عالم برزخ چگونه عالمی است؟

به گزارش خبرنگارحوزه قرآن و عترت گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان؛عالم برزخ متوسط بین دنیا و آخرت است و برخى خصوصیات این جهان را از قبیل «محدودیت زمانى» داراست ولى در عین حال به عالم عقبى مربوط می شود و اولین مرحله عالم ملكوت است اموات با بدن برزخی (بدن مثالی و نوری) در برزخ به سر می برند، نه با این بدن و جسم مادی. این جسم مادی در قبر تبدیل به خاك می شود و نیازی به آب و غذا و پوشاك ندارد.بدن برزخی انسان ها نیز بر حسب اعمال و كردار نیك آنها از نعمت های بزرخی بهره مند هستند. یا براساس كارهای زشت و ناپسند خود در عذاب آتش برزخی، معذبند.
 
واژه قبر در بسیاری از روایات به معنای برزخ است و منظور از فشار قبر یا سؤال و جواب نكیر و منكر در شب اول قبر شب اول انتقال انسان از این دنیا به عالم برزخ می باشد. در نتیجه اول شبی كه انسان از دنیا رفته شب اول برزخ (قبر) او حساب می شود و آنچه  به فشار قبر مربوط می شود عذابی برزخی مربوط به شب اول مرگ آدمی است.در نتیجه اگر كسی را حیوانات درنده بخورند یا در دریا غرق شود از شب اول قبر معاف نیست. براساس روایات و همچنین با توجه به ارتباط نسبى كه بدن برزخى با بدن مادى پنهان در زیر خاك دارد؛ ارواح انسانى در برزخ، براساس منزلت و فضایلى كه در دنیا داشته ‏اند، امور دنیوى را درك كرده اند حتى به خانواده خود سر می ‏زنند و آنها را زیارت می ‏كنند. این امر می ‏تواند در هر زمانى و براى هر فردى باشد؛ ولى روز جمعه كمترین و مشخص‏ترین زمانى است كه در روایات وجود دارد.
 
 در این باب، تنها به ذكر دو روایت بسنده مى‏كنیم: 1 . اسحق‏بن عمار از امام كاظم(ع) پرسید: آیا مؤمن خانواده خویش را زیارت مى‏كند؟ فرمود: آرى. گفتم: چقدر؟ فرمود: بر حسب فضایلشان. پاره‏اى از آنان هر روز و پاره‏اى هر سه روز، خانواده خود را زیارت می ‏كنند. 
 
اسحق بن عمار مى‏گوید: در اثناى كلام حضرت، دریافتم كه می فرمود: كم‏ترین آنان هر جمعه (خانواده خود را زیارت مى‏كنند) پس گفتم: در چه ساعتى؟ فرمود: هنگام زوال خورشید، یا مثل آن؛ پس خداوند فرشته‏ اى را با او روانه می كند تا چیزهایى را به او نشان دهد كه شاد شود و از وى چیزهایى را بپوشاند كه او را غمگین سازد. (محمد بن ابراهیم كلینى، كافى، به تصحیح على‏اكبر غفارى، ج 3، كتاب الجنائز، ص 231، روایت پنجم).
 
2. امام صادق(ع) فرمود: «به درستى كه مؤمن خانواده خویش را زیارت می ‏كند. پس آنچه را دوست دارد، می ‏بیند و آنچه را ناخوشایند دارد از او پوشیده می ‏شود؛ و به درستى كه كافر خانواده خویش را زیارت می كند. پس می بیند آنچه ناخوشایند اوست و از او پوشیده مى‏شود آنچه را دوست ندارد. 
 
امام(ع) فرمود: پاره‏اى از ایشان هر جمعه زیارت مى‏كنند و پاره‏اى بر حسب عمل خود زیارت مى‏كنند» (همان، ص 230، روایت اوّل). 
 
مسأله عالم برزخ و چگونگى آن از مباحث دقیق در فرجام‏ شناسى است  و آیات و روایات متعددى به این بحث پرداخته است.بسیارى از حقایق هستى و خصوصا حقایقى كه در ماوراء جهان طبیعت وجود دارد، براى ما مجهول است. البته این ندانستن، بیشتر در كم و كیف و چگونگى آن حقایق است؛ ولى اصل آن حقایق را عقل و وحى در جاى خود اثبات كرده‏ اند و ما نسبت به آن آگاهى داریم. البته علم ما به كنه و ماهیت آن حقایق بسیار محدود است؛ مگر براى عده كمى كه با سلوك عملى در همین دنیا به آن عوالم راه یافته باشند و علم اجمالى آنها به علم تفصیلى تبدیل شده باشد. از این رو، سنخیت و چگونگى بدن‏هاى برزخى براى ما به صورت كامل و دقیق روشن نیست؛ ولى در عین حال از مجموعه آیات و روایات و تحلیل‏هاى عقلى می ‏توان دورنمایى از كم و كیف بدن برزخى را تصویر كرد. 
 
قبل از تفسیر اجمالى مطلب، توجه به چند مطلب ضرورى است: الف) در تمام عوالم هستى (عالم مادى، برزخ و قیامت) انسان داراى بدن است و در هیچ عالمى بی بدن نیست؛ به دلیل این كه روح حقیقتى است عین تعلق به بدن و در متن و ذات روح، تعلق به بدن خوابیده است. از این رو، ممكن نیست كه روح باشد و بدنى در كار نباشد. پس اگر انسان در عالم طبیعت، برزخ و قیامت، داراى روح است ـ كه هست ـ واجد بدن نیز خواهد بود. 
 
 ب ) هر یك از عوالم هستى داراى نظام، احكام، آثار و قوانین مخصوص به خود است؛ یعنى، در عالم طبیعت قوانینى حاكم است غیر از سننى كه بر عالم برزخ حكم‏فرماست؛ و در عالم برزخ نظامى وجود دارد كه در عالم قیامت وجود ندارد و در عالم قیامت، آثارى است كه در دو عالم برزخ و ماده نیست. از این رو، بدنى كه در عالم طبیعت است هم سنخ با قوانین حاكم بر این دنیا است؛ و این بدن غیر از بدن برزخى است. 
 
بدن برزخى، هم سنخ با احكام و آثار عالم برزخ است. هم‏چنین بدن در قیامت غیر از بدن برزخى و بدن مادى است و بدنى است كه هم سنخ با سنن ویژه عالم قیامت و آماده پذیرش آن قوانین مخصوص است. مثلاً بدن قیامتى، بدنى است كه در عین سوختن مدام، از بین نمى‏رود؛ یا مثلاً بدن قیامتى یك فرد بهشتى، به صورتى است كه در عین خوردن و آشامیدن، نیازى به تخلیه مواد تغذیه شده از بدن ندارد؛ و بدن طورى ساخته شده است كه نیازمند چنین امرى نیست بنابراین نباید تصور كرد كه بدن مادى، برزخى و قیامتى یكسان هستند. در جاى خود مستدل شده است كه عالم تجرد و قیامت، عالم بالاتر و نزدیك‏تر به مبدأ متعال است و از این رو موجودات آن از مراتب وجودى بالاتر و كامل‏ترى برخوردارند.
 
 قبل از آن (یعنى در مرتبه فروتر) عالم مثال و برزخ است كه مترتب بر عالم تجرد و متأخر از آن است. عالم آخر، عالم جسم و جسمانیات و یا نظام مادى است كه دورترین عالم از مبدأ متعال است. از این رو، موجودات آن نیز از مراتب ضعیف‏تر و ناقص‏ ترى برخوردارند. بنابراین، موجودات عالم برزخ از موجودات عالم مادى، كامل‏تر؛ ولى نسبت به موجودات عالم قیامت و تجرّد ناقص ‏ترند. با دقت در مطالب پیشین، مشخص مى‏شود كه: اولاً، بدن برزخى غیر از بدن مادى و غیر از بدن قیامتى است. ثانیا، بدن برزخى متناسب با احكام و آثار و قوانین عالم برزخ است. ثالثا، بدن برزخى از بدن مادى كامل‏تر و بالاتر و از بدن قیامتى ناقص‏تر و پایین‏تر است. بنابراین، بدن برزخى از آن جا كه از بدن مادى بالاتر است، از سنخ ماده و جسم طبیعى نیست كه احكام ماده بر آن غالب باشد. ولى از آن جا كه از بدن قیامتى پایین‏تر است، واجد برخى لوازم ماده چون، شكل، اندازه و مقدار هست روایات نیز به صراحت بیانگر این حقیقتند كه بدن برزخى شبیه بدن دنیوى است. 
 
امام صادق(ع) مى‏فرماید: «ارواح مؤمنان (در برزخ) در بدن‏هایى شبیه بدن‏هاى دنیوى آنان است» (بحارالانوار، ج 6، ص 268، روایت 119). و در جمله‏اى دیگر مى‏فرماید: «ارواح انسان‏ها (در برزخ) به صورت جسدهاى دنیوى‏اند» (همان، ص 269، روایت 121). امّا هر چند بدن برزخى بالاتر و كامل‏تر از بدن مادى است، در عین حال، از بدن قیامتى ناقص‏تر است. امام صادق(ع) فرمودند: «بدن‏هایى شبیه بدن‏هاى دنیوى» یا «در صورت جسدهاى دنیوى» كه بیانگر شباهت، است نه یكسان بودن. شبیه آن است چون شكل، مقدار و اندازه دارد، و هر فرد مرده‏اى، مرده دیگر را در این قالب مشاهده كرده، او را مى‏شناسد؛ چنان كه در خواب، آدمى صورت خود را به شكل دنیوى با دیگران در سرور یا رنج مى‏بیند. اما عین شكل دنیوى خود نیست؛ چون مى‏تواند بدون وسایل و ابزار مادى مثلاً مسافت طولانى را سیر كند و با اراده ‏اى خود را در جاى دیگر قرار دهد چنان كه در خواب، آدمى بدون استفاده از ابزار مادى سیر و سفرها مى‏كند. به همین جهت، در بسیارى از روایات خواب را نشان خوبى براى عالم برزخ و بدن برزخى دانسته‏ اند. . پس بدن برزخى، نه مادى محض است مانند بدن دنیوى؛ نه غیر مادى محض است مانند بدن قیامتى؛ بلكه بدنى است كه در قالب جسم طبیعى دنیوى نیست و در عین حال، برخى از آثار جسم طبیعى چون شكل و اندازه و مقدار را دارد. 
 
روح انسان پس از مرگ و انقطاع از بدن مادى، خود را با بدن برزخى و قالب مثالى مى‏یابد و مى‏بیند. در واقع، روح آدمى با رفتن از حیات دنیوى به حیات برزخى، بدن مادى خود را رها كرده و با بدن مثالى خود متحد مى‏گردد؛ بدنى كه متناسب با نظام برزخى بوده، اتحادش با روح، قوى‏تر از اتحاد آن با بدن مادى در زندگى دنیوى است. قالب مثالى موجود در خواب، مى‏تواند ما را به بدن برزخى تا حدودى هدایت كند چرا كه هنگام خواب كه تعلق روح به بدن مادى تا اندازه ‏اى كم مى‏شود و از حدود مادى تا اندازه‏اى آزاد مى‏گردد، روح خود را با یك نوع تن مثالى ـ با بدنى شبیه بدن مادى و دنیوى ـ مى‏بیند و این، دلیل روشنى است كه روح انسان در صورت عدم تعلق به بدن مادى یا تعلق كمتر، قدرت تمثّل به بدن مثالى را دارد.
 
 انسان در هنگام خواب دیدن، خودش را با همان بدن مى‏بیند با همان شكل و تصویر؛ و این حكایتگر وجود بدن مثالى و قالب برزخى است كه با انتقال روح از این عالم مادى به نظام برزخى به وجود نیامده، بلكه قبلاً هم در آن نظام وجود داشته، ولى ما از آن محجوب بوده‏ایم و اگر این حجاب را ـ كه تعلق و توجه به نظام مادى و مادیات است ـ كنار زنیم هم اكنون نیز خود را در آن قالب مثالى متمثّل مى‏بینیم؛ چنانكه درخواب تا حدودى كه تعلق روح به بدن مادى كم مى‏شود، در حالى كه بدن مادى ما در رختخواب افتاده و در حال آرامش است، خود را با بدنى مشابه با این بدن یافته و سیرها و حركت‏ها و فهم‏ها و دیدنى‏ها و شنیدنى‏ها و خوردنى‏ها و خواستن‏ها با آن داریم. 
 
ناگفته نماند كه از نظر روایات، وجود بدن برزخى امرى مسلم و قطعى است چنان كه امام صادق(ع) فرمودند: «اما [ارواح مؤمنان [در بدنهایى شبیه بدنهاى دنیوى آنان است» (بحارالانوار، ج 6، ص 268، روایت 119). یا در جاى دیگرى فرموده‏اند: «ارواح انسان‏ها به صورت جسدهاى دنیوى در درختى در بهشت‏اند»( كه هر دو حكایتگر وجود بدن برزخى و مثالى در عالم برزخ است(همان، ص 269، روایت 121). 3. میان قبر برزخى و قبر خاكى ارتباط خاصى حاكم است؛ یعنى میان روح انسان در برزخ و بدن مادى او در قبر خاكى ارتباط وجود دارد و این ارتباط، در اصل از ارتباط روح و بدن مادى كه در طول زندگى دنیوى با یكدیگر یك نوع اتحاد داشته‏ اند، سرچشمه مى‏گیرد كه با قطع تعلق روح از بدن، پس از مرگ به كلى از میان نمى‏رود؛ بلكه یك نوع ارتباط در حد پایین‏ترى میان روح برزخى و بدن خاكى و مادى وجود دارد؛ البته نه در حد و اندازه‏ اى كه در زندگى دنیوى و در دوران تعلق روح به بدن بود و نه با آن كیفیت و كمیت؛ بلكه در میزانى ضعیف‏تر و با كم و كیفى دیگر. از همین رو قبر خاكى با قبر و عالم برزخى روح، ارتباطى دارد كه در نقاط دیگر این ارتباط را ندارد؛ و به همین جهت است كه علیرغم حضور روح در عالمى فوق ماده، زمان و مكان (برزخ) توجه خاصى به بدن مادى و به نقطه‏ اى كه بدن خاكى او در آن است، دارد؛ و بر اساس همین ارتباط میان قبر برزخى و قبر خاكى است كه دستورها و احكام خاصى در باب قبر خاكى، تشییع جنازه، كفن، دفن، حرمت قبور، استحباب زیارت قبور، دعا، طلب رحمت و مغفرت بر سر قبور و نظایر آنها در شریعت اسلامى وجود دارد.
 
ناگفته نماند كه این ارتباط میان روح انسان در برزخ و بدن مادى او در قبر خاكى در ساعت و روزهاى اول مرگ، بیش از روزها و اوقات بعدى است و این به دلیل الفت شدیدى است كه روح با بدن مادى در این دنیا داشته كه البته به تدریج با انس گرفتن روح با بدن برزخى و قالب مثالى، از این توجه و ارتباط كاسته مى‏شود و ارتباط ضعیفى میان روح و بدن خاكى باقى مى‏ماند. با توجه به این دو نكته، روشن مى‏شود كه روح ما بعد از انتقال به عالم برزخ با بدن برزخى، یا در عذاب است اگر اهل عذاب باشد؛ یا در نعمت و بهجت است، اگر اهل نعمت باشد. عذاب و نعمت، متوجه به روح ما در قالب بدن برزخى است، نه به بدن مادى و خاكى ما كه در این عالم مادى در زیر خاك مدفون است. این بدن مادى، پس از مرگ نه حركتى دارد و نه احوالى؛ اما روح با قالب مثالى در همان حال، در عالم برزخ یا در عذاب وحشتناكى به سر مى‏برد و فریادش بلند است كه تصورش بسیار مشكل است؛ یا در نعمت و ابتهاج به سر می ‏برد كه تصویر آن هم بسى مشكل است. اما از آن جا كه گفتیم میان بدن مادى در زیر خاك با روح در قالب مثالى در عالم برزخ، ارتباط ضعیفى وجود دارد، آن عذاب‏ها یا نعمت‏ها تأثیر ضعیف و ناچیزى بر بدن مادى مى‏گذرد؛ ولى آنچه در اصل در عذاب یا در نعمت است روح با قالب مثالى در عالم برزخ است. برخى مى‏گویند: این كه گفته مى‏شود انسان پس از مرگ، یا معذب است یا متنعم؛ چرا هنگامى كه بدن مادى را در قبر مى‏گذاریم و روى آن را مى‏پوشانیم، پس از مدتى قبر را مى‏شكافیم، هیچ خبرى نمى‏یابیم، نه از سوختن بدن و سوزش قبر خبرى است و نه از مصفّا گشتن آن. آنچه مى‏بینیم، تنها همان بدن خاكى است كه در قبر با سكون كامل افتاده، هیچ اثرى از آثار وحشت یا نعمت در آن نیست. 
 
 
 
 
انتهای پیام/