اواسط دهه شصت با تصویب مجلس، سیاست کنترل جمعیت شروع شد و برآورد جمعیت شناسان این بود که نرخ رشد جمعیت به این زودیها کاهش پیدا نخواهد کرد و حتی تا سال 1391 به رشد 2 درصدی دست نخواهیم یافت، اما آنچه پیش بینی شده بود در سال 1391 اتفاق بیفتد در سال 1371 اتفاق افتاد.
در حالی که در نیمه دهه 60 میانگین سنی جمعیت کشور به 21.7 سال رسیده بود، این عدد در سرشماری سال 1385 به27.97 رسید و در دهه اخیر به 31.1 رسیده است و این نمایانگر مراحل اوليه انتقال هرم سنی جمعيت ايران از مرحله جوانی به سالخوردگی جمعيت است.
نرخ باروری در سالیان اخیر کاهش چشمگیری داشته است و به 1.8 فرزند در سال 1395 رسیده است که در حال حاضر ایران پایینترین نرخ باروری دنیای اسلام را به خود اختصاص داده‌است.
محمدجواد محمودی، رئیس کمیته مطالعات و پایش سیاست‌های جمعیتی شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز در مقاله «سالخوردگی جمعیت؛ یک مسئله اجتماعی جمعیتی می‌نویسد: «در ایران، کاهش چشمگیر نرخ باروری در دهه هفتاد و تداوم و تشدید آن در دهه هشتاد، ترکیب سنی جمعیت را در آینده نزدیک سالخورده می‌کند. سرعت و شدت زیاد کاهش باروری در ایران با شیب تندتری از سایر کشورها مشاهده می‌شود. در ایران، در سال 1394 حدود 10 درصد جمعیت بالای 60 سال سن داشته اند. در 35 سال آینده یعنی سال 1429 (در صورت ادامه یافتن روند کاهش رشد جمعیت)، درصد سالخوردگی جمعیت ایران به 33 درصد افزایش خواهد یافت».
دکتر «نیکولاس ابرشتات» (Nicholas Eberstadt) از محققان انستیتو انترپرایز آمریکا در مقاله‌ای با عنوان «کاهش باروری در جهان اسلام: تغییری فاحش که در کمال تعجب کسی متوجه آن نشده است» می‌نویسد: «کاهش نرخ باروری در ایران طی 30 سال گذشته حیرت‌انگیز و معادل 70 درصد بوده است. این میزان یکی از سریع‌ترین و چشمگیرترین آمارهای کاهش باروری در تاریخ بشر بوده است! با توجه به آمار اداره سرشماری آمریکا، تا سال 2040، درصد افراد سالمند بالای 65 سال در 10 کشوری که بیشترین جمعیت مسلمان را دارند، از جمله اندونزی، ایران، الجزایر و مراکش، از درصد سالمندان حال حاضر آمریکا بیشتر خواهد بود. با توجه به درآمد نسبتا پائین این کشورها، چگونگی مواجهه با نیازهای فزاینده پیش روی سالمندان یکی از چالش‌های جدی کشورهای مسلمان خواهد بود.»
محمد میرزایی، استاد تمام گروه جمعیت شناسی دانشگاه تهران و رئیس انجمن جمعیت شناسی ایران، در گفتگو با خبرنگار حوزه ازدواج و خانواده گروه اجتماعی باشگاه خبرنگاران جوان با اشاره به اینکه بعد از انقلاب رشد سالانه جمعیت 4 درصد بود که 3.2 آن رشد طبیعی بود؛ گفت: رشد متعادل جمعیت کمتر از یک درصد است و در اولین برنامه بعد از انقلاب تنظیم خانواده در دستور کار قرار گرفت چون رشد جمعیت باید مهار می شد.
وی با بیان اینکه سطح جانشینی جمعیت 2.1 است و الان زیر سطح جانشینی هستیم، افزود: سن ازدواج باید پایین بیاید و اگر ازدواج تسهیل و ترویج شود سطح جانشینی خود به خود حل خواهد شد .
میرزایی با تاکید بر اینکه الان در فرصت طلایی هستیم و بیش از 70 درصد جمعیت جوان است؛ اظهار کرد:شرایط دادن وام ازدواج بسیار سخت است. همچنین شغل را باید به شرطی به جوانان بدهند که ازدواج کنند چون اولین سوالی که در خواستگاری از جوان می پرسند، کار اوست.
آمار و ارقام نشان می دهد دهه شصتی ها با همه نوستالژی ها و مشکلاتشان بیست سال دیگر سالمند می شوند. همین آمارها میگویند بيش از ٣٠ درصد جمعيت كشور در سال ٢٠٥٠ سالمند مى شوند و اين آمار از ميانگين جمعيت جهان و آسيا در سال ٢٠٥٠ بالاتر خواهد بود . این در حالی است که ایران هیچ وقت با این حجم عظیم از جمعیت سالمند روبرو نبوده و تجربه برخورد با این تعداد را نداشته است.
این آمارها در حالی است که ارتقاء پویایی، بالندگی و جوانی جمعیّت با افزایش نرخ باروری به بیش از سطح جانشینی و رفع موانع ازدواج، تسهیل و ترویج تشکیل خانواده و افزایش فرزند، کاهش سن ازدواج و حمایت از زوج‌های جوان و توانمندسازی آنان در تأمین هزینه‌های زندگی و تربیت نسل صالح و کارآمد از جمله بندهای سیاست های ابلاغی جمعیت از سوی مقام معظم رهبری است.
بندهای فوق نه تنها تا کنون عملی نشده است بلکه به بند سوم این سیاست های کلی جمعیت یعنی" اختصاص تسهیلات مناسب برای مادران بویژه در دوره بارداری و شیردهی و پوشش بیمه‌ای هزینه‌های زایمان و درمان ناباروری مردان و زنان و تقویت نهادها و مؤسسات حمایتی ذی‌ربط" هم دقیقا وارونه عمل شده است.
مرخصی های تشویقی برای زایمان و شیردهی اعمال شده است اما تبعات بدی را برای متقاضیان در پی داشته است که دیگر کسی جرات نمیکند از این تسهیلات استفاده کند و یا در در ذهن خود بچه دار شدن را متصور شود. به گفته محمدحسن زدا، معاون فنی و درآمد سازمان تامین اجتماعی تحقیقات این سازمان در سال 94 نشان می‌دهد که در بازه زمانی ۱۸ماهه، ۴۷ هزار زن پس از گذراندن مرخصی زایمان ۶ ماهه با اخراج روبه‌رو شده‌اند!
همچنین اخیرا هیأت عمومی دیوان عدالت اداری، بخشنامه مدیرکل روابط کار و جبران خدمت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی مبنی بر ممنوعیت اخراج زنان کارگر در ایام مرخصی زایمان و دوران شیردهی (تا پایان دوسالگی کودک) را ابطال کرد.
اقدامات فوق در حالی صورت گرفته است که اکنون کشور به افزایش نرخ باوری برای بالا رفتن سطح جانشینی جمعیت نیاز دارد و این در حالی است که به دلیل مشکلات اقتصادی عدیده، هم سن ازدواج بالا رفته است و هم زوجین ترجیح میدهند یا فرزند نداشته باشند و یا به یک فرزند اکتفا کنند که این خطری برای آینده جمعیتی کشور محسوب می شود.
بنابراین باید با ارائه تسهیلات به جوانان جهت ازدواج و به زوج های جوان جهت فرزندآوری، نرخ باروری را در کشور افزایش داد تا هم سیاست های کلی جمعیتی که از سوی رهبری ابلاغ شده، عملی شوند و هم اینکه از سالخوردگی بیش از حد جمعیت ایران جلوگیری شود.
ابوالفضل ذوالفقاری، عضو هیئت علمی گروه جامعه شناسی دانشگاه شاهد نیز به خبرنگار حوزه ازدواج و خانواده گروه اجتماعی باشگاه خبرنگاران جوان گفت: قبل از انقلاب تحت برنامه های مدرنیزاسیون سیاست های کنترل جمعیتی پیش برده می شد و مراکز بهداشت در نقاط فقیر نشین و پرجمعیت اقدامات پیشگیرانه می کردند.
این استاد جامعه شناسی با اشاره به اینکه بعد از انقلاب سیاست ها به طرف رشد جمعیت رفت که البته جنبه ایدئولوژیک هم داشت و در زمان جنگ هم صحبت از کنترل جمعیت عقلانی نبود؛ اظهار کرد: سیاست های دهه 60 افزایش جمعیت بود و زاد و ولد شتاب بالای 3 درصد گرفت و سیاست های تشویقی مثل زمین و مسکن رایگان و امتیازات دیگر در این افزایش موثر بود که سیر مهاجرت به کلانشهر ها را هم ایجاد کرد و خیلی ها هم از این امتیازات استفاده کردند.
وی اضافه کرد: زمان مرحوم هاشمی رفسنجانی افزایش جمعیت، فشار روی منابع دولت را بسیار زیادکرد و مسائلی مانند تغذیه، آموزش، بهداشت و .. برای مولودین مورد بحث بود که حتی برخی مدارس تهران سه شیفته کار میکردند ولی جوابگو نبودند در یکی از مناطق جنوبی تهران با اینکه سالی 20 مدرسه بهره برداری می شد ولی مدارس همه دو شیفته و سه شیفته بودند.لذا سیاست کنترل جمعیت ابلاغ شد و موسسات بین المللی هم در این راستا کمک مالی کردند.
ذوالفقاری علت مهم و اصلی کاهش نرخ باروری کنونی را اقتصادی دانست و افزود: زن و شوهر تحلیل هزینه و فایده را در فرزندآوری میکنند و به عنوان مثال هزینه دار شدن زندگی، هزینه دار شدن آموزش،بهداشت ،مشکلات مسکن، و تورم و ... را مشکلات سر راه خود میدانند. البته بنا به همین دلایل ازدواج هم کمتر صورت میگیرد و این باعث کاهش نرخ جانشینی جمعیت شده است.
وی ادامه داد: نکته بعدی نگاه به آینده است وقتی فرزندانی تحصیلکرده در خانواده ها هستند ولی هیچ شغلی ندارند؛ درس عبرتی میشوند برای دیگرانی که میخواهند بچه دار شوند یعنی فرزند اوری بدون تصور هیچ اینده ای برای آن فرزند امکان پذیر نیست.
این استاد جامعه شناسی با بیان اینکه با ابلاغ و دستور مسئله رشد جمعیت حل نمیشود و بچه هم متولد نمیشود؛ گفت:تنها راه حل اینست که با منابع مالی بسیار زیاد جوانان را زودتر ترغیب به ازدواج کنیم.اشتغال فراوان ایجاد کنیم و امید به اینده را افزایش دهیم موانع ازدواج جوانان را برداریم و مثلا به کسانی که ازدواج میکنند امتیازت کافی و فراوان بدهیم در استخدام ها و یا به ازای هر بچه امتیازات فوق العاده داده شود که متاسفانه نه منابع کافی داریم و نه سیاست های فعلی در این جهت است؛لذا این یک ارزو بیش نیست.
ذوالفقاری افزود: راه دیگر مهاجر پذیری است یعنی کارهایی که ممالک اروپایی انجام داده اند و از کشورهای مستعمره خودشان یا غیر مستعمره جمعیت وارد کرده و کاهش آن را جبران نموده اند که این سیاست ها در مورد کشور ما تقریبا بلا موضوع است.
این استاد جامعه شناسی در پایان با اشاره به اینکه بعد از اقتصاد، عامل دوم کاهش نرخ باروری ، فرهنگی است؛ افزود: به عنوان مثال تغییرات در ارزش آرمان های نسل جدید یکی از عوامل مهم در این زمینه است که خو د بحث مفصلی را می طلبد.
گفتنی است که بیکاری و مشکلات اقتصادی عمده ترین دلیل کاهش میزان ازدواج، بالا رفتن سن ازدواج و کاهش نرخ باروری در سالیان اخیر بوده است که متاسفانه مسئولان مربوطه برای حل این مشکل تاکنون اقدام شایسته ای نکرده اند.
لازم به ذکر است که برژینسکی، سیاستمدار کهنه کار امریکایی و مشاور سابق امنیت ملی امریکا، در مصاحبه ای با روزنامه وال استریت ژورنال در مارس 2009، درباره تغییر جمعیت ایران نکته ای را بیان کرد که ابعاد بسیار گسترده ای دارد.
وی در آن مصاحبه گفته بود: از فکر کردن به حمله پیش دستانه علیه تاسیسات هسته ای ایران بپرهیزید و گفتگوها با تهران را حفظ کنید، بالاتر از همه بازی طولانی مدتی را انجام دهید؛ چون زمان و آمارهای جمعیتی و تغییر نسل در ایران به نفع رژیم کنونی نیست.
گزارش از شاهین شکوهی
انتهای پیام/
تو کشوری که همه امید جوانان رسیدن به پست و مقام دولتی در ادارت و پشت میز نشینی هس و بعضی ادارات هم حتی اضافه نیرو هم داره .وقتی به مدرک گرایی به عنوان برتری یک جوان نگاه میشه و عمل گرایی جوان زیر سوال میره .لطفا درمورد نوع آموزش و پرورش فرزندان تو خانواده و مدارس برنامه ریزی و عوض کنین شکرخدا کمی انجام شده ولی باز نیاز به تغییر هس .همه فرزندان روحیه شون برا حفظیات مطالب سازگاری نداره .در تربیت وگزینش معلمان علاقمند تغییر روش بدین .انوقت هس ک جامعه راضی میشه ک منزلت و حقوق این معلمان بالاترین حقوق باشه معلمان دوره ما دهه پنجاه و شصت ک فقط وظبفه شون این بود ک حفظیات و فرمولها به مغزمون فرو ببرن بدون هیچ ابتکار در تدریس شون
وقتی من با هزار امید و آرزو سخت درس خوندم ولی نتونم ازش استفاده کنم
وقتی برای یه درآمد یک میلیونی باید پارتی داشته باشم
وقتی اقتصاد به کما رفته کشور رو میبینم
وقتی توقع بالای خانواده ها در ازدواج میبینم
و در کل وقتی امید به آینده ندارم
نتیجه آن میشه مطالب همین مقاله
وقتی برای یه درآمد یک میلیونی باید پارتی داشته باشم