توسعه این شغل به رویا تبدیل شده است اما هم اکنون نیز ما تمام تلاش خود را برای احیای این حرفه به کار گرفته‌ایم.
وی تصریح کرد: از مهمترین موادی که در دوخت کلاه به کار می‌رود پوست گوسفند(بره) قره قل هست که این نوع پوست یک نوع حالت خاصی داشته و فقط مخصوص دوخت و تهیه کلاه می‌باشد.
او در خصوص مراحل تهیه و دوخت کلاه در استان اردبیل نیز یادآور شد: مراحل تهیه و دوخت کلاه نیز همانند سایر مشاغل دشواریهای بسیاری دارد و انجام تک تک این مراحل نیازمند مهارت و هنر خاصی در این زمینه است که از جمله این مراحل می‌توان به آش دادن پوست، دباغی کردن، تهیه آستری کلاه، لایی دادن آن و سریش اشاره داشت.
این مردم‌شناس یکی از سخت‌ترین و دشوارترین مرحله در زمینه دوخت کلاه در اردبیل را آش دادن پوست گوسفند بره دانست و افزود: در این مرحله به محض تولد نوزاد گوسفند آن را ذبح کرده و اقدام به جدا کردن پوست آن می‌کنند و دلیل آن این است که نباید لایه‌های پوست آن باز شود چون هرچه قدر که موی بره مجعد بودن خود را حفظ کند به آن اندازه کلاه نیز مرغوب بوده و با قیمت بالاتری به فروش می‌رسد.
اکثر کارگاه‌های کلاهدوزی در استان اردبیل را نمی‌توان در زمره کارگاه جای داد چون بیشتر به صورت مغازه های کلاهدوزی در بازار راسته کلاهدوزان اردبیل جای دارند و تمام استادان هر یک در مغازه خود مشغول به دوخت کلاه می باشند که این امر یکی از اصلی ترین خلل ایجاد شده در کم رونق بودن بازار کلاهدوزان در اردبیل می باشد.
اگر 80 سال نه بلکه بیش از یک قرن هم که در راه هنر گام برداری و خاک وطنت را با آن کیمیا کنی باز هم از چشم همه به دور مانده و در نهایت از یاد خواهی رفت؛ این حکایت این روزهای دو پیشکسوت کلاهدوز اردبیلی است که از یادها رفته و از چشمان همه به دور مانده‌اند.
حاج صفر جعفرزاده و حاج اسماعیل شیرین‌زبان دو عزیز سالخورده‌ای که با گذشت دهها سال و تحولات زندگی‌ها از سنتی به صنعتی هنوز هم عشق به حرفه و هنر خود را فدای هیچ یک از زیبایی‌های زندگی ماشینی نکرده و هنوز هم با این سن و سال هر روز کرکره مغازه قدیمی خود را بالا زده، یاعلی گفته و روز را آغاز می‌کنند.
شاید گفتن این جمله دردناک باشد که با اینکه کلاهدوزی در گذشته در استان اردبیل از جایگاه ویژه‌ای در زمینه اشتغال و اقتصاد برخوردار بوده اما اکنون شاهد کم رونق بودن این شغل و حرفه در استان هستیم که به عبارتی دیگر اکنون نمی‌توان کلاهدوزی و کلاه در استان اردبیل را جزو صنایع دستی این استان معرفی کرد.
پیشکسوت 82 ساله بازار راسته کلاهدوزان اردبیل در خصوص فراموشی هنز کلاهدوزی به عنوان یکی از رشته‌های صنایع دستی در استان در گفت‌وگو با خبرنگار باشگاه خبرنگاران جوان گفت: من از کودکی زیر دست پدر مرحوم خود مراحل دوخت کلاه را آموزش دیدم و اکنون بیش از 72 سال است که این حرفه و شغل را بدون هیچ دلسردی و با عشق تمام ادامه می‌دهد.
حاج صفر جعفرزاده تصریح کرد: زمانی که من شروع به کار در مغازه کلاهدوزی پدرم کردم آن زمان تمام مغازه‌های راسته بازار کلاهدوزان پررونق بود و همانطور که در زمان قدیم زنان چادر را مایه آبرو و عزت خود می‌دانستند مردان نیز کلاه را مایه شرافت و آبرو برای خود می‌دانستند و به همین جهت ما سفارشهای زیادی مبنی بر دوخت کلاه داشتیم اما امروزه کمتر کسی را می‌توان دید که کلاه پشمی بر سر دارد چون با روی کار آمدن صنعت و باز شدن پای کلاه‌های صنعتی به بازار دیگر بازار کلاهدوزان نه تنها در استان ما بلکه در کشور تبدیل به یک آثار باستانی شده است.
وی با اشاره به اینکه هم اکنون فقط من و حاج شیرین‌زبان مشغول به دوختن کلاه در سطح استان اردبیل هستیم، یادآور شد: متاسفانه با گذشت زمان کسی در این حرفه قدم نگذاشته است و فرزندانمان امروزه به دنبال شغلی هستند که کم زحمت و پردرآمد باشد و اگر که همینطور پیش برویم باید در موزه ها و میان آثار باستانی به دنبال کلاه اردبیل باشیم.
این پیشکسوت کلاهدوز بیان کرد: هر کاری سختی و دشواری خاص خود را دارد اما دوخت کلاه را نمی‌توان از سختیهای این حرفه دانست چون این کار فقط کمی وقت لازم دارد و اگر که با حوصله تمام و با دقت به انجام آن اقدام کنیم شیرینی های خاص خود را دارد و من با اینکه تمام عمر خود را صرف انجام این شغل کرده ام هنوز هم با تمام عشق و علاقه‌ای که به شغل پدرم دارم حاضرم مثل گذشته تمام سفارشات استان را متقبل شوم.
حاج جعفرزاده در پایان با بغضی در گلو گفت: نباید اینگونه می‌شد و جایگاه کلاهدوزی اردبیل تا این حد تنزل پیدا می‌کرد در صورتی که دیگر رشته‌های صنایع دستی اردبیل پررونق بوده اما بی‌انصافی است اگر رشته کلاهدوزی به کلی و بدون معرفی به نسلهای جدید و آینده فراموش شود.
انتهای پیام/ح