از ترور تا تبعید؛ درس ماندگار «شهید مدرس» بر تار و پود مجلس/ روحانی که رضاخان را استیضاح کرد

بدون شک شهید مدرس الگوی تمام عیار برای یک نماینده مجلس در ایران است و قطعا نحوه فعالیت سیاسیاین شهید می تواند مزایا و عبرت‌هایی برای امروز ما در پی داشته باشد.

به گزارش خبرنگار مجلس گروه سیاسی باشگاه خبرنگاران جوان؛ در لابه‌لای صفحات تقویم خورشیدی، 10 آذر هر سال به عنوان روز مجلس نام‌گذاری شده است که علت این نام گذاری شهادت آیت‌الله سیدحسن مدرس در روز دهم آذر ماه سال 1316 است، آیت‌الله سیدحسن مدرس در سال 1249 خورشیدی برابر با 2287 قمری در شهرستان زواره از توابع اصفهان متولد شد و در شش سالگی به همراه پدرش به قمشه(شرضا) رفت و نزد پدر‌بزرگش "میرعبدالباقی" درس خواند و پس از درگذشت پدربزرگش در شانزده سالگی برای ادامه تحصیل به اصفهان رفت.

سیدحسن مدرس تحصیلات خود را در اصفهان نزد علامه شیخ‌مرتضی‌ریزی و در سامرا و نجف نزد مراجعی چون میرزای شیرازی، آخوند خراسانی و سیدمحمدکاظم یزدی آموخت و در سال 1308 خورشیدی مورد سوء قصد عوامل رضاخان قرار گرفت که از ترور جان سالم به در برد، مدرس در جریان قیام نورالله نجفی اصفهانی در دی ماه 1305 خورشیدی در قم علیه اقدامات رضا شاه از وی حمایت کرد.

رضاخان در طی برگزاری انتخابات مجلس هشتم شورای ملی با مداخله آشکار در انتخابات و حذف آرای شهید مدرس اجازه نداد وي به مجلس راه یابد و سپس 16 مهر 1307مدرس را دستگیر و به دامغان، مشهد و سپس به خواف تبعید کرد، آیت‌الله مدرس 7 سال در خواف، توسط ماموران شاهنشاهی تحت نظر بود و در 22 مهر 1316 از خواف به کاشمر منتقل شد، دراین زمان رضاشاه دستور قتل مدرس را به رئیس شهربانی کاشمر داد ولی او از اين کار سرباز زد، در نتیجه این ماموریت به سه نفر به اسامی "جهان‌سوزی"، "متوفیان" و "خلج" واگذار شد و آن‌ها شب 10 آذر 1316 برابر با 27 رمضان 1356 قمری، آیت‌الله سیدحسن مدرس را شهید کردند.

حضور و مبارزات خستگی‌ناپذیر شهید آیت‌الله سیدحسن مدرس در مجلس شورای ملی علیه استبداد و استعمار امری انکار ناپذیر است که به مواردی از آن می پردازیم.

**مواضع شهید مدرس در مقابل جمهوری خواهی رضا خان

 جمهوری خواهی رضا شاه طرحی بود که برای تغییر سلطنت قاجار برنامه ریزی شده بود، با اینکه برخی به آن دلخوش کرده بودند اما مخالفان بسیاری داشت که از جمله مهمترین آنها مرحوم سیدحسن مدرس نماینده مجلس بود، مدرس می دانست که ماجرای جمهوری خواهی حرکتی واقعی نیست و سناریویی از پیش طراحی شده ای است که رضا خان را در رأس حاکمیت قرار دهد او میدانست که اگر در مجلس رأی گیری شود اکثریت مجلس که هوادار رضا خان هستند موافقت خواهند کرد به این خاطر وی تلاش نمود اخذ رأی به تأخیر بیفتد تا چاره ای برای خنثی سازی غوغای جمهوری خواهی اندیشیده شود و نهایتا اقدامات مدرس غوغای جمهوری خواهی رضا خان را خاتمه داد.

**واکنش مدرس به قرارداد« وثوق الدوله»

همچنین قرارداد معروف1919 وثوق الدوله که در سالهای پایانی مشروطه انجام شد و منافع حیاتی ایران را در اختیار انگلیسیها می گذاشت ، با هوشیاری روحانیان ناکام ماند. شهید مدرس, رهبری مخالفان را در دست داشت. آن بزرگ مرد برای برهم زدن این قرارداد با تمام ایالات و سران عشایر نامه نگاری کرد و زیانهای آن را بازگفت.

در پی سخنان آگاهی بخش شهید مدرس مخالفت عمومی علیه وثوق الدوله آغاز شدو نهایتا شهید مدرس کار را پی گرفت تا کابینه وثوق الدوله سقوط کرد و مشیرالدوله نیز, روی خوشی به آن نشان نداد.


**تشکیل کمیته دفاع ملی

البته عمر مجلس سوم مشروطه که مدرس به‌ عنوان نفر اول از تهران بدان راه یافته بود، با آغاز جنگ جهانی اول و تجاوزات قوای درگیر به خاک کشورمان به نیمه نرسید و او از کرسی وکالت به سنگر دفاع از ملت رفت و با مهاجرت به قم، کمیته دفاع ملی را با کمک تنی چند از رجال سیاسی و نمایندگان مجلس تشکیل داد، اما کمیته در نبردهای نابرابر با ارتش متجاوز روس متحمل‌ شکست شد و اعضای آن از جمله مدرس به ناچار به عثمانی رفتند.
 
همچنین با برگزاری انتخابات مجلس چهارم، مدرس این بار در کرسی نایب رئیسی قرار می‌گیرد و بنای مخالفت با جمهوری رضاخانی گذاشته و در توضیح آن می‌گوید: «من با جمهوری واقعی مخالف نیستم و حکومت صدر اسلام هم جمهوری بوده است ولی این جمهوری که می‌خواهند به ما تحمیل کنند بنا به اراده ملت ایران نیست، بلکه انگلیسی‌ها می‌خواهند به ملت ایران تحمیل کنند.

مصونیت سیاسی مدرس به‌واسطه نمایندگی مجلس شورای ملی مانع از این شد که رضاخان بتواند سرسخت‌ترین مخالف خود را آشکارا از میان بردارد، اما این مانع از آن نشد که در روز استیضاح خود، خشمش را از طریق حمله فیزیکی به مدرس و فشردن گلوی او نشان ندهد و دور از ذهن نیست که طراح ترور ناکام نماینده اول مردم تهران در مجلس ششم را نیز شخص رضاخان بدانیم، حتی اگر در پیامی از این سوءقصد ابراز تاسف کرده باشد و پاسخ «به کوری چشم دشمنان مدرس زنده است» را دریافت کرده باشد.

**دلایل دشمنی رضاخان با «مدرس»

البته دلایل دشمنی رضاخان با شهید مدرس به همین جا ختم نشده و یکی از عمده ترین دلایل آن به شکست طرح جایگزین شدن جمهوری به جای حکومت قاجاریه از سوی رضاخان باز می گردد که با تدبیر مدرس و یاران به کل منتفی شد.مخالفت های شدید مدرّس و اعلام نظر علمای حوزه ی علمیه ی قم، شکست سختی را متوجه رضاخان کرد و او را مجبور ساخت در بیانیه ای به موضوع جمهوری خاتمه دهد. او در این بیانیه ضمن بیان اهداف خود از جمهوری، از همه ی مردم خواست تا از تقاضای جمهوری صرف نظر کند. «حادثه ی جمهوری، اولین تقابل جدّی روحانیت و رضاخان بعد از کودتا بود... رضاخان با صدور بیانیه ی مزبور، به صورت ریاکارانه خود را پاسدار اسلام و روحانیت معرّفی کرد و عملاً فاصله ای را که بین او و مردم و روحانیت ایجاد شده بود، پر کرد و مجدّداً تلاش نمود تا حیثیت از دست رفته اش را بازیابد  که این مسئله به نوع خود نافی دشمنی رضاخان با شهید مدرس نشد

البته آنچه مایه رسوایی رضاخان در قبال سرسخت‌ترین مخالف خود شد و عیار هوش سیاسی سردار سپه را مشخص کرد، اعلام نتایج دور هفتم مجلس شورای ملی بود، که در آن آرای نفر اول مجلس ششم را صفر قرائت کردند و نتوانستند این پرسش مدرس را پاسخ گویند که دست ‌کم آن یک رأیی که بنده به خودم دادم چه شد؟

گویی رضاخان صرفاً منتظر اتمام مصونیت سیاسی مدرس بود،‌ چرا که تنها به فاصله 2 روز از افتتاح مجلس هفتم مشروطه، دستور بازداشت و تبعید او را به خواف صادر کرد.

تاریخ،‌ همه دارایی این نماینده سه دوره را هنگام تبعید یک زیلوی کهنه، یک منقل گلی، چند استکان چای خوری و چند جلد کتاب روایت کرده است.


در ادامه به بخشی از مهترین اندیشه های سیاسی شهید مدرس می پردازیم.

**اندیشه و عمل سیاسی «مدرس» /«موازنه عدمی» مدرس چه می گوید؟

در باب اندیشه های سیاسی مدرس باید به این نکته توجه کرد که وی بر این عقیده بود، دین نباید از سیاست جدا باشد، زیرا وقتی ملت مسلمان ایران و اندیشمندان مسلمان از سیاست فاصله گرفتند، تفکر جدایی دین از سیاست ترویج یافت.بنابراین تنها راه نجات از این مشکل، اعتقاد نظری و عملی به ادغام و عینیت دین و سیاست و حضور فقها و اندیشمندان مسلمان در صحنه سیاسی است. 

دراین راستا مدرس سیاست سلبی و موازنه عدمی را مطرح کرد.این نظریه پایه مبارزات ضداستبدادی و ضداستعماری مدرس است. که بعدها الگویی برای دیگران، ازجمله رهبران نهضت ملی کردن نفت ایران شد. در تشریح این مفهوم همچنین آمده است مدرس بر این باور بود که در هر صورت باید قوانین اسلامی در جامعه جاری شود و برای اجرای قوانین اسلام نظام می تواند مشروطه باشد و هم می تواند جمهوری باشد، البته نه جمهوری تقلبی رضاخانی. ایشان استدلال می کرد که راه حل مشکل حکومت در عصر غیبت می تواند جمهوری باشد. همچنین دیدگاه وی درباره مجلس این است که مجلس قانونگذاری به دلیل تشکیل شدن از نمایندگان مردم کشور به منزله عصاره ملت و مرکز ثقل مملکت است. وی مجلس را رقم زننده امور ملت و تنها مرجع تصمیم گیرنده در مملکت می دانست که البته مصوبات آن باید کاملا منطق با احکام اسلام باشد.

**نگاه فرهنگی «شهید مدرس»
 
شهید مدرس را بیشتر مرد سیاست می‌دانند.. اما با کمی دقت بیشتر در متون می‌توان جنبه‌های فرهنگی بسیار مهمی را در رویکرد شهید مدرس یافت.اساسا به نظر می‌رسد مسائل فرهنگی برای مدرس از اولویت بیشتری نسبت به سیاست برخوردار بود. به عنوان نمونه مخالفت ایشان با قرارداد ۱۹۱۹ بسیار مشهور است. شاید هیچ گاه کسی به ابعاد فرهنگی این قرارداد توجه نکرده است، وی در مخالفت با قرارداد ۱۹۱۹ که در همه جا از آن به مثابه قراردادی سیاسی و گاهی هم اقتصادی بحث می‌شود، نگاهی فرهنگی دارد، و تاکید دارد انعقاد قرارداد ۱۹۱۹ را که به هویت و استقلال ایران لطمه وارد می‌سازد. به نظر می‌رسد اساسا بحث استقلال ایران از نگاه شهید مدرس بیش از آنکه بحثی سیاسی باشد بحثی فرهنگی است و یکی از اموری که می‌توان از سخنان شهید مدرس استخراج نمود این است که ایشان عدم استقلال را ملازم نفوذ فرهنگ بیگانه و در ‌‌نهایت تضعیف فرهنگ اسلامی تلقی می‌نماید.

**مدرس در آیینه کلام امام خمینی رحمه الله

امام خمینی (ره) مکرر از مرحوم مدرس به عنوان نمایندۀ واقعی مردم و حامی استقلال، امانت دار ملت و مبارزه گر با قلدران روزگار خود یاد می کند و در سخنانش می فرماید: «شما ملاحظه کرده اید، تاریخ مرحوم مدرس را دیده اید؛ یک سیّد خشکیدۀ لاغر (عرض می کنم با لباس کرباس)… یک همچون آدمی در مقابل آن قلدری که هرکس آن وقت را ادراک کرده می داند، که زمان رضا شاه غیر از زمان محمد رضا شاه بود، آن وقت یک قلدری بود که شاید تاریخ ما کم مطّلع بود، در مجلس در مقابل او آن طور ایستاد. یک وقت رضا شاه گفته بود: سید چه از جان من می خواهی؟ گفته بود: می خواهم که تو نباشی، می خواهم تو نباشی».

(صحیفه امام، جلد 16صفحه452)

همچنین در قسمتی از حکم تاریخی امام، مورخه 28 شهریور 1363ش، مبنی بر بازسازی مزار مدرس آمده است:

«… در واقع شهید بزرگ ما مرحوم مدرس که القاب برای او کوتاه و کوچک است، ستاره درخشانی بود بر تارک کشوری که از ظلم و جور رضاشاهی تاریک می نمود و تا کسی آن زمان را درک نکرده باشد ارزش این شخصیت عالی مقام را نمی تواند درک کند. ملت ما مرهون خدمات و فداکاری های او است و اینک با سربلندی از بین ما رفته، بر ما است که ابعاد روحی و بینش سیاسی – اعتقادی او را هر چه بهتر بشناسیم و بشناسانیم و با خدمت ناچیز خود مزار شریف و دور افتاده او را تعمیر و احیا نماییم»

(صحیفه امام، ج ‏19، ص 74؛)


**مدرس در نگاه مقام معظم رهبری 

آیت‌الله مدرس این گونه تحسین رهبر معظم انقلاب را برانگیخته است «مدرّس به عنوان یک روحانی که از چشمه فیّاضِ دینِ رهایی بخش و انسان سازِ اسلام سیراب بود در انجام تکلیف الهی و شرعی خویش ـ که مبارزه با ظلم و فساد و اختناق را سرلوحه احکام خویش دارد ـ تنها بودن را بهانه سکوت قرار نداد و چه بسا که در بسیاری از جریانات سیاسی کشور تنها یک فریاد بود که پرده خفقان حاکمه را می درید و آن، فریاد و خروشِ دشمن شکنِ مدرّس بود ... مدرس به حقّ افتخار جامعه روحانیت به خصوص در قرن حاضر و نمونه ای از مقاومت جامعه روحانیت در همه زمان هاست.... پرچم مبارزه ای که شهید مدرس برافراشت هیچ گاه بر زمین نیفتاد. مبارزه بی امان مدرس علیه هرآنچه غیرخدایی است هنوز در جامعه ما ادامه دارد».

**«مدرس» و امروز ما 

 قطعا رویکرد و نحوه فعالیت سیاسی ایت الله شهید مدرس می تواند مزایا، عبرت‌ها و درس‌هایی برای امروز ما می‌تواند داشته باشد.

بدون شک شهید مدرس الگوی تمام عیار برای یک نماینده مجلس در ایران است. پرداختن به مسائل جزئی و غافل شدن از مسائل اصلی و مهم، مشکلی است که امروزه بسیاری از فعالان با آن مواجه هستند و یک انحراف است که خطرهای بزرگی را متوجه جامعه می‌کند. همچنین شناخت دوست و دشمن مصالح و منافع کشور و ملت، از محورهای مهمی هستند که می‌توانند حرکت‌ها را در مسیر صحیح قرار دهند و از انحراف‌ها جلوگیری کنند.

 انتهای پیام/