از بازار نیک حدود 75 کیلومتر به امتداد دریای نیلگون بند امیر به سمت شمال‌غرب یکه ولنگ پیش می‌روید، چمن سرسبز و دلکش یکه ولنگ را تماشا می‌کنید، کمی به سمت شمال می‌پیچید، از تپه‌های تاریخی کلیگان «که درحال نابود شدن است» گذشته به منطقه قوم آبه، در روستای سوختگی می‌رسید که «چهل برجه» همین جاست.
آن سوی دریا جاذبه‌های توریستی قلعه چهل برجه تو را بسوی خود فرا می‌خواند. قلعه نظامی در بالای یک تپه که در اطراف آن، برج‌هایی با طرح های تزئینی و حفره‌های مثلثی شکل در سه حلقه به ارتفاع 20 متر احاطه شده است.
حالا مشاهده می‌کنید که چهل برجه بنایی است بزرگ و تاریخی که بر روی تپه پهناوری به ارتفاع 100تا 120 متر ساخته شده است. از نظر ساختمانی بنایی است محکم و پولادین که مرور زمان، حوادث طبیعی برف و باران نتوانسته آثار تاریخی آن را محو کند.
این قلعه که در میان دوکوه بابا و سد پیتاب قرار دارد، در فرمانداری شماره «2» یکه ولنگ واقع شده است، دریاچه شفاف که از سد امیر سرچشمه می‌گیرد به رودخانه بزرگی تبدیل شده که از دامنه آن غلغل کنان به سوی دره بلخاب سرازیر می‌شود.
برج‌ها و دیوارها
برای کسانی‌که از چهل برجه دیدن می‌کنند مشاهده برج‌های متعددی با دیواره‌های ضخیم که به صورت حلقه‌های زنجیر در اطراف تپه کشیده شده است، جاذبه خاص دارد.
عرض دیوارهای برج‌ها در حدود سه متر است که از گل و سنگ‌های بزرگ ساخته شده است. برج‌ها به صورت دقیق با رعایت تناسب ساختمان در بلندی‌ها و پستی‌ها واقع گشته‌اند و همه به سمت دره به شکل مدور ساخته شده‌اند.
در برج‌ها شکاف‌هایی به شکل عمودی در چند ردیف تعبیه شده، به نظر می‌رسد که برای تیراندازی بوده‌اند. در سمت دیگر یعنی دامنه کوه نیز به ارتفاع 100 متر همواری به وجود آمده که با دیوار احاطه شده است.
گرچه این بنای تاریخی به نام «چهل برجه» معروف است، اما در حقیقت بیش از صد برج در اینجا وجود دارد. این برج‌ها به شکل مختلف خورد و کوچک بنا شده است، هر برج دارای سه و یا چهار طبقه بوده و بعضا به کلی ویران شده و فقط پایه سنگشان قابل تشخیص است.
برخی دیگر در حالت نیمه مخروبه باقی مانده است، از مجموع آثار به جای مانده می‌توان فهمید که این مخروبه روزگاری یکی از مهمترین و محکم ترین دژهای نظامی و شاید پایتخت یکی ازمقتدرترین سلسله فرمان روایان محلی بوده است.
در وسط تپه ساختمان فرو ریخته‌ای است با برج‌های بلند و خانه‌های زیبا که در آنجا محل و مسکن حکام وقت بوده که همواره از چهار طرف محافظت می‌شده و یک بخش از بنای چهل برجه به دیوار عریض از سنگ احاطه شده که به آن «سورشهر» گفته می‌شود.
راه مخفی زیر زمینی
اصل قلعه در سه دایره ساخته شده، از دایره دوم آن یک راه مخفی زیر زمینی تا ته دره حفر شده و سرانجام به یک حوض آب مخفی منتهی می‌شود که گمان می‌رود آب آشامیدنی ساکنان قلعه در وقت اضطراری از طریق همین حوض تأمین شده است. در انتهای دیواری که متصل به کوهی بلند است، غار وجود دارد و این غار در داخل محوطه این بنای تاریخی واقع شده است.
اگر علاقه دارید حوض زیر قلعه را ببینید یک چراغ قوه دستی با خود داشته باشید، حواستان باشد که کفش‌هایتان هم لغزنده نباشد، چون این راه، پله پله ساخته شده، برخی از پله‌ها تخریب شده و بسیار لغزنده هستند و تاریکی وحشت افزایی در سراسر آن حکمفرما است و هیچگونه روزنه و روشنایی وجود ندارد.
دهانه غار که به حوض منتهی می‌شود به اندازه‌ای تنگ است که ظاهراً هیچ بیننده‌ای که ازحوض بی‌خبر است، تصور نمی‌کند که این تنگی بتواند انسان را به درون یک مسیر طولانی تا ته دریاچه بکشاند.
رفت و برگشت آن حدود چهل دقیق طول می‌کشد. کف حوض از سنگ‌های مرمرسفید فرش شده و منبع حوض به چشمه‌ای که از زیر کوه می‌جوشد اتصال می‌یابد.
حوض به اندازه وسیع است که اگر بخواهید به راحتی می‌تواند در آنجا بنشینید، لباس بشویید، آب بردارید و سر و صورت خود را پاک و تمیز کنید.
علاوه بر این حوض مخفی یک جوی آب توسط سنگ‌تراشان ماهرانه از یک دره فرعی از بغل صخره به داخل شهر چهل برجه حفر شده که آب را تا کمرکش تپه و نزدیک دیوار جنوبی قلعه می‌رساند. احتمالا ساکنان چهل برجه در وقت غیر ضروری از این جوی استفاده می‌کرده‌اند.
میدان تفریحی چهل برجه
در ضلع جنوب غربی قلعه میدان وسیعی قرار دارد که اطراف آن دیوار کشیده شده است. بر اساس گفته‌های موسفیدان محل این میدان جای اسب دوانی، تیراندازی و بازی‌های دیگری بوده است که آن زمان مرسوم بوده است.
در گوشه‌اش میدانی دیده می‌شود که شاید مقر تنظیم سپاه و یا گاردهای نظامی بوده است. حاکم شهر، خانواده حاکم مهمانان، فرماندهان و کابینه از آنجا رژه مردان مسلح و بازی‌ها را تماشا می‌کرده‌اند.
نقاشی‌های داخل برج‌ها
زمانی که داخل برج‌ها می‌شوی، هر طرف دروازه‌ای و راهی، انسان بیننده را به طرف خود دعوت می‌کند. داخل برج‌ها و ساختمان‌ها با پوشش از موادی که در سه لایه به طور بسیار ماهرانه پر شده است و در سقف برخی از ساختمان‌هایی که سالم مانده نقاشی‌های بسیار ظریف و زیبایی به رنگ‌های مختلف مشاهده می‌شود که قسمت زیادی از آنها توسط غارتگران آثار عتیقه به یغما رفته است.
در زیر برج‌ها ابتدا چیزی به نظر نمی‌رسد، اما اگر کمی بیشتر گردش کنی، به سه اطاق کوچک و ظریفی بر می‌خوری که بیانگر هنر معماری آن زمان است. در سقف و بغل دیوار این اطاق‌ها تصاویر بسیار زیبا با خامه سرخ رسامی و نقاشی شده است.
تصاویر، زنان کمر باریکی را در حال رقص نشان می‌دهند، که پیاله‌هایی در دست دارند و به کسی که در برابر آنان بر روی تختی نشسته است، تعارف می‌کنند. البته این تصویرها بسیار مشکل قابل دید است.
در یکی از این اطاقک‌ها، یک نقاشی دیده می‌شود، که احتمالاً او پادشاهی مقتدری بوده است، مردان زیادی اطراف او ایستاده‌اند. در قسمت هر دو بازوی این شخص تصویر دو مار کوچک و زیبا رسم شده است. این چنین به نظر می‌رسد که این مارها از شانه‌های مرد روئیده‌اند.
قدمت تاریخی چهل برج
قلعه چهل برجه بر اساس گفته باستان شناسان، از دوره غورى‌ها و یا احتمالاً از دوره بودیسم «کوشانی‌ها» باقی مانده است. اما هنوز مدرک و سندی که ساکنان اصلی چهل برجه را مشخص کند به دست نیامده، تنها بر اساس آنچه که در السنهء مردم، به خصوص سالخوردگان و موسفیدان محلی ملاحظه می‌شود این است که اینجا محل و مسکن «گبرها» بوده و اشعاری هم در این رابطه وجود دارد که تا اندازه‌ای هویت شهر را مشخص می‌کند.
مجله آریانا شماره دوم سال 1334 هـ، قدمت قلعه چهل برجه را بیش از هفتصد سال ذکر کرده که در این صورت، باید تاریخ بنای چهل برج بعد از اسلام باشد. اما مسعودی مورخ قرن چهارم هجری در مروج الذهب از قلعه‌ای در زابلستان (هزاره جات کنونی) نام می‌برد که با چهل برجه یکه و لنگ قابل تطبیق است.
وی نوشته است: «و ما خبر قلعه‌های فیروز بن کبک پادشاه زابلستان که مطلعان وجهان گردان در همه جهان استوارتر و بلندتر و عجیب‌تر از آن ندیده‌اند، در کتاب خود آورده‌ام».
در همین حال باستان شناسانی که از قلعه چهل برجه دیدن کرده‌اند معتقدند که بر اساس نقاشی‌های داخل برج‌ها، این قلعه به دوره قبل از اسلام برمی‌گردد.
وضعیت کنونی قلعه چهل برجه
وضعیت کنونی چهل برجه اسفبار است. حوادث طبیعی، برف، باران و سیلاب‌ها، کاوشگری‌های غیرقانونی، بی‌توجهی حکومت مرکزی در قسمت حفاظت از آن سبب شده که این بنای تاریخی در حالت نابودی قرار گیرد.
سید احمد حسین احمد پور سرپرست ریاست اطلاعات و فرهنگ ولایت بامیان می‌گوید: «بارها مرمت کاری این اثر تاریخی منحصر به فرد توسط متخصصین و نهادهای داخلی و بین المللی بناهای تاریخی، مورد بحث قرار گرفته، اما عملا کدام کاری نشده است.
به گفته احمدپور، اگر دولت مرکزی به این منطقه تاریخى که در معرض خطر طبیعی قرار دارد، رسیدگى نکند، امکان دارد که اکثر برج‌ها و بناهای اطراف آن از بین بروند.
روزنامه افغانستان ما نوشت: بامیان، ولایت تاریخى و باستانى است، بازسازى و حفاظت قلعه چهل برجه می‌تواند سبب جذب بیشتر گردشگران شود و درآمد خوبی برای مردم و دولت نیز داشته باشد.
انتهای پیام/