بهترین راه برای رسیدن به حقیقت، کلمات گهربار معصومین (علیهم السلام) است و در این مجال به بررسی سخنان مولا و مقتدایمان علی (علیه السلام) در کتاب ارزشمند نهج البلاغه پرداخته می‌شود.
آرزو یا خیال‌پردازی؟!
در کلمات معصومین (علیهم السلام) از آرزو با عنوان "أمل" یاد شده است. روایات زیادی در مذمت داشتن آزروهای بلند و طولانی از ائمه (علیهم السلام) وجود دارد که باید مفهوم اصلی آن‌ها را به دست آورد و فهمید منظور آن بزرگواران ناامیدی نسبت به آینده است یا در پرتو این سخنان مفهومی بسی وسیع‌تر نهفته می‌باشد؟!
امام علی (علیه السلام) در خطبه 42 می‌فرمایند:
«أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ أَخْوَفَ مَا أَخَافُ عَلَیْكُمُ [اثْنَتَانِ] اثْنَانِ اتِّبَاعُ الْهَوَى وَ طُولُ الْأَمَلِ فَأَمَّا اتِّبَاعُ الْهَوَى فَیَصُدُّ عَنِ الْحَقِّ وَ أَمَّا طُولُ الْأَمَلِ فَیُنْسِی الْآخِرَةَ أَلَا وَ إِنَّ الدُّنْیَا قَدْ وَلَّتْ حَذَّاءَ فَلَمْ یَبْقَ مِنْهَا إِلَّا صُبَابَةٌ كَصُبَابَةِ الْإِنَاءِ اصْطَبَّهَا صَابُّهَا أَلَا وَ إِنَّ الْآخِرَةَ قَدْ أَقْبَلَتْ وَ لِكُلٍّ مِنْهُمَا بَنُونَ فَكُونُوا مِنْ أَبْنَاءِ الْآخِرَةِ وَ لَا تَكُونُوا مِنْ أَبْنَاءِ الدُّنْیَا فَإِنَّ كُلَّ وَلَدٍ سَیُلْحَقُ [بِأُمِّهِ] بِأَبِیهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ إِنَّ الْیَوْمَ عَمَلٌ وَ لَا حِسَابَ وَ غَداً حِسَابٌ وَ لَا عَمَل».
«ای مردم! همانا بر شما از دو چیز می‌ترسم: هواپرستی و آرزوی طولانی. اما پیروی از خواهش نفس، انسان را از حق بازمی‌دارد و آرزوهای طولانی، آخرت را از یاد می‌برد. آگاه باشید! دنیا به سرعت پشت کرده و از آن جز باقیمانده اندکی از ظرف آبی که آن را خالی کرده باشند، نمانده است. به هوش باشید که آخرت به سوی ما می آید، دنیا و آخرت هر یک فرزندانی دارند. بکوشید از فرزندان آخرت باشید نه دنیا، زیرا در روز قیامت، هر فرزندی به پدر و مادر خویش باز می گردد. امروز هنگام عمل است نه حسابرسی، و فردا روز حسابرسی است نه عمل».
ارزش یک انسان به اندازه همت اوست هر چه همت انسان در عرصه‌های کمال‌یابی و تقرب به خالق هستی افزایش یابد انسان را به ارزش واقعی خود نزدیک می‌سازد و هر که وجهه همتش دنیاگرایی و شهوت دنیا باشد او ارزشمندی انسانی خود را از دست داده است
خاصیت آرزوی دراز و خیال آن است که فرد و جامعه را از عمل و اقدام بازمی‌دارد و او را به سستی و تباهی سوق می‌دهد. آنان که در میدان عمل، به آرزو و خیال دل‌می‌بندند، از عمل و اقدام درست و توأم با انضباط و جدیت بازمی‌ماند.
امام علی (علیه السلام) در نامه 31 نهج البلاغه خطاب به امام حسن (علیه اسلام) در این‌باره فرموده‌اند: «إیّاك و الاتّكال على المنى، فإنّها بضائع النّوكى»؛ «از تكیه کردن بر آرزو بپرهیز، که آرزو کالاى احمقان است».
و در جای دیگر فرموده‌اند: «الأمانیّ تعمی أعین الأبصار ... و من أطال الأمل أساء العمل»؛ «آرزوهاى دل‌خوش‌کن چشم‌ها را کور مىکند ... هر که دل به آرزوى دراز بندد، چنان که باید تن به کار ندهد».
بنابراین آنچه باید از آن پرهیز شود امید نیست، بلکه آرزوهای واهی و خیال‌پردازی است که انسان را از عمل بازمی‌دارد. بیان زیر از صادق آل محمد (علیهم السلام) این معنا را به خوبی بیان می‌دارد: «یا ابن جندب! ... طوبى لمن لم تلهه الأمانیّ الكاذبة ... »؛ «اى عبد اللّه بن جندب! ... خوشا به حال آن کس که آرزوهاى کاذب، او را به خود مشغول ندارد ...».
نهج البلاغه
بلندهمت یا آرزومندی؟!
انسان‌های الهی برای رسیدن به آرزوهای بلند و والای خود جز به تلاش و جدیت در امور تکیه نمی‌کنند و از توقف در آرزو و خیال و دل‌خوشی به آن‌ها پرهیز می‌کنند. امام علی (علیه السلام) می‌فرمایند: «صار اولیاء اللَّه الى الأجر بالصّبر، و الى الأمل بالعمل»؛ «اولیاى خدا با شکیبایى به پاداش رسیدند، و با کردار به آرزوهاى خود دست یافتند».
در نظر گرفتن مقصد و امید و آرزوی رسیدن به آن، نه تنها آنان را از تلاش و جدیت بازنمی‌دارد، بلکه شوق و میل رسیدن به آن، سبب انضباط و جدیت آنان می‌شود. آنان از فریب آرزو خود را آزاد شاخته و فرصت‌های امروز را فدای خیال‌های واهی فردا نمی‌کنند. امام علی (علیه السلام) در خطبه 132 نهج البلاغه می‌فرمایند: «أما رأیتم الذین یأملون بعیداً و یبنُون مشیداً و یجمعون کثیراً کیف أصبحتْ بُیوتُهم قبوراً ... »؛ «آیا ندیدید کسانی را که آرزوی دور و دراز داشتند و خانه‌های استوار ساختند و مال فراوان گردآوردند، چگونه خانه‌هایشان تبدیل به قبرهایشان شد و داراییشان تباه و اموالشان نصیب وارثان گردید ... ».
این شیوه و روش در مورد معنویات نیز جاری است و انسان بدون تلاش و داشتن همت بلند نمی‌تواند به آخرتی خوب دست یابد. از این رو امام در حمت 142 می‌فرمایند: «لا تكن مِمَّنْ یَرجُوا الآخرةَ بغیر العمل و یُرَجِّی التوبةَ بطولِ الأمل»؛ «از كسانی نباش که بدون کردار نیک، آرزوی بهشت می کند و با آرزوهای طولانی توبه و بازگشت را به تأخیر می اندازد».
خاصیت آرزوی دراز و خیال آن است که فرد و جامعه را از عمل و اقدام بازمی‌دارد و او را به سستی و تباهی سوق می‌دهد. آنان که در میدان عمل، به آرزو و خیال دل‌می‌بندند، از عمل و اقدام درست و توأم با انضباط و جدیت بازمی‌ماند
ارزش یک انسان به اندازه همت اوست هر چه همت انسان در عرصه‌های کمال‌یابی و تقرب به خالق هستی افزایش یابد انسان را به ارزش واقعی خود نزدیک می‌سازد و هر که وجهه همتش دنیاگرایی و شهوت دنیا باشد او ارزشمندی انسانی خود را از دست داده است. امام علی(علیه السلام) در حکمت 460 بر روی عنصر کارساز صبر و تحمل مشکلات و سختی‌ها تأکید کرده و آن‌ها را وسیله‌ای برای دستیابی به همت بلند می‌دانند: «الْحِلْمُ وَ الْأَنَاةُ تَوْأَمَانِ یُنْتِجُهُمَا عُلُوُّ الْهِمَّة».
این مطلب را با کلامی گهربار از مولایمان علی (علیه السلام) به اتمام میرسانیم که می‌فرمایند:
«خُذْ بِالثِّقَةِ مِنَ الْعَمَلِ وَ إِیَّاكَ وَ الِاغْتِرَارَ بِالْأَمَلِ وَ لَا تُدْخِلْ عَلَیْكَ الْیَوْمَ هَمَّ غَدٍ یَكْفِی الْیَوْمَ هَمُّهُ وَ غَداً دَاخِلٌ عَلَیْكَ بِشُغُلِهِ إِنَّكَ إِنْ حَمَلْتَ عَلَى الْیَوْمِ هَمَّ غَدٍ زِدْتَ فِی حُزْنِكَ وَ تَعَبِكَ وَ تَكَلَّفْتَ أَنْ تَجْمَعَ فِی یَوْمِكَ مَا یَكْفِیكَ أَیَّاماً فَعَظُمَ الْحُزْنُ وَ زَادَ الشُّغُلُ وَ اشْتَدَّ التَّعَبُ وَ ضَعُفَ الْعَمَلُ لِلْأَمَلِ وَ لَوْ أَخْلَیْتَ قَلْبَكَ مِنَ الْأَمَلِ لَجَدَّدْتَ فِی الْعَمَلِ وَ الْأَمَلُ الْمُمَثَّلُ فِی الْیَوْمِ غَداً أَضَرَّكَ فِی وَجْهَیْنِ سَوَّفْتَ بِهِ الْعَمَلَ وَ زِدْتَ بِهِ فِی الْهَمِّ وَ الْحُزْنِ». (بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج 70، ص 1)
«از آنجام هر کار اطمینان حاصل کن و از فریب آرزو و خیال بپرهیز و غم فردا را امروز برخود وارد نکن که غم امروز برایت کافی است، و فردا با گرفتاری‌هایش بر تو وارد خواهد شد. اگر غم فردا را امروز بر خود بارکنی، بر اندوه و رنج خود افزوده‌ای و یک‌روزه بر خود رنجی را هموار کرده‌ای که می‌توانستی طی چندین روز استقبالش کنی. بدین ترتیب اندوه افزون می‌شود و گرفتاری فزونی می‌یابد و رنج شدت می‌گیرد و [البته] به سبب فرورفتن در آرزو و خیال، کار و تلاش کاستی می‌یابد؛ لیکن اگر دل از آرزو برکنی، به جدیت در عمل دست یابی. و [بدان که] آرزوی شکل‌یافته امروز، فردا از دو جهت آسیب زند: نخست آنکه فرصت عمل را از تو می‌گیرد و دوم آنکه همّ و غمت را افزون می‌سازد».
از این روست که در هنگام عمل برای منضبط و جدی بودن، باید از آرزو و خیال پرهیز نمود.
منبع: تبیان
انتهای پیام/