به گزارش گروه بین‌الملل باشگاه خبرنگاران جوان؛ عربستان سعودی از زمانیکه با حمایت مالی و تسلیحاتی از جبهه مخالف بشار اسد در سوریه علناً و عملاً خود را در مقابل جمهوری اسلامی ایران قرار داد، در اندیشه یافتن همپیمانان جدیدی برای خود در منطقه بود. رژیم آل‌سعود از قدیم به قاهره به چشم بزرگترین متحد عرب خود در منطقه نگاه می‌کرد و به همین دلیل، پس از سقوط حسنی مبارک و قدرت گرفتن جنبش اخوان المسلمین در مصر، تمام تلاش خود را برای سرنگونی دولت منتخب محمد مرسی به کار گرفت و پس از کودتای نظامی عبدالفتاح سیسی در این کشور نیز از هیچ تلاشی برای کمک به آن دریغ نکرد.
عربستان همچنین در اوج رقابت منطقه‌ای خود با ایران پس از نهایی شدن توافق هسته‌ای میان تهران و 1 + 5، با دعوت از رجب طیب اردوغان – رئیس جمهور ترکیه – به فکر تشکیل یک اتحاد منطقه‌ای جدید علیه ایران افتاد. استقبال رسمی ملک سلمان پادشاه عربستان از اردوغان در فرودگاه ریاض به خوبی بیانگر اهمیت ترکیه در سیاست خارجی جدید عربستان بود. سفر فروردین ماه سال جاری ملک سلمان به ترکیه و استقبال متقابل اردوغان از او در فرودگاه آنکارا نیز عربستان را در شرایطی که روابط ترکیه با روسیه به دلیل ساقط کردن یک جنگنده روسی در مرز سوریه به شدت تیره شده بود، بیش از پیش به همپیمان شدن با این کشور برای مقابله با ایران و جبهه حامی بشار اسد در سوریه امیدوارتر کرد.
در این میان اما بزرگترین مانع عربستان در مسیر تشکیل مثلث ریاض – قاهره – آنکارا، کودتای 2013 عبدالفتاح سیسی بود که روابط خوب ترکیه و مصر در زمان ریاست جمهوری محمد مرسی را به پایین‌ترین سطح خود رسانده بود. به نوشته گاردین، ملک سلمان برای بهبود روابط آنکارا با دولت سیسی در جریان سفر خود به ترکیه و بعد از آن، رایزنی‌های گسترده‌ای با مقامات آنکارا انجام داد اما مواضع استوار ترکیه در قبال جنبش اخوان‌المسلمین مانع از بهبود روابط با قاهره شد تا اینکه بروز یک تنش غیرمنتظره در روابط عربستان و مصر، نقشه ریاض برای تشکیل این مثلث استراتژیک را به کلی نقش بر آب کرد.
مصر اواسط ماه جاری با حمایت از قطعنامه پیشنهادی روسیه در شورای امنیت سازمان ملل برای برقراری آتش‌بس در سوریه به عربستان نشان داد مواضع آن درخصوص سوریه منطبق با سیاست منطقه‌ای ماجراجویانه ریاض نیست. حتی پیش از رای‌گیری اخیر شورای امنیت سازمان ملل نیز مصر با طرح پیشنهاد برگزاری یک رزمایش نظامی مشترک با روسیه در دریای سرخ به وضوح نشان داد که به دنبال نزدیک‌کردن خود به کشوری است که در سوریه در جبهه ایران و در نقطه مقابل عربستان قرار گرفته است.
ناخرسندی عربستان از حمایت مصر از آتش‌بس پیشنهادی روسیه به حدی بود که به نوشته ای‌بی‌سی نیوز، «عبدالله المعالیمی» نماینده این کشور در سازمان ملل، صراحتاً از اینکه مواضع کشورهایی مانند سنگال و مالزی در شورای امنیت سازمان ملل درمورد سوریه به موضع کلی اعراب نزدیکتر از یک کشور عرب است، ابراز تاسف کرد.
پس از این هم‌صدایی با مسکو بود که عربستان صادرات فرآورده‌های نفتی خود به مصر را به رغم قرارداد 5 ساله 23 میلیارد دلاری خود با این کشور متوقف کرد تا این پیام را به دولت عبدالفتاح سیسی ارسال کند که در صورت اتخاذ مواضع مشترک با جبهه حامی بشار اسد، خبری از حمایت‌های سیاسی و مالی 3 سال گذشته نخواهد بود. سیسی نیز در مقابل در اظهارنظری که باعث علنی شدن تنش میان دو کشور شد در گفتگو با رسانه‌ها عنوان کرد که "کشورش در برابر هیچ قدرتی جز خدا تعظیم نخواهد کرد."
البته عربستان پیش از این نیز بهانه‌های زیادی برای فاصله گرفتن از پرجمعیت‌ترین کشور جهان عرب داشت؛ اما حمایت اخیر قاهره از مواضع مسکو در سوریه به حدی برای ریاض ناخوشایند بود که اختلافات دو کشور را علنی کرد. به عنوان نمونه، مصر در ماه آوریل با واگذاری دو جزیره در دریای سرخ (تیران و صنافیر) به عربستان موافقت کرد، اما دادگاهی در قاهره در ماه ژوئن توافق دولت این کشور با عربستان برای واگذاری جزایر راهبردی مذکور را ملغی اعلام کرد. علاوه بر این، به نوشته واشینگتن پست، دولت مصر تاکنون به رغم اصرار عربستان، علیه بشار اسد موضع‌گیری نکرده و در جنگ فرقه‌ای و رسانه‌ای ریاض علیه ایران نیز خود را وارد نکرده است.
قاهره همچنین سال گذشته با درخواست ریاض مبنی بر اعزام نیروی زمینی به یمن نیز مخالفت کرد تا عربستان به این جمع‌بندی برسد که آنگونه که انتظار داشت نمی‌تواند برروی متحد عرب خود حساب کند.
با این حال، عربستان با وجود شکسته شدن یک از اضلاع مثلث منطقه‌ای خود علیه ایران و محور مقاومت، همچنان امیدوار به همسویی ترکیه با منافع منطقه‌ای خود در عراق و سوریه است و این احتمال وجود دارد که اکنون بر خلاف گذشته با بهره‌گیری از سردی روابط آنکارا - قاهره، از این فرصت برای نزدیکی بیشتر به ترکیه استفاده کند؛ چراکه به نوشته رویترز، از نظر ریاض، این کشور با جمعیتی تقریباً برابر با مصر، از ثروت و نفوذ منطقه‌ای به مراتب بیشتری نسبت به مصر برخوردار است. ضمن اینکه مصر نیز پس از 6 سال ناآرامی سیاسی و بی‌ثباتی اقتصادی دیگر مانند زمان ریاست جمهوری حسنی مبارک نقش محوری و تاثیرگذاری در معادلات جهان عرب ندارد.
افزون بر این، ترکیه به دلیل همجواری با ایران و سوریه از جایگاه مهمی در سیاست خارجی عربستان برخوردار است و از سوی دیگر، بی‌اعتمادی ترکیه به آمریکا پس از کودتای نافرجام اخیر در این کشور نیز باعث شده است آنکارا برای تامین منافع منطقه‌ای خود به سمت بهبود روابط با بازیگران تاثیرگذار منطقه حرکت کند. رفت و آمدهای دیپلماتیک مقامات آنکارا و ریاض نیز به خوبی مؤید نزدیک شدن این دو به یکدیگر است.
ترکیه هم‌اکنون در چاچوب منافع امنیتی مشترک خود با عربستان، در اقدامی که در چارچوب قوانین بین‌المللی نوعی "اشغالگری" محسوب می‌شود، حدود 2000 نیروی نظامی خود را از دسامبر گذشته در اردوگاه بعشیقه در شمال عراق مستقر کرده و در یک مداخله‌جویی آشکار خواستار مشارکت در عملیات آزادسازی موصل شده است.
بهانه بی‌اساس آنکارا برای مشارکت در عملیات بازپس‌گیری موصل، جلوگیری از بروز تنش‌های قومی و مذهبی بین نیروهای عراقی و ساکنان موصل است؛ اما حذف نیروهای مردمی عراق از عملیات آزادسازی موصل و در نتیجه، تضعیف جبهه مقابله با داعش تنها هدف قابل‌تصوری است که در پس تلاش هماهنگ آنکارا و ریاض قرار گرفته است. همچنانکه به نوشته العالم، عادل الجبیر وزیر خارجه عربستان نیز پنجشنبه گذشته در کنفرانس مطبوعاتی مشترک با «مولود چاووش اوغلو» همتای ترکیه‌ای خود در ادعایی مضحک گفت حشد الشعبی (بسیج مردمی عراق) یک نیروی طایفه‌ای و مورد حمایت ایران است و مشارکت آن در عملیات آزادسازی موصل باعث خونریزی و تنش‌های قومی در عراق خواهد شد.
بنابراین، هرچند ترکیه به دلیل نگرانی از تزاحم منافع با روسیه چندان نمی‌تواند در سوریه در راستای منافع ریاض حرکت کند؛ در شرایطی که مصر به عنوان نزدیکترین متحد عربستان از مواضع این کشور فاصله گرفته و ریاض در روابط خود با بغداد و واشینگتن نیز دوران پرتنشی را سپری می‌کند، آنکارا دستکم در عراق می‌تواند برای کمک به پیشبرد پروژه "ایران‌هراسی" عربستان و مقابله با آنچه که این کشور آن را "افزایش نفوذ منطقه‌ای ایران" می‌نامد، برای ریاض که به دلیل کاهش بی‌سابقه دلارهای نفتی دیگر مانند گذشته قادر به خرید حمایت‌های خارجی نیست، یک برگ برنده بزرگ محسوب شود.
نویسنده: مهدی حاجت‌پور