این در حالی است که ما هر سال می دانیم در نیمه دوم سال با آلودگی هوا مواجهیم، اما نه مسئولان تلاشی برای مقابله با آن می‌کنند و نه مردم انتظاری دارند. گویا عادت شده که در نیمه دوم سال از شرایط به تنگ بیاییم و در نیمه اول، این سختی ها را فراموش کنیم.
وارونگی دما یا وارونگی گرمایی به پدیده‌ای گفته می‌شود که در آن برخلاف حالت طبیعی با افزایش ارتفاع، دما نیز زیاد می‌شود و در این شرایط درجه حرارت پایین جو کمتر از طبقه فوقانی است. در شهرهای بزرگ وارونگی دما معمولاً باعث آلودگی هوا می‌شود.
هوا که رو به سردی می رود تعداد روزهای آلوده نیز افزایش پیدا می‌کند. بیشتر آلاینده‌های هوا مانند دود اگزوز خودروها، گاز و دود صنایع و معادن و غیره هنگامی که رها می شوند، گرم‌تر از هوای اطراف خود هستند و به دلیل اینکه هوای گرم به اندازه هوای سرد متراکم نیست، گازهای آلوده گرم بالا می‌روند و در لایه‌های سرد بالاتر پخش می‌شوند، بنابراین هنگامی که وارونگی گرمایی رخ می دهد، یک لایه هوای گرم روی یک لایه هوای سرد قرار می‌گیرد.
گازهای آلوده گرم فقط تا زمانی که به لایه هوای گرم برسند، بالا می روند. معضل آلودگی هوای پایتخت حداقل در یک دهه گذشته بسیار مورد توجه بوده و اقداماتی مانند افزایش محدوده اضطرار، طرح زوج و فرد، معاینه فنی خودروها، تعطیلی ادارات و مدارس، آبپاشی، نصب فن و پنکه و غیره برای کنترل و کاهش آن صورت گرفته که به جرأت می توان گفت تمامی این طرح ها ناموفق بوده و مشکل همچنان به قوت خود باقی است و این معضل همچنان سلامت شهروندان تهرانی را تهدید می‌کند.
تصمیم گیران این حوزه یک هشدار هم در انتهای هر تصمیمی به کودکان و سالمندان و زنان باردار می‌دهند که از خانه هایشان بیرون نیایند. داستانی که هر سال پاییز و زمستان تکرار می شود و بعد دوباره توسط مسئولان به فراموشی سپرده می شود تا سال بعد و بروز دوباره این معضل!
برخی مدیران شهری می‌گویند در روزهای آلوده هوا، یک شیفت کاری به بهشت زهرا(س) افزوده می شود. آلودگی هوا پنجمین عامل مرگ و میر در جهان است و سالانه بیش از 7 میلیون نفر در جهان به علت آلودگی هوا جان خود را از دست می دهند.
یک مقاله علمی اثبات کرده است که میان تعداد روزهای آلوده سال و افزایش مرگ و میر رابطه معنا داری وجود دارد. نتایج این تحقیق نشان می دهد، ارتباط معناداری بین مرگ و میر ناشی از بیماری های مورد مطالعه با آلودگی هوا وجود دارد و بیشترین ارتباط بین آلودگی و مرگ و میر ناشی از بیماری های تنفسی به ترتیب مربوط به ماه های دی، بهمن و اسفند است.
مطالعات بانک جهانی نشان می دهد سالانه مرگ و میر ناشی از آلودگی هوای شهری در ایران به طور میانگین حدود ۵۱۰۰ میلیارد ریال، شیوع امراض حدود ۴۱۰۰ میلیارد ریال و هزینه های بیماری، ۲۱۰۰ میلیارد ریال خسارت در پی داشته است. که این ارقام سالیانه در حال افزایش است.
به دلیل تاوان بالایی که شهروندان و مسئولان شهری و کشوری به دلیل آلودگی هوا می پردازند، تاکنون راهکارهای متفاوتی برای کنترل و کاهش آلودگی هوا در تهران آزموده شده، اما علی‌رغم تمام این تلاش‌ها، آلودگی هوا در این کلانشهر، پایتخت و نخست شهر کشور کاهش چشمگیری نداشته است و در نهایت فشاری بیش از پیش را بر اقتصاد شهری و بودجه عمومی مدیریت این شهر و حتی بر کشور وارد کرده است.
محمد رستگاری، معاون پایش و کنترل کیفیت آلودگی هوای استان تهران با اشاره به اینکه هوای تهران نسبت به 15 سال گذشته به مراتب آلوده تر شده است؛ اظهار کرد: منابع مختلف آلاینده در سطح شهر سبب آلودگی هوا شده و فقط خودروها عامل این اتفاق نیستند.
محمد حقانی رئیس کمیته محیط زیست شورای چهارم شهر تهران نیز قبلا با انتقاد از کم کاری دستگاه های اجرایی در رابطه با آلودگی هوا؛ گفته بود: بخش زیادی از آلودگی هوا محصول کم‌کاری دستگاه‌هایی است که به جای انجام وظایف قانونی خود توپ را به زمین یکدیگر می‌اندازند.
سعید متصدی مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط زیست گفته بود که سعی داریم با اقداماتی چون تعطیلی مدارس و علت یابی این موضوع، انتشار آلودگی را کاهش دهیم! وی سال گذشته گفت: در دولت 47 برنامه برای مقابله با آلودگی هوا تدوین شده و در دست اجراست و بسیاری نیز به نتیجه رسیده است!
همان طور که مشهود است در سال های گذشته دولت ها تقریبا اقدام خاصی برای حل مشکل آلودگی هوا نکردند و ناوگان اتوبوسرانی و تاکسیرانی که از فرسودگی رنج می برند و با کمبود بیش از 1000 واگن مترو مواجه هستیم که باشگاه خبرنگاران جوان هفته گذشته در گزارشی به این موضوع پرداخت. همچنین نگاهی به وضعیت آلودگی هوا و استمرار آن در سال های مختلف نشان می دهد مسئولان در ارائه راهکار مناسب و کارشناسی شده برای حل این معضل تاکنون ناتوان بوده و به نظر می رسد برای سال جاری نیز نتوانند کاری از پیش ببرند و آلودگی را کاهش دهند.
با وجودی که به طور مداوم و مکرر از این معضل سخن گفته می‌شود، اما متأسفانه کمتر شاهد به کارگیری اقدامات عملی مناسب از سوی دستگاه‌های مسئول بوده‌ایم، به طوری که معصومه ابتکار رئیس پیشین سازمان حفاظت محیط زیست گفته است: حل معضل آلودگی راه‌حل فوری ندارد و کسانی که دچار مشکل حاد در این زمینه هستند یا باید از خانه‌های خود خارج نشوند یا تهران را ترک کنند.
طبق آمار سازمان حفاظت محیط زیست و شهرداری‌ها، سهم حمل و نقل درون شهری یا به عبارت بهتر سهم سوزاندن سوخت‌های فسیلی توسط وسایط نقلیه درون شهری از آلودگی هوای شهرها، در بهترین حالت بیش از ۷۰ درصد است و تا ۸۵ درصد هم برای کلانشهرهایی چون تهران گزارش شده است.
راه حل اصلی جلوگیری از پدیده آلودگی و وارونگی هوا ، کاهش آلایندگی توسط کارخانجات و خودروهاست. وسایل نقلیه به سبب سطح بالای انتشار مواد آلاینده آن‌ها در محیط‌های با ترافیک سنگین، نقش مرکزی در وضعیت نامناسب هوای شهرهای بزرگ ایفا می‌کنند.
بنابر پژوهش انجام شده توسط آژانس ژاپنی «جایکا» در سال ١٣٨٧، بیشترین آلاینده‌های هوای تهران مربوط به اکسیدهای گوگرد و بعد از آن، اکسیدهای نیتروژن، مونواکسیدکربن و هیدروکربن‌های سوخته نشده است. به این ارقام باید ذرات لاستیک و آزبست لنت ترمزها را اضافه کرد. البته بیش از ۸۰۰ هزار واحد صنعتی مستقر در تهران هم سهم بزرگی در آلودگی این شهر دارند، اما ۸۸ درصد آلودگی هوای تهران ناشی از آلایندگی وسایل نقلیه است. بسیاری از خودروهای تولید داخلی، با اینکه نو هستند، از استانداردهای لازم برخوردار نبوده و بر میزان آلاینده ها می افزایند.
برای مدیریت آلودگی هوای تهران باید عوامل مؤثر در آلودگی را رفع کرد و برای کاهش آلودگی هوا باید بهبود کیفیت تمامی خودروها مانند تاکسی‌ها، اتوبوس‌ها و دیگر خودروها را مورد توجه قرار داد و تدابیری به کار گرفته شود تا خودروها با راندمان و بهره‌وری بهتری از سوخت استفاده کنند تا کمتر آلودگی ایجاد کنند.در سال های گذشته، دولت ها تقریبا اقدام خاصی برای حل مشکل آلودگی هوا نکرده و ناوگان اتوبوسرانی و تاکسیرانی از فرسودگی رنج می برند و وضعیت این بخش در آستانه وضعیت قرمز قرار دارد و بحرانی است و همچنین با کمبود بیش از هزار واگن مترو مواجه هستیم.
همچنین یکی از عمده‌ترین ریشه‌های ایجاد آلودگی هوای را می‌توان واردات، تولید و توزیع بنزین و گازوئیل نامرغوب در کشور، مکان‌یابی نامناسب کارخانه‌های آلاینده در نزدیکی شهرها و کلانشهرهای کشور، قرارگیری در مسیر حرکت ریزگردها، وارونگی هوا و عدم توسعه مطلوب زیرساخت‌های حمل و نقل عمومی دانست. البته همه این دلایل در دامن زدن به افزایش غلظت آلاینده‌ها در هوا بی‌تأثیر نیست، اما این موارد عوارض ناشی از غفلت صورت گرفته در ساختار نظام مدیریتی در بخش عمومی است.
در همین زمینه ، محمدرضا نجفی، نایب رئیس مجمع نمایندگان استان تهران در مجلس دهم با بیان اینکه رفع آلودگی هوای تهران باید دغدغه جدی شهرداری باشد، معتقد است: درگیر شدن با مسائل بی‌اهمیت و پرداختن به ظواهر و حاشیه‌ها مخل حال ضرورت‌های روز جامعه و شهروندان تهران است و باید از آن پرهیز کرد؛ به طور قطع شهرداری باید با همکاری وزارت صنعت و نفت گام‌های جدی در جهت رفع آلودگی هوای تهران بردارد و نسبت به انجام وظایف خود تعلل و مسامحه‌ای نداشته باشد، زیرا این موضوع با جان و مال شهروندان در ارتباط است. بر این اساس مردم نباید تاوان بی‌مسئولیتی عده‌ای را بدهند و سلامت آن‌ها به دلیل بی‌توجهی دستگاه‌ها در معرض تهدید قرار گیرد؛ وزارت بهداشت و محیط زیست باید نسبت به سلامت شهروندان حساس باشند.
وی با تأکید بر اینکه مجمع نمایندگان استان تهران بعد نظارتی خود را بر دستگاه‌های متولی آلودگی هوای تهران افزایش می‌دهد، به خانه ملت می‌گوید: انتظار می‌رود با این اقدام بتوان آسیب‌های ناشی از آلودگی هوا را کاهش داد.
پروانه سلحشوری نماینده مردم در مجلس دهم نیز معتقد است برای بهبود وضعیت هوای تهران باید از اقدامات شعارگونه پرهیز کرد و با انتقاد از اینکه زیرساخت‌ها برای کاهش آلودگی هوای تهران فراهم نیست، می‌گوید: متأسفانه سیستم حمل و نقل عمومی پایتخت کارآمد نبوده و جوابگوی نیازهای شهروندان نیست، به گونه‌ای که افراد ساعت‌ها وقت خود را در صف انتظار اتوبوس معطل می‌مانند.
با توجه به وجود مسائل و مشکلات موجود در حوزه آلودگی هوا باید دید دولت و مجلس که مسئولیت آلودگی هوا را در حوزه‌های قانونگذاری و اجرا بر عهده گرفته‌اند، می‌توانند با سیاست‌های اعمالی بر کاهش آلودگی هوا تأثیر بگذارند تا از میزان خسارت‌های جانی و مالی در این خصوص کاسته شود و هوای پاک و سالم در فضاهای شهری به خصوص کلانشهر‌ها جاری شود؟
کلانشهرهای بزرگ دنیا آلودگی هوا را تبدیل به خاطره کردند و دیگر در شهرهایی چون لندن، پاریس، میکزیکوسیتی و غیره پدیده ای به نام وارونگی هوا ندارند. سازمان محیط زیست آمریکا گزارش خیلی جالب دارد که نشان می دهد با وجودی كه در اين كشور از 1980 تا 2015 تعداد خودروها و مسافت طی شده با آن‌ها 40 درصد افزايش يافت و از سویی نيز حجم صنایع فعال بالا رفت، غلظت آلاینده ها 60 درصد کاهش یافته است.
مسئله ای که مسئولان را از هر گونه اقدام به رفع این مشکل باز داشته، سیاسی کردن آن است. متاسفانه در کشور ما به موضوعات ابتدا با عینک سیاسی دیده می شود و اگر مساله سیاسی وجود نداشت، به شکل واقعی به آن موضوع نگاه می کنند.
برای مثال کمپین اعتراضی مردم به کیفیت پایین خودروها از سوی مسئولان کاملا رد شد و اینگونه عنوان کردند که دشمنان نظام و عده ای سودجو این کمپین را ایجاد کرده اند!
اخیرا لایحه هوای پاک از سوی شورای نگهبان تایید شده است و تدقیق و شفاف‌سازی در تعریف آلودگی هوا و برقراری همکاری بین‌المللی برای حل معضل گرد و غبار از سوی دولت از جمله مهمترین مواد قانون هوای پاک است. مصوبه هوای پاک از سوی رئیس مجلس به رئیس جمهور و از سوی رئیس جمهور به دستگاه‌ها ابلاغ خواهد شد و هیئت وزیران باید در اولین فرصت نسبت به تهیه آئین نامه اجرایی آن اقدام کند.
گارانتی قطعات کنترل‌کننده آلودگی هوا در خودروها حداقل تا دو سال توسط خودروساز بر اساس لایحه هوای پاک اعمال می‌شود. همچنین کاهش سن معاینه فنی برای خودروهای شخصی از 5 سال به 4 سال و برای خودروهای عمومی به یک سال از جمله مواد قانون هوای پاک است. افزون بر این در این لایحه، به از رده خارج کردن خودروهای فرسوده با استفاده از بیمه خودرو توسط بیمه مرکزی اشاره شده است.
انتهای پیام/
گزارش از شاهین شکوهی