زلزله؛غول خفته زیر ایران زمین

به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از یاسوج؛  زلزله شاخص ترین بلایای طبیعی با خسارات و هزینه های بسیار جانی و مالی بوده که فکر آن هم کافی است تا انسان را دچار نگرانی و اظطراب کند، بخصوص که در منطقه زلزله خیز هم باشد.

ایران به دلیل قرار گرفتن بر روی گسل های فعال همیشه با این پدیده دست به گریبان بوده است اما این دغدغه همیشگی هیچ گاه به برنامه ریزی منجر نشده است، بعد از زمین لرزه آه و افسوس است و چشم های نگران برای زمین لرزه دیگر.

زلزله های 100 سال اخیر که ایران را عزادار کرد

وقوع زلزله در سال 1288 در منطقه سیلاخور لرستان، زمین لرزه ای به بزرگی 7،4 ریشتر بوقوع پیوست که هشت هزار کشته و 64 تخریب روستا را به همراه داشت.

همچنین در سال 1309 زمین لرزه با بزرگی 7،4 ریشتر سلماس در آذربایجان غربی را لرزاند که در این زلزله بزرگ نیز 2 هزار و 514 نفر کشته و 60 روستا نیز تخریب شد.

دیگر زلزله ای که در سال 1339 با 6،7 ریشتر شهر لار استان فارس را لرزاند نیز 400 نفر کشته به دنبال داشت و تخریب 75 درصدی این منطقه را به دنبال داشت.

زمین لرزه بوئین زهرا نیز با شدت 7،2 ریشتر در سال 1341 با حدود 10 هزار نفر کشته به وقوع پیوست.

در سال 1347 نیز زمین لرزه ای به بزرگی 7،4 ریشتر دشت بیاض در استان خراسان را لرزاند که منجر به کشته شدن 10 هزار و 500 نفر و تخریب 61 روستا شد.

دیگر زلزله های اخیر در سال 1351 منطقه قیر در استان فارس با 6،9 ریشتر و چهار هزار کشته، در سال 1356 خورگو در استان هرمزگان با شدت هفت ریشتر و با 128 نفر کشته، زلزله طبس با شدت 7،7 ریشتر در سال نیز 19 هزار و 600 کشته و تخریب 16 روستا را به دنبال داشت.

همچنین در سال 1358 هم قائن در استان خراسان جنوبی با شدت 7،1 ریشتر لرزید که در اثر آن 130 نفر جان باختند.

یکی دیگر از زلزله های بزرگ در سال 1360 منطقه سیرچ استان کرمان با شدت 7،4 ریشتر که براثر آن یک هزار و 300 نفر کشته و 85 درصد شهر تخریب شد.

زلزله رودبار و منجیل در سال 1369 با شدت 7،4 ریشتر با 35 هزار کشته یکی از بزرگترین زلزله ها در کشور به شمار می رود.

در بیرجند هم در سال 1376 با شدت 7،3 ریشتر و یک هزار و 500 نفر کشته، در سال 1381 آوج استان همدان در اثر زمین لرزه با خسارات زیاد در شهر و روستاها روبه رو شد و شدت زلزله نیز 6،6 ریشتر بود.

زلزله بم در سال 1382 با قدرت 6،5 ریشتر که موجب مرگ 41 هزار نفر شد، شهر را با خاک یکسان کرد.

زلزله بعدی در سال 1383 در فیروزآباد استان فارس با شدت 6،3 ریشتر رخ داد که این زلزله منجر به ریزش کوه و خسارات زیادی شد، البته زرند کرمان هم در سال 1383 با شدت 6،4 ریشتر لرزید و 612 نفر در آن کشته و 10 روستا تخریب شد.

در فروردین سال 85 چندین زمین ‌لرزه که بزرگترین آن 6،3 ریشتر بود دورود در حوالی استان لرستان را لرزاند، این زمین ‌لرزه 84 کشته و یک هزار و 246 مجروح برجای گذاشت و موجب تخریب 30 تا 100 درصدی حدود 330 روستا از شهرستان‌ های دورود، بروجرد، خرم‌آباد و الشتر استان لرستان شد.

در سال 1389 نیز زمین لرزه ‌ای با شدت 4،9 ریشتر در شهرستان دورود رخ داد و بر اثر آن تعدادی واحد مسکونی در دورود دچار خسارت شدند و بیش از 100 زخمی برجای گذاشت.

دیگر زمین لرزه های بزرگ در ایران مربوط به 21 مرداد ماه سال 91، به بزرگی 6 و 6،2 ریشتر در اعماق درونی زمین شهرستان‌ های اهر، ورزقان و هریس در استان آذربایجان شرقی رخ داد که 245روستا را لرزاند و بیش از 300 کشته و بیش از پنج هزار زخمی و مجروح داشت.

21 فروردین 1392 زلزله ای به بزرگی 6،1 ریشتر استان بوشهر را لرزاند، همچنین بزرگترین زلزله نیم قرن گذشته زلزله 7،8 ریشتری در سراوان در 28 فروردین 1392 بود که برای این زمین لرزه یک کشته اعلام شد.

براساس آمارها حدود 21 مورد زلزله بزرگ در 100 سال اخیر در ایران رخ داده است که زمین لرزه کرمانشاه با قدرت 7،3 ریشتر می تواند به این آمار اضافه شود.

براساس آخرین اعلام سازمان پزشکی قانونی در پی وقوع زلزله 7.3 ریشتری هفته گذشته در مرز ایران و عراق، تاکنون بیش از 400 جسد توسط پزشکی قانونی استان کرمانشاه معاینه و برای آنان جواز دفن صادر شده است.

عجیب است که با این همه زلزله و مرگ و میر هنوز کشور ما اقدامات اساسی برای ایمن سازی ساختمانها را به صورت جدی مورد توجه قرار نداده است!

هر روز زلزله های متعددی ایران را می لرزاند. شاید روزی بیش از ۶۰ مورد. عمدتا هم زیر ۴ ریشتر هستند. اما کدام منطقه از ایران بیشتر در معرض خطر زلزله و در کدام شهرها خطر لرزش دوباره آنها وجود دارد؟ اصلا باید از این زلزله های زیر ۴ ریشتر ترسید؟

ایران دارای گسل های مهمی همچون   زاگرس،  کازرون، دنا، میناب، اردل، زردکوه، گسل آغاجاری، گسل مارون، گسل های فعال در ایران مرکزی نیز در درونه، بینالود، میامی، ترود، انجیلو ، کلمرد، پشت‌ بادام ، قم- زفره، ایندس، دهشیر، سروستان، شهداد، کوهبنان، جرجافک، گلباف، نایبند و گسل های فعال در مناطق خاور و جنوب خاوری ایران   در نهبندان، بشاگرد، هریرود، کشف‌ رود، همچنین در استان های آذربایجان گسل ارومیه - زرینه‌رود، آستارا، تبریز، سلطانیه، همچنین گسل‌ های البرز، سمنان، مشاء - فشم، کندوان، شمال تهران، دامغان، عطاری است.

این گسل ها نیز دلیل اصلی بروز و وقوع زمین لرزه در شهرهای مختلف کشور است که تاکنون زمین لرزه های فراوانی در طول صد سال اخیر در ایران مشاهده شده است.

در این رابطه مهدی زارع، استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله می گوید: بر اساس آمار جمعیت شهرها در سال ۹۴، ۱۰ شهر جزو مهمترین شهرهای ایران شناخته شده اند. تهران با حدود ۸.۹ میلیون جمعیت، مشهد با حدود ۲.۹ میلیون، اصفهان با ۲ میلیون، کرج با حدود ۲ میلیون، تبریز با ۱.۹ میلیون، شیراز با ۱.۸ میلیون، اهواز با ۱.۴ میلیون، قم با ۱.۳ میلیون، کرمانشاه با ۱.۱ میلیون و ارومیه با حدود ۹۰۰ هزار نفر جمعیت از مهمترین شهرهای ایران هستند. به این ترتیب حدود ۱۵.۳ میلیون نفر از جمعیت ایران در داخل ۱۰ شهر اول ایران زندگی می کنند. از طرف دیگر برآورد می شود که حدود ۹.۹ میلیون نفر در حاشیه همین ۱۰ شهر اول ساکن هستند. بنابراین جمعیتی بالغ بر ۲۵ میلیون نفر در داخل و حومه همین ۱۰ شهر اول ایران زندگی می کنند. نکته مهم این است که بر اساس نقشه پهنه بندی خطر نسبی زلزله در ایران در فهرست ۱۰ شهر اول، فقط شهر اصفهان است که در رده خطر نسبی بالای زلزله قرار نمی گیرد. بنابراین، با کسر جمعیت اصفهان و حومه، حدود ۲۲ میلیون نفر از جمعیت (حدود ۲۸ درصد) از جمعیت ایران در سال ۹۴ در پهنه خطر نسبی بالا و در داخل و حومه شهرهای اصلی و پرجمعیت ایران زندگی می کنند.

این آمار نشان می دهد که ریسک زلزله در ایران به ویژه در مورد شهر های مهم و اصلی ایران بالاست. به این معنی که علاوه بر بالا بودن سطح خطر، با توجه به میزان در معرض بودن جمعیت زیاد و آسیب پذیری بالا در شهر های ایران، ریسک زلزله متاسفانه در شهر های بزرگ ایران بالاست. 

سالانه حدود ۲ هزار زلزله در ایران رخ می دهد

زارع  درباره اینکه ایران روزی چندبار می لرزد، می گوید: در ایران به طور متوسط سالانه حدود ۲۰۰ زلزله با بزرگای بین ۴ تا ۵، ۲۰ زلزله با بزرگای ۵ تا ۶، ۲ زلزله با بزرگای ۶ تا ۷ و در هر دهه ۲ زلزله با بزرگای بیش از ۷ مورد انتظار است و ثبت می شود.

زلزله با بزرگی کمتر از ۴ هنوز به طور مرتب ثبت نمی شود، چرا که پوشش شبکه لرزه نگاری با تعداد و چگالی یکنواخت از نظر تعداد ایستگاه یکسان در همه پهنه های مساحتی و جغرافیایی در کشور هنوز وجود ندارد. ولی می توان حدس زد که حدود ۲ هزار زلزله سالانه با بزرگای بین ۳ و ۴ در ایران رخ دهد، که در دهه گذشته به دلیل همین نقص در پوشش کامل شبکه لرزه نگاری حدود نیمی از کل رخداد ها یعنی حدود ۱۰ هزار، یا سالانه حدود یک هزار تا از این رویداد های کوچک ثبت و گزارش شده اند. با این حساب باید گفت که حدود ۶ زلزله با بزرگای ۳ یا بزرگتر در پهنه ایران رخ می دهد.

گسل های مهم و خطرناک ایران

استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله مناطق زلزله خیز و خطرناک را این گونه بیان می کند: مناطق خطرناک از نظر رخداد زمین لرزه در پیرامون گسل های فعال ایران هستند. این گسل ها بیشتر در نواحی مرز بین کوه ها و دشت های ایران قرار گرفته اند. در راستا و مرزهای ساختار در نواحی البرز، زاگرس، کپه داغ، ایران مرکزی، حاشیه های کویر مرکزی ایران، آذربایجان، لوت و مکران مهمترین گسل های فعال ایران را می توان مشاهده کرد. 

به گفته زارع، آن گسل هایی که بتوان آنها را به عنوان گسل های لرزه زا (یا گسل لرزه زمین ساختی) با حداقل یک فعالیت لرزه ای در حدود ۱۰ هزار سال گذشته شناسایی کرد (که به آنها گسل های عهد حاضر یا هولوسن هم می گویند) از نظر کارشناسی مهمترند. 

زارع معتقد است، اگر بر روی چنین گسل های شناخت دقیقی از دوره بازگشت رخداد زلزله های مهم (با بزرگای بیش از ۶) وجود داشته باشد و به ویژه از آخرین رخداد زمین لرزه مهم مدت قابل ملاحظه ای هم گذشته باشد (و ما با نبود لرزه ای بر روی آن قطعه گسل مواجه باشیم) در آن صورت می توانیم گسل مذبور را به عنوان گسل خطر ناک و مهمتر در نظر بگیریم. به ویژه وقتی چنین وضعی در نزدیکی شهرهای پر جمعیتی مانند تهران، کرج، تبریز و مشهد برقرار باشد. 

تهران همیشه می لرزد

تهران گسل های فراوانی دارد که بزرگترین آنها در شمال و جنوب تهران فعال است و هر آن احتمال دارد، مثل انفجار یک بمب، تهران روی هوا برود.

استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله با اشاره به اینکه تهران همیشه می لرزد، می گوید: در حال حاضر در شعاع ۱۰۰ کیلومتری از مرکز تهران سالانه حدود ۱۵ زلزله با بزرگای ۳ تا ۴ ثبت می شود. بنابراین اکنون پهنه تهران از نظر لرزه خیزی فعال است. تعبیرهای مانند روی هوا رفتن  تعابیری علمی نیستند به خاطر اینکه با واقعیت ها و مدل هایی که برای ترسیم کردن سناریو های ممکن برای رخداد زلزله بعدی می شناسیم همخوانی ندارند. ولی اینکه چه زمانی رخداد مهم بعدی در تهران رخ خواهد داد، هنوز کسی نمی داند و نمی تواند حدس بزند، ولی قراینی وجود دارد که می گوید که در پیرامون تهران در هر ۲۰۰ سال انتظار یک زلزله با بزرگای حدود ۷ وجود دارد.

زارع با توجه به آمارها می گوید: آمارها نشان می دهد، در پهنه شهری تهران کنونی و حومه آن می توانیم هر ۵۰۰ سال زلزله ای با بزرگای ۷ یا بزرگتر انتظار داشته باشیم. بنابراین با توجه به گذشت زمان نسبتا طولانی از آخرین رخداد های مهم در پیرامون تهران (اخرین رخداد مهم در حدود ۵۰ کیلومتری جنوب شرق تهران در ۱۳۸۴ میلادی در ورامین، و در شمال شرق تهران در سال ۱۸۳۰ میلادی رخ داده)، لازم است با دیدی محافظه کارانه نسبت به احتمال رخداد زلزله مهم بعدی حساس باشیم. 

زلزله های زیر ۴ ریشتر نشانه لرزه خیزی منطقه 

زارع معتقد است، زلزله های با بزرگای کمتر از ۴ریشترآسیب رسان نیستند، ولی می توانند نشانگر لرزه خیزی منطقه باشند و عملا روند لرزه خیزی در پیرامون گسل های منطقه را نشان می دهند. تمرکز این زلزله ها به صورت خوشه ای می تواند نمایانگر پهنه ای فعال در یک قطعه گسله باشد. بنابراین این زلزله های هم از دید زلزله شناختی و هم از نظر ریسک زلزله جالب و با اهمیت هستند.

برای ثبت و پایش این نوع زلزله ها وجود شبکه با تعداد زیاد دستگاه لرزه نگاری در کشور لازم است. برای رصد کامل زمین لرزه ها بزرگای ۳ تا ۴ در کل پهنه ایران به حدود ۴ برابر ایستگاه لرزه نگاری نسبت به تعداد کنونی نیاز است. البته در پیرامون شهر های مانند تهران و تبریز این حد از زلزله های تقریبا به طور منظم در حال حاضر - به دلیل وجود شبکه های محلی لرزه نگاری - ثبت و گزارش می شوند. 

زارع در پاسخ این سؤال که آیا از این زمین لرزه ها باید بترسیم یا نه، می گوید: اینکه ما از این زمین لرزه ها بترسیم یا نه به نحوه رویکرد ما با پدیده ای مانند زمین لرزه بستگی دارد. اگر برای رخداد زمین لرزه ها آماده باشیم، زلزله های با بزرگای کمتر از ۴ می تواند برای ما هشدار دهنده و صرفا نمایانگر روند و محدوده های فعال بر روی گسل های فعال باشند. اگر در مسیر آمادگی حرکت نکنیم، ترسیدن واکنش طبیعی ما خواهد بود. 

استانداردهای اهمیت ریشتر زلزله در کشورها

استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله ایران درباره استانداردهای اهمیت ریشتر زلزله در ایران و دیگر کشورها می گوید: از نظر رخداد زمین لرزه مخرب، همه جای دنیا زلزله با بزرگای ۶ تا ۷ را شدید و زلزله ۷ تا ۸ را اصلی و زلزله بزرگ تر از ۸ را زلزله بزرگ می نامند. ولی اینکه مثلا یک زلزله شدید با بزرگای ۶ چقدر بر روی مناطق مسکونی در کشور های مختلف اثر می گذارد به تاب آوری آن کشور ها در مقابل رخداد زمین لرزه مربوط است.

در طی ۶۳ سال گذشته ، و از زلزله ۲۳ بهمن ۱۳۳۱ترود در جنوب شاهرود که در زمین لرزه ای با بزرگای ۶.۵ حدود یک هزار نفر کشته شدند، ما در هر زمین لرزه با بزرگی ۶ یا بیشتر که در پهنه ای مسکونی یا نزدیک شهر و روستاهایمان رخ داده است، متاسفانه تلفات داشته ایم. مگر آنکه کانون زلزله مزبور حدود ۳۰ کیلومتر یا بیشتر از پهنه های مسکونی ما فاصله داشته (مانند زلزله ۲۶ مرداد ۱۳۹۳ مورموری ایلام با بزرگای ۶.۲ که تلفاتی نداشت) و یا کانون زلزله خیلی عمیق بوده (مانند زلزله ۲۷ فروردین ۱۳۹۲ سراوان با بزرگای ۷.۸ و ژرفای حدود ۷۵ کیلومتر، که البته یک نفر کشته داشت). در غیر این حالت ها ما معمولا تلفات داشته ایم (بعضی وقت ها مانند زلزله ۵ دی ماه ۱۳۸۲ بم تلفاتمان فاجعه باربوده است: حدود ۳۰ هزار نفر تلفات برای زلزله ای با بزرگای ۶.۵ که در پهنه شهری رخ داد)

کهگیلویه وبویراحمد تنها استان بدون لرزه نگاری در کشور

استان کهگیلویه و بویراحمد از لحاظ موقعیت جغرافیایی در زونی قرار دارد که از دیدگاه لرزه خیزی بسیار فعال و لرزه خیز ترین بخش ایران می باشد به عبارت دیگر زاگرس معدنی از انرژی طبیعی می باشد که می تواند هر سازه ضعیفی را که بدون آگاهی از لرزه خیزی ناحیه احداث شده باشد را به کام نابودی بکشاندهدف از برآورد خطر زمين لرزه، ارزيابی منطقی پارامترهای جنبش زمين در منطقه مورد نظر، بر اثر رويداد زمين لرزه در چشمه های لرزه ای بالقوه در مدت زمان معين، كه معمولاً عمر مفيد سازه است، می باشد. در واقع تحليل خطر زلزله مبنای ورود به فرآيند تصميم گيری جهت كاهش خسارات زمين لرزه می باشد. 

رئیس مرکز لرزه‌نگاری کشوری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران سال گذشته گفت: این استان نیازمند ایجاد ایستگاه لرزه نگاری است.

علی مرادی در نشست شورای اداری کهگیلویه و بویراحمد در یاسوج افزود: در این استان تعداد وقوع زمین لرزه به دلیل قرار گرفتن در منطقه زاگرس بالا است.

وی بیان داشت: این استان نسبت به سایر استانها لرزه خیزی بیشتری دارد و زلزله های بالای شش ریشتر نیز در این استان رخ داده است.

مرادی تصریح کرد: کهگیلویه و بویراحمد نیازمند سه ایستگاه لرزه نگاری در شهرهای یاسوج، دهدشت و گچساران است.

وی افزود: با توجه به اطلاعات مرکز لرزه‌نگاری کشوری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران در این استان باید سه ایستگاه لرزه‌نگاری احداث شود.

رئیس مرکز لرزه‌نگاری کشور یادآور شد: کهگیلویه و بویراحمد در نزدیکی چند گسل مختلف قرار دارد.

مرادی اظهار داشت: گسل زاگرس، گسلهای دنا، گسل کازرون، گسل میشان و گسل جبهه کوهستان این استان را در معرض زلزله قرار داده است.

وی بیان داشت: در حال حاضر ۱۱۷ ایستگاه زلزله‌نگاری در کشور وجود دارد.

مرادی هزینه نصب و راه‌اندازی هر ایستگاه لرزه نگاری را ۲۵۰ میلیون تومان عنوان کرد و افزود: با همت مسئولان استانی باید در راستای احداث ایستگاههای لرزه نگاری در استان برنامه ریزیهای لازم انجام شده و اعتبار لازم اختصاص یابد.

اما با گذشت یک سال و چند ماه از این خبر هنوز هیچ اقدامی برای نصب ایستگاه لرزه نگاری در کهگیلویه وبویراحمد که مداوم شاهد وقوع زلزله های چند ریشتری در آن هستیم صورت نگرفته است.

۸۰ درصد شهرهای ایران در خطر زلزله 

با این حال مهدی ایرانمنش کارشناس زلزله معتقد است: با توجه به زلزله های زیادی که در ایران رخ می دهد، بیش از ۸۰ درصد یا بیشتر شهرهای ایران در خطر زلزله هستند. ایران جزو کشورهای پر خطری است که بیشترین قربانیان را در زلزله دارد و در مورد ایران دیگر جایز نیست بگوییم که زلزله اتفاق نخواهد افتاد و احتمال آن کم است. نمونه آن آذربایجان است که بعد از هزارو خرده ای سال زلزله اتفاق افتاد. پس بنابراین باید حساس باشیم و به موضوع زلزله فکر کنیم.

ایرانمنش معتقد است، زلزله در تهران حتما اتفاق خواهد افتاد و از مردم می خواهد که همیشه نسبت به موضوع زلزله حساس بوده و آماده باشند. 

به گفته ایرانمنش هر یک از گسل ها با ویژگی های خاص خود می توانند به نوعی خطرآفرین باشند. گسل شمال به دلیل برج سازی های فراوانی که در این منطقه انجام شده و کوچه ها هم تنگ است. احتمال اینکه ماشین های آتش نشانی و اضطراری نتوانند خودشان را وارد کوچه ها کنند، هست. با وجود اینکه تراکم در این منطقه کم است ولی برج سازی زیاد است. گسل جنوب هم به دلیل بافت فرسوده آن مورد توجه است به خصوص در منطقه ۱۶ نازی آباد زیرا تقاطع گسل مشاء و جنوب است. گسل مشاء هم گسلی است که از سمت شرق می آید و زلزله فیروزکوه متصل به این گسل است.

گزارش از مرضیه سادات غلامی

انتهای پیام/س