به گزارش خبرنگار
سیاست خارجی گروه
سیاسی باشگاه خبرنگاران جوان، پنج سال از آغاز بحران در سوریه می‌گذرد و آمارهای سازمان ملل حاکی از آن است که در این مدت بیش از 250 هزار نفر براثر درگیری‌ها در این کشور جان خود را از دست داده‌اند و بالغ بر یک میلیون نفر زخمی شده‌اند. نیمی از جمعیت 23 میلیون نفری سوریه نیز در اثر این جنگ آواره و برای حفظ جانشان به کشورهای دیگر پناه برده‌اند. از زمان آغاز بحران در این کشور، چندین بار برای برقراری آتش‌بس و ادامه گفتگوهای دیپلماسی از سوی سازمان ملل و قدرت‌های ذی نفوذ در سوریه تلاش شده است.
* پیشینه آتش‌بس در سوریه
1) نخستین بار در زمان فعالیت تیم الدابی رئیس هیئت ناظران اتحادیه عرب بود. الدابی در گزارش خود تأکید کرد که عناصر مسلح عامل نقض آتش بس بوده‌اند و متأسفانه آن گزارش روانه سطل زباله شد.
2) دومین آتش بس نیز در 12 آوریل 2012 در زمان اجرای طرح کوفی عنان فرستاده سازمان ملل برقرار شد. اما سرانجام استعفای وی بود.
پس از آنکه طرح براندازی نظام بشار اسد در سوریه به شکست انجامید، به تدریج زمزمه حل بحران داخلی این کشور براساس دیپلماسی مطرح شد. بر این اساس، کوفی عنان، نماینده ویژه سازمان ملل در امور سوریه، در ماه مارس 2012 طرح 6 ماده‌ای خود برای پایان دادن به بحران داخلی در سوریه را به بشار اسد، رئیس جمهور این کشور پیشنهاد داد. طرح شش ماده‌ای کوفی عنان شامل مذاکرات سیاسی دولت با مخالفان، عقب‌نشینی نیروها و ادوات سنگین نظامی از مراکز جمعیتی، عدم ممنوعیت ارسال کمک‌های بشردوستانه، آزادی زندانیان، آزادی عمل جنبش‌ها و اجازه ورود و خروج رسانه‌ها به داخل سوریه بود.
دولت سوریه طرح پیشنهادی صلح کوفی عنان، نماینده ویژه سازمان ملل متحد و اتحادیه عرب در امور سوریه را پذیرفت. اما سامی الکردی، سخنگوی «ارتش آزاد سوریه» گروه معارض نظام سیاسی سوریه، اعلام کرد، این گروه دیگر به طرح آتش بس متعهد نیست. در نهایت طرح کوفی عنان به شکست کشانده شد، نکته قابل تأمل آن است که اساسا مخالفان سوری از همان ابتدا تعهدی به طرح کوفی عنان و آتش بس که یکی از بندهای آن است، نداشتند.
3) در 12 آوریل 2012 (24 فروردین 1391) طرح اخضر ابراهیمی نماینده سازمان ملل در سوریه برای برقراری آتش بس در روز عید سعید قربان به اجرا گذاشته شد و کمی بعد، چهارتن از ناظران سازمان ملل، نظارت بر اجرای این طرح را آغاز کردند.
تروریست‌های تفکیری با چراغ سبز ایالات متحده آمریکا و همپیمانانش از آتش بس، سوء استفاده کردند و تحولات «ریف حلب» را وارد مرحله جدیدی نمودند. در شهرک «خان طومان» واقع در «ریف حلب» آتش بس شکسته شد و صدها تروریست جبهه‌النصره این شهرک را به اشغال خود درآوردند و پس از آن هم قتل‌عام مردم بی‌گناه شهرک الزاره توسط تکفیری‌های همین گروه تروریستی و همپیمانانش صورت گرفت.
4) آتش بس 27 فوریه 2016
در 27 فوریه 2016 (8 اسفند 1394) هم با توافق آمریکا و روسیه آتش‌بس دیگری در سوریه به اجرا درآمد. شورای امنیت هم طی قطعنامه شماره 2268 از تمامی طرفهای درگیر در سوریه خواست به آن پایبند باشند تا مذاکرات بین‌المللی سوریه از 7 مارس (17 اسفندماه 1394) آغاز شود.
سازمان ملل متحد اولین نشست «گروه عملیاتی درباره آتش بس» در سوریه در فاصله چند ساعت مانده به آغاز اجرای توافق‌نامه آتش بس در ژنو را آغاز کرد. در این نشست که نمایندگان هفده کشور عضو «گروه بین‌المللی حمایت از سوریه» در آن حضور داشتند، شرایط و نحوه برگزاری آتش بس در سوریه مورد بررسی قرار گرفت.
از نوزدهم فوریه 2016 مذاکرات و رایزنی‌های فشرده‌ای میان مقامات آمریکا، روسیه و رؤسای مشترک گروه بین‌المللی حمایت از سوریه برای فراهم کردن شرایط توقف خصومت‌ها در مناقشه سوریه که نزدیک به پنج سال پیش آغاز شده، صورت گرفت.
در شرایطی که مذاکرات صلح سوریه در ژنو سوئیس ادامه داشت و موقتا آتش بس میان مخالفان طرف مذاکره و دولت سوریه در جریان بود، شبه نظامیان مسلح مخالف دست به حملاتی علیه نیروهای دولتی در استان لاذقیه زدند، امری که شکنندگی این آتش بس و بی‌توجهی گروههای مسلح مخالف اسد را به تعهدات خود در ژنو، بیش از پیش نشان می‌داد. به ویژه حمله ناگهانی گروههای تروریستی در شهر خان طومان سوریه نزدیک حلب به نیروهای دولتی سوریه و متحدینش، آتش بس کاملا شکسته شد.
5) آتش بس 12 سپتامبر 2016
در هفته‌های اخیر نیز مذاکرات طولانی بین لاوروف و کری وزرای خارجه روسیه و آمریکا درباره توقف درگیری‌ها در سوریه ادامه داشت و در پی آن توافق جدیدی بین دو کشور حاصل شد. طبق این توافق از روز دوشنبه 22 شهریور 95 آتش بس در سراسر خاک سوریه برقرار شد.
وزیرخارجه روسیه در نشست خبری با همتای آمریکایی خود، با تأکید بر بدگمانی مسکو به واشنگتن گفته در صورتی که آتش بس یک هفته دوام داشته باشد، آمریکا و روسیه عملیات هوایی مشترک انجام می‌دهند.
براساس این طرح که سازمان ملل هم از آن حمایت کرده حکومت سوریه در مناطقی مشخص که در اختیار گروههای معارض تحت حمایت آمریکا (احرارالشام، نورالدین زنکی و...) عملیات نخواهد کرد. قرار است با برقراری آتش بس امدادرسانی به مناطق تحت محاصره‌ای آغاز شود که در بسیاری از موارد وضعیت ساکنان آنها به شدت بحرانی توصیف شده است.
جان کری وزیرخارجه آمریکا نیز اعلام کرده که این توافق توقف در تمامی حملات، از جمله حملات هوایی و دسترسی‌های بشردوستانه به مناطق نیازمند در سوریه از جمله حلب را شامل خواهد می‌شود. وی همچنین از ایجاد یک مرکز عملیات مشترک با روسیه برای مواضع گروه تروریستی داعش و «جفش» (جبهه النصره سابق) خبر داده است.
سرگئی لاوروف، وزیرخارجه روسیه تأکید کرد که بی‌اعتمادی در همکاری‌های آمریکا و روسیه و مذاکرات دو کشور در خصوص سوریه کماکان ادامه دارد. وی با بیان اینکه اولویت اصلی برای این توافق حفظ آتش بس خواهد بود، اضافه کرد مسکو جزئیات توافق جدید را به دولت سوریه اطلاع داده و دمشق آماده اجرای آن است.
* وزارت امور خارجه ایران : آتش بس نباید به فرصتی برای تجدید قوای گروههای تروریستی در سوریه منجر شود
وزارت امورخارجه جمهوری اسلامی ایران نیز از توافق اخیر آمریکا و روسیه برای برقراری آتش بس در سوریه استقبال کرده اما گفته است که این آتش بس نباید به فرصتی برای تجدید قوا و انتقال نیرو و تسلیحات برای «گروههای تروریستی» تبدیل شود.
طرح جدید آتش بس روسیه- آمریکا با سه مانع اصلی بی‌اعتمادی عمیق بین حکومت سوریه و گروههای مسلح، ائتلاف بین گروههای مسلح و تکفیری‌ها که به عنوان «تروریست» تلقی می‌شوند و بازیگران متعدد دخیل در این مناقشه روبه رو است.
نکات قابل تامل؛
1) به رغم آن که روسیه و آمریکا طرفهای اصلی خارجی تصمیم‌گیر در موضوع سوریه هستند اما علاوه بر آنها عربستان و ترکیه نیز در این بین به شدت به دنبال تأمین منافع خود در این کشور هستند. هر یک از این کشورها نیز از گروههای تحت کنترل خود پشتیبانی می‌کند و تعاریف آنها از گروههای معتدل و حتی نگاه آنها به آینده بشار اسد متفاوت است. بنابراین پایبندی گروههای تروریستی و مسلح وابسته به این کشورها به آتش بس جای تردید دارد.
توجه به این موضوع نیز ضرروی است که در نشست گروه موسوم به «دوستان سوریه» که در هفته‌های گذشته در انگلیس برگزار شده بود توافق حاصل شد که کشورهای حاضر دراین گروه به بهانه مبارزه با داعش در سوریه و عراق مداخله نظامی خواهند داشت و قرار بود که عملیات نظامی به صورت همزمان در رقه و موصل انجام شود. براساس این طرح قرار بود که گروههای تروریستی ارتش آزاد در عملیات زمینی به شهر رقه حضور داشته باشند و ترکیه و کشورهای عضو ناتو نیز حمایت هوایی را انجام داده و عربستان و قطر نیز اسلحه و جنگ افزار اعزام کنند.
ضربه بعدی که کشورهای عربی بابت این توافق آتش بس متحمل شدند این است که دو طرف بر تلاشهای مشترک برای مبارزه با داعش و جبهه فتح الشام تأکید کردند. کری و لاوروف همچنین تأکید کردند که هیچ نیازی به نیرو یا جنگنده‌های کشورهای عربی برای مبارزه با داعش وجود ندارد و جنگنده‌های سوری برای بیرون راندن داعش از سوریه و عراق کفایت می‌کند. همچنین رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه نیز با درخواست آمریکا موافقت و تأکید کرد که این عملیات انجام خواهد شد.
ظاهرا قطر و عربستان در راهکار نظامی و سیاسی بحران سوریه به حاشیه رانده شده‌اند و این مسئله ممکن است سبب شود که دوحه و ریاض از طریق عوامل خود در گروههای تروریستی و گروههای معارض از جمله «الهیئه العلیا للمفاوضات» و «الائتلاف» هرگونه راهکار آتی را تخریب کنند.
2) در این توافق عملا ارتش سوریه بدون اجازه اتاق مشترک روسیه و آمریکا امکان تحرک ندارد و حق هدف قرار دادن گروههای معارض را نیز ندارد. این ارتش که در هفته‌های گذشته موفق به تنگ‌تر کردن حلقه محاصره حلب و بازستاندن برخی از نواحی آن و تصرف جاده کاستیلو شده بود اکنون باید از بخش‌هایی از آن مناطق عقب نشینی کند. حالا در صورت شکست آتش بس، تکلیف این مناطق مشخص نیست.
3) علاوه بر این قرار است تا تکلیف مخالفان معتدل و غیرمعتدل نیز توسط دو طرف مشخص شود. موضوعی که همیشه با اختلاف نظر مسکو و واشنگتن همراه بوده است و دیگر کشورهای درگیر منطقه‌ای نیز تعریف خود را از این موضوع دارند. از این‌رو از هم اکنون می‌توان پیش بینی کرد نمی‌شود به آینده این توافق شکننده خوش بین بود. به خصوص آن که همزمانی آن با نبرد سرنوشت‌ساز حلب نشان می‌دهد، آمریکایی‌ها به دنبال خرید وقت هستند.
*به نظر نمی‌رسد كه بتوان آتش بس پايدار را در سوريه انتظار داشت
مصيب نعيمی كارشناس سیاسی درباره طرح جدید آتش‌بس توافقی روسیه و آمریکا معتقد است با توجه به شرايطی كنونی حاكم بر سوريه و تقسيم قدرتی كه بين گروهها تروريستی شده است و هركدام بخش كوچك از اراضی آن را در اشغال خود دارند، به نظر نمی‌رسد كه بتوان آتش بس پايدار را در سوريه انتظار داشت.
به گفته وی، بين خود گروههای مسلح سوری اختلافات وجود دارد و حتی اگر با گروههای مسلح به اصلاح "ميانه‌رو" توافق شود، با توجه به اينكه ديگر گروهك‌ها هر چند بخشهاي كوچك در اشغال دارند، چون دارای سلاح هستند، تبعيت نخواهند كرد.
*سخن آخر
به نظر می‌رسد بحران سوریه زمانی پایان می یابد که کشورهای درگیر در این بحران با دیدی واقع بینانه و به دور از منفعت طلبی‌های شخصی به پایان بحران بیندیشند و همه طرفهای درگیر در این کشور نیز به مقابله با تروریسم بپردازند.
انتهای پیام/