به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از تبریز؛کندوان، روستایی در دل کوه است که با خانه‌های کله قندی‌اش شناخته می‌شود؛ خانه‌هایی که در دامنه‌ای از دامنه‌های باشکوه و سر به فلک کشیده کوه سهند در دره‌ای با صفا و سرسبز واقع شده‌اند و همه ساله، میزبانی تعداد زیادی از هموطنان و گردشگران خارجی را برعهده دارند.
کندوان به خانه‌های کله قندی‌اش مشهور است. خانه‌هایی که در دامنه‌ای از دامنه‌های کوه سهند در دره‌ای با صفا و سرسبز واقع شده و آب معدنی سبک و شفابخش آن، باعث بهبودی بیماران کلیوی زیادی شده است. کمی تامل و جستجو کافی است تا در برنامه فشرده نوروزی جایی هم برای دیدن روستای کندوان باز کنید و پس از عبور از جاده هموار و پرتردد تبریز تا اسکو، به سمت کندوان بروید. اینجا روستای کندوان است، یکی از روستاهای شگفت‌آور ایران و از مهمترین مقصدهای گردشگری استان آذربایجان‌شرقی، جایی در فاصله 22 کیلومتری جنوب شرقی شهرستان اسکو و 62 کیلومتری شهر تبریزقراردارد.
کندوان یکی از سه روستای صخرهای جهان است و نام خود را در کنار کاپادوکیه ترکیه و داکوتای آمریکا به رخ می‌کشد، اما آنچه این روستا را از دیگر همتایان خود متمایز کرده، حضور و زندگی مردمی است که با تمام مشکلات و سختی‌ها، روستای اجدادی‌شان را ترک نکرده‌اند و هنوز و هر روز از سربالایی‌های میان خانه‌ها بالا می‌روند و برای تهیه مایحتاجشان سراشیبی روستا را بارها و بارها طی می‌کنند و در روزهای نوروزی، امکانات و مواد لازم پذیرایی نوروزی را هم بیش از پیش فراهم آورده‌اند. می‌توانید ساعت‌ها در میان این خانه‌های کله قندی که مردم محلی به آنها کران می‌گویند بگردید و عکس بگیرید، برای نهار و چای به قهوه‌خانه‌های پایین دست روستا یا حاشیه رودخانه بروید و دست آخر شب را در یکی از این کله قندهای سنگی که برای مهمانان آماده شده بگذرانید.
بدون شک تا حالا در اتاقی با دیوارهای سنگی و در دل کوه نخوابیده‌اید، در فضای سنگی که فرم خاص دیوارهایش حال و هوایی آمیخته از سادگی و تلاش را منتقل می‌کند.
خانه های سنتی و باستانی کندوان از نظر نوع معماری درایراننظیر ندارند و به عقیده تعدادی از محققین احداث این خانه‌ها به قرن ۷ هجری همزمان با یورش مغول‌ها برمی‌گردد.
در تاریخ این منطقه، این گونه نقل شده که نخستین کسانی که به کندوان پا گذاشته اند، ساکنان روستایی به نام حیله ور- که در 2 کیلومتری غرب کندوان قرار داشته- بوده اند که در قرن هفتم هجری برای در امان ماندن از حمله مغول ها به دشتی در مقابل کندوان فعلی مهاجرت کرده اند و در طول مدت زمانی به تدریج درون کران‌ها را حفاری کرده و پناهگاهی امن برای خود ساخته اند.
کندوان روستایی است بنا شده در صخره و تنها سازه این دهکده را سنگ‌ها تشکیل می دهند. خانه ها هرمی شکل هستند و برای دام ها نیز حفره هایی در سنگ ها بنا شده است.
کندوان یکی از 3 روستای صخرهای جهان است که موجب جذابیت بی نظیر آن شده است.
معماری روستای کندوان و جاری بودن زندگی مردم در قالب بافت قدیمی آن یک استثنا در دنیا به حساب می آید. چرا که دیگر در ترکیه و آمریکا کسی در کاپادوکیه و داکوتا زندگی نمی کند.
کوه سهند یکی از 5 کوه آتشفشانی مهم ایران دراستان آذربایجان شرقی و در جنوب تبریز واقع است. در دامنه های این کوه و در نزدیکی شهر اسکو، روستایی با نام کندوان قرار دارد که از نظر جاذبه های زمین شناسی و معماری دارای اهمیت است.
صخره های کله قندی وغارهای دستکن توسط انسان که به عنوان خانه های مسکونی مورد استفاده قرار می گیرد، یکی از شگفت انگیزترین روستاهای صخره ای جهان را پدید آورده است.
شیوه بنای خانه‌های این روستا از نوع معماری صخره ای و به شکل مخروطی یا کله قندی می‌باشد. برخی از باستان شناسان قدمت این روستا را به دوره های پیش از اسلام نسبت می‌دهند.
در دل این تپه‌های بلند که ارتفاع بعضی از آنها به 40 متر میرسد صدها آغل، انبار و اتاقک حفر شده که بسیار دیدنی است. همچنین آب معدنی گوارایی از دل یکی از تپه های این روستا می جوشد که از شهرت فراوانی برخوردار است و برای امراض کلیوی بسیار مفید تشخیص داده شده است.
این روستا به سبب ویژگی معماری صخره ای و بافت مخصوص آن در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
در اثر فعل و انفعالات آتشفشانی کوههای سهند، چنین منظره‌ای در یکی از خوش آب و هواترین نقاط ایران ایجاد شده است. توده ها و گدازه های مذاب آتشفشانی، به وسیله باد، برف و باران در طی هزاران سال متمادی شکل گرفته و به فرم کران درآمده است.
خانه های این روستا به مانند کندوی عسل در دل کوه کنده شده اند و جالب اینجاست که عسل یکی از مهمترین محصولات این روستا می باشد.
کندوان منطقه‌ای ییلاقی از رشته کوه های سهند است که مراتع سرسبزش عشایر زیادی را به آن جا می‌کشاند.
معماری خاص این روستا موجب شهرت جهانی آن شده است. دامداری و کشاورزی و باغداری عمده فعالیت مردمان این روستاست، لوله کشی آب و برق در دل این سنگ ها همزیستی مسالمت آمیز بشر با محیط زیست را نشان می‌دهد. کندوان نمونه زیبای استفاده از طبیعت در زندگی انسان است.
آنچه به کندوان هویت باستانی داده وجود 117 خانوار و منزل مسکونی در درون توده های مخروطی و هرمی شکل صخره ای است. روستاییان کندوان داخل این توده ها برای خود خانه مسکونی، آغل، انبار و کارگاه ایجاد کرده‌اند.
معماری صخرهای، حاکی از صحنه‌های مبارزه و جدال انسان با طبیعت و در خدمت گرفتن صخره های طبیعی است. در معماری معمولی، به وسیله مصالح ساختمانی گچ، آهک و خشت، هیئت اصلی بنا را به وجود می آورند، در صورتی که در معماری صخرهای فضای مورد نظر در درون توده سنگ هویدا می‌گردد و سنگ، مانند کالبدی، قشری مستحکم در اطراف این فضا ایجاد می‌کند.
ارتباط طبقات بالایی کران‌ها با خارج، از طریق پلکان های بسیار زیبایی از بدنه خود کران تامین گشته است. طبقه هم‌کف، اکثرا اصطبل بوده و طبقات دوم و سوم و چهارم به عنوان سکونت‌گاه استفاده می‌شود. در بعضی موارد از طبقه چهارم به عنوان انبار نیز استفاده کرده‌اند.
آبریزها اکثرا در کنار معابر و در خارج از کران ها و محیط مسکونی قرار داشته و هر چند خانواده به طور مشترک دارای یک آبریز هستند. آبریزها اکثرا دارای چند محل نشیمن و انباره می‌باشد که بستگی به شیب زمین دارد.
به خاطر قطر و ضخامت زیاد کران‌ها، ایجاد نورگیر در طبقات پایین کار بسیار مشکلی است، بدین مناسبت نورگیرها اغلب در طبقات بالا واقع شده‌اند. جنس پنجره‌ها از چوب بوده اغلب به شکل شطرنجی و در آنها قطعات کوچک شیشه تعبیه شده است.
آثار معماری صخرهای در اغلب نقاط جهان به چشم می‌خورد که در اکثر آنها اکنون دیگر سکنه ای زندگی نمی‌کند؛ ولی معماری صخره ای از نوع کندوان فقط در یک منطقه دیگر در روی زمین ایجاد شده و آن در دره زیبای گورمه ترکیه است.
بافت قدیمی روستای کندوان که یکی از زیباترین و منحصر به فردترین روستاهای تاریخی کشور و تنها روستای زنده صخرهای محسوب می شود، با ساخت و سازهای جدید که متفاوت با بافت گذشته است با تهدیدی جدی رو به رو شده است.
وجود آب معدنی، خانه‌های منحصر به فرد، دره‌های سرسبز و خرم، آب و هوای مطبوع و لبنیات و عسل مرغوب کوهستان، سبب جذب تعداد کثیری مسافر از نقاط دور و نزدیک به این روستا به خصوص در فصول مساعد سال می شود.
این روستا به سبب ویژگی معماری صخره ای و بافت مخصوص آن در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. توده‌ها و گدازه‌های مذاب آتشفشانی، به وسیله باد، برف و باران در طی هزاران سال متمادی شکل گرفته و به این فرم درآمده است. کران‌ها در تابستان‌ها خنک و در زمستان‌ها گرم است.
روستای کندوان دارای مسجد، حمام، مدرسه و آسیا می‌باشد و کران مسجد یکی از بزرگ‌ترین کران‌های روستا را تشکیل داده است. به دلیل شکل مخروطی خاص، اغلب کران‌های دارای طبقات مختلف، از داخل با یکدیگر ارتباط ندارند، کران ها عموما دارای دو طبقه بوده و در بعضی موارد سه و حتی چهار طبقه نیز در آ نها ایجاد کرده اند.
حیله ور در شمال شهر اسکو و در44 کیلومتری شهر تبریز و2 کیلومتری شمال کندوان واقع شده است. اثر معماری دهکده در پای یکی از ارتفاعات شمال غربی مجموعه آتشفشانی سهند کنده شده است و بنا به دلایل متعدد از اهمیت و موقعیت ویژه ای برخورداربوده است .
معمارى روستاى حیله ور نشان مى دهد که زندگى دام و انسان درکنار هم در جریان بوده و کاوش گران براساس شباهت هاى موجود بین روستاى حیله ور و روستاى کندوان گمان مى کنند علت متروکه شدن روستاى حیله ور کوچ احتمالى اهالى آن به روستاى کندوان بوده است.
روستاى حیله ور که در بخش پایینى دامنه بین شیب زمین و کوه قرار گرفته همچون یک گودال پذیراى آب نهرهاى روانى است که در فصل هاى پر آب به طرف آن حرکت مى کنند. با روان شدن این نهرها بخش هایى از روستا از قبیل آغل ها به زیر آب مى رود و تداوم این موضوع باعث شده است تا گل و لاى بسیارى اطراف آغل ها و خانه هاى این روستاى تاریخى را در بر گیرد.
روستای تاریخی حیله ور که شیوه معماری آن نیز منحصر به فرد بوده و خانه های آن در دل زمین کرانی بصورت زاغه های زیبا و با سبک معماری بسیار عالی کنده شده و حتی قابل قیاس با خانه های صخره ای کندوان است و به لحاظ اینکه خانه ها در دل زمین حفاری شده، از استتار کافی برخوردار بوده و از فاصله نه چندان دور قابل رویت نیست نام حیله ور به خود گرفته است ولی تمامی این خانه های زاغه ای که بیش از دویست واحد تخمین زده می شود دراثر حمله مغول ها در قرن هفتم هجری از سکنه خالی شده اند.
نکته جالب توجه در این مورد این است که نخستین کسانی که به کندوان قدم گذاشتند، ساکنان روستای حیله ور در 2 کیلومتری غرب کندوان بودند که در قرن هفتم هجری قمری برای در امان ماندن از حمله مغول‌ها به دشتی در مقابل کندوان کنونی مهاجرت کردند و پناهگاهی امن برای خود به وجود آوردند.
سرپرست روستاهاى تاریخى استان آذربایجان شرقى در این باره می گوید: روستاى تاریخى حیله ور بنا بر اعتقادات، محل زندگى مردمان اولیه روستاى کندوان بود و در حال حاضر متروکه مانده است. به علت قرار گرفتن این روستا در گودالى که توسط شیب زمین و دامنه کوه ایجاد شده است آب هاى روان نهرهایى که از کندوان سرازیر مى شوند به آنجا مى ریزند و باعث مى شوند تا بخش هایى از روستا از قبیل برخى آغل ها به زیر آب بروند.
حسن قریشی، می گوید: طى اقدامات اولیه اى که صورت گرفته است توانسته ایم با سنگ چینى مسیر چند نهر روانى که به سمت روستا سرازیر مى شوند را تغییر دهیم اما همچنان نهرهایى وجود دارد که به این روستاى متروکه تاریخى مى ریزند.
مردمان این روستا با شکافتن دل کوه خانه هایشان را در کنار آغل گوسفندان مى ساختند و به این ترتیب زندگى انسان و دام توام با هم شکل مى گرفت.
هنوز هیچ کاوش باستان شناسى در اطراف این روستا صورت نگرفته و به همین علت در خصوص زندگى مردمان آن حدس و گمان هاى زیادى وجود دارد. تصور کارشناسان این است که اهالی کندوان در مرحله اول در حیله ور زندگی می‌کردند و به دلایلی که بیشتر مصون بودن از حملات اقوام مهاجم می‌تواند باشد اینجا را رها می‌کنند و به کندوان فعلی که تنگه اش قابل دفاع بود عزیمت می‌کنند؛ در واقع مردم حیله ور در یک دوره آزرده می‌شوند و این آزردگی نه بخاطر طبیعت بلکه آزرده یک قوم مهاجم بودند.
بر این اساس می توان گفت، طبیعتا مردم کندوان کندن را در حیله ور آموختند و حیله ور آنگونه که گفته شد در دوران ایلخانی قدر مسلم مسکونی بود و شاید در این دوره به سوی کندوان مهاجرت کردند. کندوان نسبت به حیله ور روستای بالادست بود از طرفی بنظر میرسد که معماری حیله ور طبیعتا معماری پست تری نسبت به کندوان دارد. حیله ور و کندن آن در دل کوهها و زیرزمین پیشینه‌ای بود برای کندن ماهرانه کندوان و انتخاب هوشمندانه آن. حیله ور مربوط به دوره‌ای است که انسان و دام در کنار هم زندگی می‌کنند. همچنین در این منطقه مردم بیشتر به فرش بافی، گلیم بافی، ورنی بافی اشتغال دارند.
فضاهای موجود در حیله ور در طول سالهای متمادی از گل و لای و سیلابها پرشده بود که سازمان میراث فرهنگی در سال 84 قریب به 55 مورد آنها را خالی کرد و ممکن است دهها مورد دیگر نیز از زیر خاک بیرون آورد و باز حیله ور در آینده محلی می‌تواند باشد برای تحقیقات و پژوهش محققانی که در حوزه معماری و جامعه شناسی و مردم شناسی و باستانشناسی قصد پژوهش دارند.
انتهای پیام/ش