به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اردبیل،شهرستان اردبیل مرکز استان اردبیل می باشد که از شمال به شهرستان مشگین شهر، از شرق به شهرستان نمین، از جنوب شهر کوثر، از جنوب غربی به شهرستان میانه و از غرب به شهرستان نیز محدود می گردد.
آب و هوای اردبیل سرد و خشک بوده، بیشترین درجه حرارت در تابستان ها به 35 درجه بالای صفر و کمترین آن در زمستان به 25 درجه زیر صفر می رسد.
حمام ابراهیم آباد
این حمام که معروف به حمام ابراهیم آباد می باشد دارای یک بخش ورودی (هشتی) می باشد که به عنوان فیلتری مابین سربینه و فضای بیرونی عمل می کند و در حال حاضر هم سطح با کف کوچه می باشد. با یک پله وارد سربینه می شویم که محلی برای تعویض و نگهداری لباس و کفش بوده است. فرم پلان به صورت هشت نیم هشت می باشد. انباری در قسمت جنوب غربی سربینه و میاندر، در قسمت شمال شرقی آن واقع شده است.
بعد از طی کردن مسیر میاندر به فضای گرمخانه می رسیم که سقف دارای کاربندی و گنبد عرقچین است. پوشش سربینه با کاربندی آجری و گنبد عرقچین است که به صورت یک پوش عمل می کند.
نظافتخانه حمام نیز در محوطه گرمخانه و در ضلع شرقی آن واقع شده و پوشش آن طاق چهار بخشی می باشد. تون (آتشخانه) در شمال غربی حمام واقع شده است.
این حمام در قسمت سربینه دارای نقاشی های زیبایی بوده که در حال حاضر با سیمان سفید پوشانده شده است. همچنین کاربندیهای زیبایی در این بخش اجرا شده که علاوه بر نقش تزئینی، نقش سازه ای را نیز در این بنا بعهده دارد.
پی بنا سنگی با ملات شفته آهک و بدنه بنا آجری با ملات آهکی می باشد. پوشش بنا به صورت طاق گنبد می باشد که جهت تبدیل زمینه مربع به دایره از کاربندی استفاده شده است.
این حمام در قسمت سربینه دارای نقاشی های زیبایی بوده که در حال حاضر با سیمان سفید پوشانده شده است. همچنین کاربندیهای زیبایی در این بخش اجرا شده که علاوه بر نقش تزئینی، نقش سازه ای را نیز در این بنا بعهده دارد.
این بنا همانند اکثر حمام های اردبیل متعلق به دوره قاجار بوده و تا سال 1368 مورد استفاده قرار می گرفته است. قسمت زنانه این حمام طی چند سال گذشته تخریب گشته و پس از ممنوعیت آن توسط اداره بهداشت به حالت متروکه رها شده است. این بنا از ابتدا تحت تملک خانواده واثقی بوده و در سال 1380 توسط اداره کل میراث فرهنگی استان اردبیل خریداری گردیده است.
این حمام اکنون متروکه بوده و هیچ گونه کاربردی ندارد.
این بنا در جوار مسجد و پل ابراهیم آباد باقیمانده های از بافت تاریخی محله ابراهیم آباد می باشد.
حمام پیرزرگر
این حمام به علت قرارگیری در محله قدیمی پیرزرگر و روبروی مسجد تاریخی همان محله به حمام پیرزرگر معروف شده که از دو بخش مردانه و زنانه تشکیل یافته است.
قسمت زنانه آن هم اکنون به علت تخریب کامل سقف سربینه آوار در آمده و متروکه می باشد ولی قسمت مردانه این مجموعه اینک فعال بوده و دارای کاربری است.
سلسله فضاهای تشکیل دهنده این حمام چنین می باشد که با ورود به هشتی راهرویی به صورت مورب ما را به فضای سربینه هدایت می کند. از درب دوم که در این هشتی موجود است وارد فضای دیگری می شویم که سابق بر این با سربینه مرتبط بوده و اینک به عنوان فضایی مجزا به عنوان انباری استفاده می شود.
مانند اکثر حمام های دوره قاجار، سربینه در این حمام از سایر قسمت ها مجلل تر بوده و دارای تزئینات بیشتری می باشد.
سربینه دارای پلان هشت و نیم هشت می باشد که با کاربندی های زیبایی به گنبد عرقچین بزرگی منتهی می شود. دور تا دور این فضا سکوهای سنگی به چشم می خورد. کف این بخش سنگ فرش می باشد که حوض سنگی هشت ضلعی با چهار بازوی سنگی و با پله هایی کوچک که به سکوی رختکن منتهی می شود، آن را مزین نموده است.
پس از عبور از سربینه وارد میان در، در قسمت جنوبی بنا می شویم. این بخش امکان دسترسی سربینه به گرمخانه را تأمین می کند، که شامل دربهایی جهت دسترسی به دستشویی و قسمت تنظیف در طرفین دالان می باشد. اتاق نظافتخانه که در شرق میان در قرار گرفته، در گذشته حوض هایی جهت شستشو داشته است.
گرمخانه دارای پلانی مستطیل شکل است که کشیدگی آن در امتداد شرق به غرب است. فضای میانی گرمخانه به صورت مربعی بوده، که با کاربندی های مناسبی به گنبد ختم می شود. قسمت های جانبی در طرفین این فضا به صورت مستطیل بوده که با گنبدهای کوچکتری سقف شده اند. دور تا دور این فضا سکوهایی به چشم می خورد، که در قسمت روبروی ورودی حوض هایی جهت ریزش آب تعبیه گردیده است. در گذشته گرمخانه، از طریق ضلع شرقی با چال حوض مرتبط بوده که این دسترسی هم اکنون از بین رفته است.
گنبد قسمت سربینه که هم اکنون بصورت ساده ای با سیمان سفید اندود گردیده است، به گفته اهالی محل و همچنین به استناد تحقیقات انجام یافته مشخص گردیده که دارای سقفی مزین با نواری گلهای مکرر بوده است. که این نوار از پایین به آویزها و از بالا به عرقچین گنبد محدود می شده است که بر سطح داخلی این گنبد تصویری از ملائک و گل و بوته های اسلیمی به چشم می خورد که به همراه بقیه آویزها و متن بین آنها، سفیدکاری شده و آثار نقاشی آن از بین رفته است. نقاشی های دیوار شاه نشین ها هم در نتیجه سفیدکاری از بین رفته است. به جز شاه نشین غربی سربینه که با یک دیوار جدید از رختکن جدا شده و به صورت انبار خرده ریز در آمده است، در یکایک دیوارهای آن، نقاشی های قدیمی دیده می شود.
پی این بنا سنگی بوده و با ملات سفته آهک کار شده است. جرزها و دیوارهای ضخیم این حمام بوسیله آجر و با ملات آهک اجرا شده است. پوشش بام بنا به صورت طاق و گنبد می باشد. برای تبدیل فرم اصلی پلان ساختمان که مربع می باشد به دایره جهت اجرای گنبد از کاربندی زیبایی استفاده گردیده است.
اکثر قوسهای مورد استفاده در طاقهای این بنا به صورت پنج و هفت و آجر چینی آن به سبک رومی بوده و نوع پوشش گنبد آن از نوع کلمبو می باشد.
در مورد تاریخ ساخت حمام پیرزرگر اطلاعات دقیقی در دست نیست ولی با توجه به شیوه ساخت و شواهد و مدارک محلی قدمت این بنا به دوره قاجار بر می گردد.
حمام سیدآباد
حمام سیدآباد در محله قدیمی سیدآباد و در راستای پل سیدآباد، در ورودی قدیمی شهر از سمت خلخال و تالش واقع شده است. این حمام، یادگار دوره قاجار و دارای سبک معماری این دوره است که مشابه حمام های هم دوره خود همچون حمام ابراهیم آباد و یعقوبیه می باشد.
حمام سیدآباد در جوار سایر بناها و المانهای نیازهای محله را برآورده می نموده است.
حمام سیدآباد واقع در محله سیدآباد شامل دو بخش زنانه و مردانه بوده که در حال حاضر بخش زنانه حمام تخریب، تفکیک و به فروش رسیده و بخش مردانه دایر می باشد.
سلسله فضاهای تشکیل دهنده این حمام چنین می باشد ورود به هشتی مستطیلی حمام از طریق چهار پله با اختلاف سطح 82/1 متر از سطح کوچه میسر می گردد. دالان ورودی با گردش 90 درجه در این بخش شخص را به سربینه هشت ضلعی حمام هدایت می کند.
سکوهایی سنگی دور تا دور این بخش به عنوان سکوهای رختکن ایجاده شده اند. به دلیل بالا آمدن کف این بخش حوض سنگی هشت گوش آن مدفون گشته است. این بخش دارای تزئینات نقاشی زیبایی بوده که در دوره های گذشته تراشیده شده است و در حال حاضر کاربندی های اجرا شده بر روی زمینه هشت و نیم هشت تزئین کننده این فضا می باشد.
ورود به گرمخانه از طریق اتاقی مستطیلی شکل به عنوان میاندر امکان پذیر می گردد. در سمت چپ راهروی ورودی گرمخانه مربوط به اتاقک کوچک مستطیل شکل به اتاق تنظیف با طاق گهواره ای به چشم می خورد.
در بخش مرکزی گرمخانه خزینه آب گرم قرار داشته که در حال حاضر تبدیل به حوضچه بتنی جهت آبرسانی به دوشها گشته است.
در دو طرف خزینه دو بازوی کناری به عنوان فضای خاص نشین قرار دارد. کف این بخش دارای گربه رو روهایی است که با روشن شده تون حمام سبب گرم شدن کف می گردد. پوشش این بخش گنبد عرقچین در دو بازوی کناری و گنبد با کاربندی اجرا شده بر زمینه مربع در بخش مرکزی می باشد.
نقاشی های زیبایی از زنان و مردان و مناظر طبیعی در بخش سربینه تزئین کننده این بخش بوده که در دوره های گذشته تراشیده شده است و در حال حاضر کاربندی زیبای اجرا شده بر روی هشت و نیم هشت تزئین کننده این فضا می باشد.
بنا دارای پی سنگی با ملات آهکی و جرزها و پایه های آجری به ضخامت 80 الی 100 سانتیمتر می باشد که در مقابل نیروهای رانشی گنبد در طول زمان مقاومت کرده اند.
سازه حمام یک سازه متصل می باشد که قرارگیری عناصر خرد، گرداگرد عناصر اصلی سبب ممانعت از رانش آن شده است. پوشش بکار رفته گنبد عرقچین بر روی زمینه مستطیل و مربع می باشد. در گنبد بخش سربینه و گنبد مرکزی گرمخانه از کاربندی هایی استفاده شده است که علاوه بر نقش تزئینی نقش سازه ای را نیز ایفا می کند.
قوسهای بکار رفته از نوع قوس جناغی، با شیوه اجرای آجر به سبک رومی و ضربی می باشد.
حمام ملاهادی
این حمام تاریخی در محله قدیمی ملاهادی و در کوچه ملاهادی واقع است.
این حمام همانند اکثر حمام های قدیمی اردبیل متعلق به دور قاجار است. این حمام را به خاطر اینکه در محله ملاهادی قرار گرفته ملاهادی نام نهاده اند.
بنای این حمام در خارج از بافت تاریخی قرار گرفته و اقدامات تعیین حریم در خصوص آن انجام گرفته است.
این حمام یکی از حمامهای تاریخی اردبیل است که در محله قدیمی ملاهادی و در کوچه ملاهادی واقع است. حمام از دو بخش مجزای زنانه و مردانه تشکیل شده است و دو حمام بوسیله فضای ارتباطی بین آنها به همدیگر راه دارند، که در این قسمت فضاهای الحاقی از جمله دوشهای انفرادی به صورت نیمه ساخت قرار دارد که به بهره برداری نرسیده اند.
قسمت مردانه:
اولین فضایی که در این قسمت می بینیم هشتی ورودی است که 30/1 متر پایین تر از سطح معبر خیابان قرار گرفته، بعد از هشتی وارد فضایی می شویم که از نظر هندسی به شکل هشت ضلعی نامنتظم می باشد و سربینه نام دارد. در این فضا سکوهایی جهت تعویض لباس مشتریان مشاهده می شود. راهروی پیچ در پیچی به نام میاندر، سربینه را به بخش گرمخانه ارتباط می دهد. سرویس بهداشتی نیز در گوشه سمت راست آن واقع شده است.
بخش گرمخانه به صورت فضایی هشت ضلعی با پوشش گنبد از نوع عرقچین، نورگیر سقفی و چهار نورگیر در بدنه گنبد می باشد که بوسیله کاربندی های زیبایی تزئین شده، همچنین آثار نقاشی در گنبد دیده می شود. در قسمت انتهایی گرمخانه فضای آتشخانه یا آتشدان قرار گرفته که راه ورودی آن مسدود است. در انتهای سمت چپ گرمخانه فضای مربع شکلی قرار گرفته که راه ورودی آن مسدود است. در انتهای سمت چپ گرمخانه فضای مربع شکلی قرار گرفته که دو حوضچه کوچک (آب گرم و سرد) در آنجا واقع شده و دوشهای انفرادی که گویا جزء الحاقات بعدی حمام در قسمت زنانه نیز عیناً فضاها تکرار می شود.
تزئینات حمام شامل رسمی بندی در قسمت سربینه و کاربندی در قسمت گرمخانه هر دو حمام مردانه و زنانه می باشد که این کاربندی علاوه بر نقش تزئینی، نقش سازه ای را نیز در بنا بر عهده دارند.
گنبد سربینه و گرمخانه در هر دو بخش حمام عرقچین می باشد. در قسمت سربینه هر دو حمام نقاشی ها و تزئیناتی در قسمت داخلی گنبدها دیده می شود.
پی بنا سنگی با ملات شفته آهک و بدنه بنا آجری با ملات آهکی می باشد. پوشش بنا به صورت گنبد می باشد و الحاقاتی از جمله دوشهای انفرادی در داخل حمام دیده می شود.
بخش زنانه حمام چند سال پیش تعطیل شده و به صورت متروکه درآمده است و بخش مردانه آن هم تا اواسط سال 1383 مورد استفاده قرار می گرفت که فعلاً این قسمت نیز تعطیل شده است.
در قسمت پشت گرمخانه در هر دو بخش زنانه و مردانه دوشهای انفرادی دیده می شود که از لحاظ تاریخ و سبک ساخت مطابقتی با کالبد کلی حمام ندارد. فضاهایی مابین دو بخش زنانه و مردانه مشاهده می شود که توسط صاحب قبلی حمام بازسازی شده و به صورت نیمه تمام رها شده، ضلع جنوبی حمام در طرف کوچه ملاهادی تماماً مغازه است که مالکیت آنها به صورت سرقفلی در اختیار کسبه محله می باشد.
حمام منصوریه
حمام محله ای منصوریه که در مجاورت مسجد منصوریه واقع شده است یادگار دوره قاجار و دارای سبک معماری این دوره و مشابه حمام های هم دوره خود همچون حمام ابراهیم آباد، سیدآباد و یعقوبیه می باشد.
در اثر آتش سوزی بخشهایی از این حمام و تزئینات به کار رفته در بخش سربینه از بین رفته است.
ورود به داخل بنا از طریق هشتی مستطیل شکلی میسر می گردد. پوشش این بخش تخت و دارای اتاقکی جهت تون تاب (کارگر حمام) بوده است که در حال حاضر این اتاقک تخریب شده است.
پس از گذر از هشتی با دو زاویه 90 و 45 درجه وارد بخش سربینه با پلان هشت و نیم هشت می شویم این بخش در کاربندی های سقف دارای تزئینات نقاشی با طرح های اسلیمی بوده است که در حال حاضر بر روی نقاشی های باقیمانده اندود گچ کشیده شده است. پوشش این بخش گنبد عرقچین با کاربندی بر روی زمینه هشت می باشد.
میاندر ارتباطی بخش سربینه و گرمخانه – که در حال حاضر مسدود می باشد- با پلان هشت و نیم هشت در ارتباط با سرویس بهداشتی و اتاق تنظیف می باشد که در حال حاضر این بخشها مسدود شده اند.
ورود از سربینه به گرمخانه از میان در صورت می گرفته است که در حال حاضر این مسیر مسدود شده و درب جدید بطور مستقیم از سربینه وارد گرمخانه می شود.
گرمخانه در بخش مرکزی دارای خزینه بوده که در زمان استفاده از بنا به استخر بتنی برای آبرسانی به دوشها شده است. در دو طرف خزینه بازوهای کناری (خاص نشین ها یا خلوتی) قرار دارد. بخشهایی از بنا همچون چال حوض و تیانبار موجود بوده که بعدها تخریب گردیده است.
تزئینات بکار رفته در بخش سربینه شامل نقاشی هایی در طرحهای اسلیمی و گل و گیاه بوده که بخشهایی از آن در اثر آتش سوزی از بین رفته است ولی قسمتهایی از این تزئینات در زیر اندود گچ حفظ شده است. این بخش همچنین دارای گنبدی با کاربندی اجرا شده بر روی زمینه هشت و نیم هشت می باشد که علاوه بر نقش سازه ای نقش تزئینی را نیز ایفا می کند. همچنین در بخشهایی از سربینه از کاشی لعابدار در رنگهای متنوع همچون فیروزه ای استفاده شده است.
بنا دارای پی سنگی با ملات شفته آهکی و جرزها و پایه های آجری به ضخامت 80-100 سانتیمتر می باشد که در مقابل نیروهای رانشی گنبد در طول زمان مقاومت کرده اند.
سازه حمام یک سازه متصل می باشد که قرارگیری عناصر خرد گرداگرد عناصر اصلی سبب ممانعت از رانش آن شده است. پوشش بکار رفته گنبد عرقچین بر روی زمینه مستطیل و مربع می باشد. در گنبد بخش سربینه و گنبد مرکزی گرمخانه از کاربندی هایی استفاده شده است که علاوه بر نقش سازه ای نقش تزئینی را نیز ایفا می کند نوع قوسهای بکار رفته عمدتا جناغی و شیوه اجرای آن به سبک رومی و ضربی می باشد.
در حال حاضر سازه بنا مقاومت خود را از دست داده و گنبد بخش سربینه و بخش مرکزی گرمخانه و کاربندیهای به کار رفته در آن به مرور زمان در حال تخریب می باشد.
انتهای پیام/ح