یک شهر و هزار رمز و راز

به گزارش  گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اصفهان،هر کجای خاک پهناور این سرزمین کهن که قدم بگذاری ، آیینه ای از هنر و زیبایی های چشم نواز تاریخی و طبیعی روحت را نوازش می کند. شهر و روستایی نیست که بنای تاریخی و یا منظره طبیعی ، توجه بشر را به خود معطوف نسازد، اما در این میان برخی جاذبه های گردشگری شهر اصفهان علاوه بر زیبایی، اصالت و هنر از ویژگی دیگری هم بهره مند هستند: " اسرار آمیز بودن"

آری، اینجا شهری است که هنرمندان آن صدها و هزاران سال پیش، علاوه بر خلق آثار کم نظیر و زیبا، سبب شده اند تا گردشگران انگشت حیرت بر دهان گیرند و از شگفتی راز آلود آثار گردشگری متحیر شوند.

عمارتی که همراه با مناره هایش می جنبد

امروز پیشرفت علم و تکنولوژی و دستگاه های مدرن به کمک انسان آمده اند تا با در اختیار داشتن این امکانات بتواند بناهای زیبا و مستحکمی بسازد که در مقابل بلایای طبیعی مقاوم باشد، در کشورهای پیشرفته دنیا ، انسان پس از سالها تلاش توانسته ساختمان هایی مقاوم در برابر زلزله بنا کند، ساختمان هایی که هنگام لرش زمین، قابلیت تکان خوردن داشته باشد ولی تخریب نشود.

این در حالیست که هنرمندان زبردست اصفهانی بیش از 800 سال پیش به این تکنولوژی دست یافتند و با تکیه بر دانش و توامندی خود ساختمانی بنا کردند است که با حرکت دادن یک مناره نه تنها مناره دیگر را به حرکت در می آید بلکه تمامی ساختمان مرتعش می شود و به همین دلیل به آن منارجنبان می ‌گویند.

تکان خوردن مناره‌های این بنا تا مدت‌ها برای دانشمندان پرسش برانگیز بود. معماری اسرار آمیز این بنا برای بسیاری هنوز هم در هاله ابهام باقی مانده‌است. منطقی‌ترین علتی که برای تکان خوردن مناره‌ها وجود دارد، پدیده فیزیکی "تشدید" یا پدیده "رزونانس" است. چون مناره‌ها سبک معماری مشابهی دارند، تکان خوردن یکی روی دیگری اثر می‌گذارد، اما هنوز هم دلیل تکان خوردن منارجنبان با قطعیت مشخص نشده است.

بنیان این مناره در دوره‌ ایلخانی و در اواخر پادشاهی «اولجایتو» بر زمین گذاشته شد. بنایی که به ‌عنوان مقبره ‌ای برای "عمو عبدالله” عارف و زاهد دوره‌ ایلخانی ساخته شد و شامل یک سنگ بزرگ مرمری و یک پارچه روی قبر بود و دورتادور آن به خط ثلث و به ‌صورت برجسته سوره‌ "یاسین” حجاری شده بود.

اما تاریخ این بنای ساده و ارزشمند، 300 سال پس از ساخت مقبره‌ متفاوت شد، زمانی‌ که دانشمندان دوره صفویه دو مناره روی این مقبره ساختند تا آن را متفاوت با دیگر بناهای شهر اصفهان کنند. مناره ‌ها طوری طراحی شده ‌اند که می ‌توان آنها را تکان داد.

کارشناس ارشد میراث فرهنگی اصفهان در باره این عمارت تاریخی می گوید: بیشتر مناره های بلند تاریخی قابلیت تکان خوردن تا 20 سانتی متردر برابر باد شدید را دارند، اما تکان خوردن مناره های این بنا بیشتر از حد استاندارد است و این نشان از زیرکی و هنر معمار دارد که توانسته بنایی متمایز بسازد.

منصور زیرک ارتعاش ساختمان اصلی این بنا هم بسیار جالب توجه خواند و ادامه داد: چرا که مصالح و کلاف های بکار رفته در عین استحکام بسیار سبک هستند و آجر چینی خاص زیربنایی سبب شده ارتعاش بدنه اصلی با تکان خوردن مناره ها ایجاد شود.

جهانگردانی که به نقاط مختلف دنیا سفر کرده اند در مشاهدات خود از مناره هایی گفته اند که در نقاط دیگر جهان همین خصوصیت را داشته اند. در کشورهای عراق و عربستان هم منار جنبان های زیادی وجود دارد. کارشناسان می گویند منارجنبان های دنیا در یک دوره زمانی سی ساله دوره تیموریان ساخته شده اند. اما قدر مسلم اینکه منارجنبان اصفهان وجه تمایزی با سایر مناره های متحرک دارد و آن این است که گذشته از حرکت مناره ها سایر قسمت های بنا هم حرکت می کند.

ناگفته های پل خواجو

پل خواجو به خاطر معماری و تزئینات کاشی‌کاری آن از دیگر پل های زاینده رود مشهورتر است، این پل از بناهای شاه عباس دوم صفوی است که در سال ۱۰۶۰ هجری قمری بنا شده‌است. با کمی دقت در ظاهر زیبای آن می توان به شگفتی های بی نظیری پی برد که نمونه آن در هیچ کجای جهان مشاهده نمی شود.

رازهای پل خواجو گرچه سالها است در دل آن نهفته شده است اما هروز گوشه ای از این رازها برای مردم دیار نصف جهان که شاید خود هم از این رازها آگاه نبوده‌اند، آشکار می شود.

راز شیرسنگی ها

در دو طرف پل خواجو و با کمی دقت ، متوجه شیرهای سنگی میشوید که آرام و عمیق با نگاههای خود نظاره گر ورود و خروج بازدیدکنندگان مختلف می باشند و با زبان بسته حکایتی را بازگو می کنند که شاید هیچ کس تا الان به آن دقت نکرده است.

بعد از غروب آفتاب به چشمان این شیرها دقت کنید! در دوران صفویه طوری زوایای دیدگان این شیرهای سنگی بنا گذارده شده است که حاکی از انعکاس نور مهتاب و چراغ های حاشیه پل باشد! یعنی درخشش فوق العاده و رو در رو ! که حکایت از معماری خاص و ظریفی در ساخت آنان دارد! اگر در شب از روی یکی از شیرها ، شیر دیگری را در ان سوی پل نگاه کنید ، چشم هایش برق میزند.

کارشناسان میراث فرهنگی در این باره می گویند که نوع سنگ بکار رفته در چشمان این شیرها بسیار صیقلی است و نور را منعکس می کند که همین مسئله سبب ایجاد درخشش در چشمان شیر سنگی ها است.

هم اکنون هم با توجه به وجود چراغها و پروژکتورهای مختلف ، باز نوع این معماری در چشمان شیرها مشخص است و هنوز دارای درخشش فوق العاده می باشند که بنا به گفته حاضرین نوع سنگ به کار رفته در چشمان این شیرها سنگ های منطقه بدخشان میباشد که با ظرافت خاص و با هماهنگی سنگهای بدنه این شیرها کار گذاشته شده است.

راز شمع در بنای پل ا.. وردیخان

از شمع بپرسيد حديث دل خواجو **** جز شمع جگرسوز كه شد همدم خواجو

این ویژگی جذاب که در شب و با تلفیق نور و تاریکی قابل مشاهده است، نشان از دید سه بعدی طراح و معمار این اثر تاریخی دارد. اثری که در زمانی ساخته شده که هیچ نرم افزار و رایانه ای برای طراحی اینگونه آن وجود نداشت.

اگر فردی در طبقه پایین پل در منتها الیه عرشه پل بایستید و با زاویه ای حدود 40درجه نسبت به افق به تركیب طاق ها، نشیمنگاه ها و دیواره ها بنگرید. بناگاه از تركیب این فضای سه بعدی و از محل برخورد دیواره های پیشین و پسین شمعی سر بر می آورد!

منصورت زیرک، کارشناس میراث فرهنگی اصفهان در باره این پدیده گفت: برخی معتقدند که این رویداد به صورت تصادفی بوده و نحوه معماری پل ، این منظره را رقم زده است اما کارشناسان بسیاری معتقدند که مشاهده شمع با این ظرافت تنها نشان دهنده ذوق سرشار معمار این پل تاریخی بوده است.

ارتباط صوتی از دو طرف پل

اما دیگر خصیصه این پل تاریخی و رازآلود، که شاید بیشتر مد نظر اهل آواز و موسیقی باشد، این است که اگر در ستون اول شمالی سمت چپ این پل حرف بزنید و فردی نزدیك ستون اول جنوبی در سمت راست باشد صدای شما را می‌شنود و به همین دلیل است که از دیرهنگام از پیر و جوان هوس خواندن زیر پل خواجو را در سر داشته اند و هنوز هم گروه های مختلفی به صورت غیررسمی هرازگاهی در خواجو زیر آواز می‌زنند.

آواز خواندن زیر پل خواجو یکی از تفریحات بومی مردم این شهر از قدیم‌الایام بوده است که البته طی سال‌های اخیر علاوه بر آوازخوانی‌های سنتی، پای گروه‌های پاپ و جاز را به هم باز کرده است.

شگفتی های مسجد امام در میدان نقش جهان

مسجدامام، یکی از مساجد میدان نقش جهان در اصفهان است که در دوران صفوی ساخته شد و از بناهای مهم معماری اسلامی ایران به‌شمارمی‌رود. این بنا شاهکاری جاویدان از معماری، کاشی‌کاری در قرن یازدهم هجری است.

راز سنگ ساعت

در مدرسه جنوب غربی مسجد، قطعه سنگ ساده‌ای که «سنگ ساعت» یا «آفتاب نما» نام دارد به شكل شاخص در محل معینی تعبیه شده است كه ظهر حقیقی اصفهان را در چهار فصل نشان می‌دهد و چنانكه می‌گویند محاسبة آن را «شیخ بهائی» دانشمند و فقیه و ریاضیدان معروف عهد شاه عباس انجام داده است و آن را طوری در آن محل نصب کرده است که در طول روز در برابر تابش آفتاب، سایه ی کاهنده ای بر زمین می اندازد و چون خورشید در نیم روز به اوج خود می رسد، سایه ها از هر جهت محو می گردند.

سطح فوقانی این شاخص به شكل مثلث قائم‌الزاویه است كه وتر مثلث در جهت طرفی است كه ظهر را تعیین می‌كند و یك ضلع مجاور زاویه­ی قائمه وصل به دیوار است و ضلع دیگر نماینده قبلة مسجد است.

سنگ ساعت از دو بخش تشکیل شده است: یکی سنگ مستطیل شکل با ارتفاع 24 سانتی متر که از سنگ مرمریت سفید / خاکستری تراشیده شده و کاملاً معلوم است که آن را به تازگی ساخته اند و به جای سنگ قدیمی (که احتمالاً به علت فرسودگی شکسته است)، نصب کرده اند. نشانه ی فرسودگی در سنگ مثلثی مجاور آن نیز قابل مشاهده است.

دیگری سنگ مثلث شکلی از جنس گرانیت است که در لبه ی شمال غربی سنگ اصلی نصب شده و مجموعاً یک ذوزنقه ی قائم الزاویه را تشکیل می دهند. سنگ ها طوری در کنار یکدیگر قرار گرفته اند که ضلع شمالی آن ها کاملاً به دیوار چسبیده است و بدنه ی شمالی سنگ و سایه ی آن قابل رؤیت نیست.

همان طور که گفته شد، در تمام روزهای سال در هنگام نیم روز (لحظه ی ظهر) اشعه ی آفتاب بر بدنه ی شرقی (جنوب شرقی) و غربی (شمال غربی) این سنگ ذوزنقه ای مماس می تابد و در آن لحظه، سنگ هیچ گونه سایه ای در سه وجه شرق و غرب و جنوب ندارد. وجه شمالی سنگ نیز که به دیوار چسبیده و بالطبع سایه ی آن پدیدار نمی شود.

راز انعکاس صدا

از نكات جالب این مسجد انعكاس صوت در مركز گنبد بزرگ جنوبی آن است، گنبد بزرگ مسجد، دو پوسته ی گسسته است، ارتفاع گنبد عظیم از سطح زمین ۵۲ متر و ارتفاع مناره‌های داخل آن ۴۸ متر و ارتفاع مناره‌های سردرآن در میدان نقش جهان۴2 متر است.

شما اگر به مسجد نقش جهان رفته باشید میدانید که در تمام محوطه زیر گنبد صدای انعکاس صدا را نمیشنوید و باید روی کف زمین زیر نوک گنبد از داخل قرار داشته باشید تا انعکاس صدای کف زدن و یا فریاد خود را بشنوید که معمولا یک سنگ نیم متر مربعی محل آنرا مشخص میکند .

اگر گنبد درست طراحی شده باشد شما حتی میتوانید کاری کنید که صدا در یک نقطه مشخص خیلی قوی تر باشد. جالب است بدانید تنها صدا نیست که در آن نقطه این کار را میکند اگر با انرژی های دیگر هم امتحان کنید همین خاصیت تکرار میشود مثلا میتوانید نوری به تمام گنبد بتابانیدتا در آن نقطه قوی تر شود و این به خاطر تقاطع بازتاب تمام نور های ساطع از سطح هذلولی و یا گنبد در آن نقطه است . و از همین خاصیت است که برای طراحی دیش یا بشقاب های گیرنده و یا فرستنده ماهواره ای استفاده شده است .

عده ای ممکن است فکر کنند که این خاصیت مختص فقط مسجد نقش جهان است، این درست نیست و همه جا میشود آنرا ساخت اما قوس داخل گنبد را باید با حساب طراحی کرد و برای اینکه گنبد از بیرون بی تناسب نباشد میشود گنبد را دوجداره ساخت تا تناسب بیرونی آن حفظ شود و که این امر به درستی در مسجد نقش جهان اجرا شده است.

ایرج گودرزنیا مسئول انجمن فناوری های بومی در این باره می گوید: 700 سال پیش یکی از معماران ایرانی بنایی را ساخت که می تواند امروز در کلاس های درس و سالن های آمفی تئاتر ما مورد استفاده قرار بگیرد. نتیجه پژوهش های انجام شده نشان می دهد دیوار ها بر اساس معادلات ریاضی به شکلی بنا شده که بازتاب صوت بر یکی از دیوار ها منجر به انعکاس آن به همه جهت های مسجد می شود. منحنی بن بست های مسجد با معادلات پیچیده ریاضی بنا شده است.

کارشناس میراث فرهنگی اصفهان با اشاره به شاهکار بودن معماری مسجد امام اصفهان افزود: معماری سقف این گنبد به دلیل به کار رفتن کاشی های صیقلی و نوع زاویه بندی باعث می شود اگر فردی درست در مرکز کانونی زیر گنبد قرار گیرد و حتی با صدای آهسته هم صحبت کند، صدایش منعکس می شود.

زیرک بیان کرد: در قدیم به دلیل نبود وسایلی مانند بلند گو، این خاصیت به واعظ و یا اذانگو این امکان را می داده که با قدری بلند صحبت کردن در این مکان صدای خود را حتی تا در انتهای مسجد هم برسانند.

اگر از این معماری در کلاس های درس استفاده شود در این صورت استاد در کلاس احتیاجی به بلند کردن صدا ندارد. پژوهشگرانی که در این باره تحقیق کرده اند، متوجه شده اند که این تکنولوژی ناشناخته نیست اما کسی به آن توجهی نکرده بود.آنها به این نتیجه رسیده اند که معمار این بنا قانون پژواک صدا را به خوبی می شناخته و بهترین بهره را از این قانون برده است.

از دیگر شگفتیهای مسجد امام معماری خاص سرمایشی و گرمایشی در تابستان و زمستان، معرق کاری،کتیبه های قرانی و پیچش غیر ملموس راهرو مسجد به داخل است که وقتی وارد صحن مسجد میشویم روبه قبله قرار میگیریم. دقت و صحت در نقش آفرینی های مسجد امام با توجه به کثرت کار و عظمت بنا کاری است بس خارق العاده .

با کمی دقت در ساختمان های تاریخی شهر اصفهان متوجه می شویم این ویژگی های منحصر به فرد به موارد ذکر شده در این گزارش ختم نمی شود و هر بنا شاهکاری دیدنی از معماری کهن آریایی در دل دارد. رواق های متعدد مسجد جامع عتیق که معماری هرکدام با رواق کناری متفاوت است، عمارت با شکوه عالی قاپو که با داشتن 52 اتاق، منظره ای از ظرافت و زیبایی را پدید اورده و نکته مهم دیگر اینکه همه این عمارت ها با قدمتی دوهزار ساله و هزار ساله و یا عمری بیش از 700 سال همچنان مستحکم و پارجا مانده اند و چشم انسان عصر ماشین و دود و تکنولوژی را به آرامش خفته در خود میهمان می کنند

در پایان باید گفت که همه این ویژه گی ها نشان دهنده انعطاف معماری ایران و هوشمندی معماران این مرز و بوم است که با توانمندی خود توانسته اند نام خود را تاریخ جاودانه کنند.

گزارش از سولماز محمدی

انتهای پیام/م