کلمه «دا» در زبان کردی به معنی مادر است و زهرا حسینی که خود یکی از کردهای پهله زرین آباد استان ایلام است، با انتخاب این عنوان سعی کرده به موضوع مقاومت مادران ایرانی در طول جنگ ایران و عراق بپردازد.
به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، کتاب «دا» مهم‌ترین و تأثیرگذارترین کتاب در زمینه خاطره‌نگاری جنگ هشت ساله ایران و عراق است. این اثر پرمخاطب‌ترین کتاب سال ۱۳۸۸ در ایران بود. خاطراتی که در کتاب از آن یاد می شود، در دو شهر بصره و خرمشهر اتفاق می‌افتد و محور مرکزی کتاب، سالهای محاصره خرمشهر توسط نیروهای عراقی است. حسینی در آن زمان دختر ۱۷ سالهای بود و گوشه‌ای از تاریخ جنگ را بازگو می‌کند که غالباً به اشغال و فتح خرمشهر مربوط می‌شود.
کتاب «دا» سه بخش است. سالهای ابتدایی زندگی حسینی در عراق و مهاجرت اجباری خانواده وی تحت فشار رژیم بعث را در قسمت نخست کتاب می‌خوانیم. نویسنده اثر در قسمت دوم کتاب به شرح فعالیت‌های حسینی در جریان جنگ ایران و عراق می پردازد و در قسمت سوم آن زندگی شخصی حسینی و ماجرای ازدواج وی بیان می‌شود. سیده زهرا حسینی این اثر را به حضرت زینب (س) تقدیم کرده است.
پال اسپراکمن، کتاب «دا» را به زبان انگلیسی ترجمه و توسط انتشارات مزدا در آمریکا منتشر کرد. این اثر با حضور مترجم آن در محل نمایندگی دائم جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل متحد (نیویورک) رونمایی شد. این کتاب به زبان ترکی استانبولی و اردو هم ترجمه شده است.
آرین بیکر دبیر خاورمیانه مجله تایم، در ۲۲ تیرماه ۱۳۹۳ در خصوص کتاب «دا» با سیده زهرا حسینی مصاحبه کرد. حسینی علت نگارش کتاب را تبلیغات منفی و جنگ نرم دشمنان علیه ایران بیان کرد.
برنامه قصه «دا» به کارگردانی سینا عطاییان و تهیه‌کنندگی علی‌تقی پور در بیست و نهمین سالگرد آزادسازی خرمشهر، از شبکه دو پخش شد. این برنامه که به صورت انیمیشن روتوسکوپی شده است، با روایت کتاب «دا» توسط هنرپیشگان زن ایرانی در ۱۲۰ قسمت آماده شد.
کتاب «دا» برگزیده جوایزی چون دومین جایزه ادبی جلال آل احمد، سیزدهمین جایزه کتاب سال دفاع مقدس، کتاب سال 1388، جشنواره شهید غنی پور و نخستین دوره جشنواره لوح و قلم شد. دیدگاه های مختلفی درباره کتاب دا وجود دارد. از جمله اینکه:
پال اسپراکمن مترجم کتاب به زبان انگلیسی معتقد است: با خواندن این کتاب به تفاوت‌های جنگ ایران و عراق با دیگر جنگ‌ها پی بردم. جنگ ایران، جنگ متعارف همراه با خشونت و تجاوز نیست؛ بلکه این جنگ همان‌طور که ایرانیان می‌گویند دفاع مقدس و سرشار از معنویت و ارزش است.
دکتر لتیشیا نانکت از دانشگاه نیوساوت ولز استرالیا نیز مقاله‌ای با موضوع «نشر و استقبال عمومی از این کتاب» می‌نویسد و در آن به علل استقبال گسترده از این اثر در مقایسه با با سایر روایت‌های جنگ می‌پردازد. مقاله‌ای پژوهشی در مورد کتاب در نشریه Sociological Journal of Art and Literature در سال ۲۰۱۳ منتشر شد.
علیرضا قزوه می‌گوید: این کتاب، کتابی است که جهانیان را به گریه وا می‌دارد. این وجود ادبیات است که منجر به این تأثیر می‌شود.
جزئی‌نگری و بیان لحظه به لحظه وقایع در کتاب «دا» باعث شده است، بسیاری آن را رمان بنامند. حال آنکه این کتاب سراسر مبتنی بر رویدادهای واقعی و خاطرات حقیقی سیده زهرا از آن روزهاست. راوی در آن روزها، تنها 17 سال داشته و اهمیت این کتاب شاید در این باشد که وقایع جنگ ما برای اولین بار از زاویه دید یک دختر نوجوان روایت شده است. خاطراتی که راوی حدود 20 سال آنها را درون سینه خود مانند یک راز حفظ کرد و حرفی از آن نزد. در این کتاب ناگفته‌هایی از جنگ بیان شده که تاکنون کسی از آنها حرف نزده است.
سبک روایتگری در این کتاب بیان تجربه های زنده احساسی و عاطفی یک زن است. به خصوص آن بیست روز مقاومت در مقابل اشغال عراق که با دقت افراد و روابط بین انسان‌ها را می‌بیند و توصیف می‌کند. روایتش از غسالخانه، مسجد خرمشهر و روایاتی که از احساسات شخصیت فعال خودش توضیح می‌دهد، بیانی صمیمی، پرشور و پر احساسی است که معمولا از زبان یک زن می توان دید. به همین دلیل مسئلۀ سبک بیان، در بسیاری از صفحات کتاب، خصلت زنانگی را نشان می دهد.
یکی از وجوه گفتمانی پنهان کتاب «دا»، در مقابل گفتمان صریحش، تأکید بر ارزش های فرد گرایانه است. در گفتمان رسمی، ارزش‌های جمع گرایانه و سنتی، بر ارزش‌های فردگرایانه اولویت دارد. اگرچه قهرمان کتاب دا، مواقعی که شعارهای ایدئولوژیک را مطرح می کند، بر ساختارهای جمعی سنتی مانند دین و خانواده تأکید می کند، اما یک فرد نخ تسبیح ماجراهای کتاب است. اساساً رمان، سفرنامه یا خاطره نویسی، بر ارزش های فردگرایانه استوار است. ما از طریق این ژانرهای مکتوب به بیان احساسات، منویات و تعلقات خودمان می‌پردازیم.
ساختار «دا» بر محور شخصیت‌پردازی و توصیف وقایع است. روشی که پیش از این به‌صورت محدود و اندک در آثار دفاع مقدس به‌ویژه میان خاطرات دیده می‌شد. نویسندگان آثاری از این دست تا پیش از این به‌صورت اجمالی از وقایع گذشته و تنها به ذکر آنها اکتفا می‌کردند. این تفاوت عمده «دا» با دیگر آثار هم‌رده خود است. نویسنده چنان جزئیات را نقل می‌کند که مخاطب هنگام خواندن اثر خود را میان معرکه می‌یابد.
انتهای پیام/