به گزارش
گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان، رمضان كه ماه روزه داری ونزدیک شدن به خداوند است، از لحظه شروع تا پایان با سنت‌ها ومراسم ویژه‌ای همراه است .
اگر بخواهیم دقیق‌تر نگاه کنیم، در واقع مراسم اصلی ماه خدا در میان تمامی‌ایرانیان مشترک است.با این حال نباید فراموش کرد که ایران سرزمینی است با مردمانی از اقوام مختلف پس به طبع در جای‌جای ایران مراسم خاص و برنامه‌های گوناگونی در ماه رمضان برگزار میشود که آمیخته با فرهنگ و پیشینه باستانی مردم آن منطقه وشهر است.
در این گزارش قصد داریم به مناسبت شروع ماه رمضان قدری بیشتر با آداب و رسوم و شیوه‌های مختلف برگزاری این ماه آشنا شویم.
آیین‌های پیشواز ماه آیین‌های ویژه پیشواز ماه رمضان همواره از گذشته وبه شیوه‌های گوناگون در هر منطقه رواج داشته اما امروزه آثار کمتری از آنها به جای مانده است.ازجمله مراسم مهم پیشواز ماه رمضان می‌توان به نقاره زنی در شب حلول ماه رمضان و آیین کلوخ اندازون(اندازان) مردم شیراز اشاره كرد. آیین كلوخ‌اندازان كه امروزه هم كمابیش در شیراز و روستاهای پیرامون آن برگزار میشود از رسم‌های كهن این منطقه است كه ریشه‌های باستانی دارد.حال ببینیم كه این آیین چگونه برگزار میشود؟ شیرازی‌ها آخرین جمعه ماه شعبان را به تفریح وگردش در تفرجگاه‌ها می‌پردازند تا برای یک ماه کامل عبادت وروزه داری آماده شوند.
همچنین بعضی از خانواده‌های شیرازی ازچند روز مانده به ماه رمضان نذری می‌دهند. البته باید به این نکته هم اشاره کرد که این مراسم در چندین شهر دیگر درایران نیز اجرا میشود. از جمله درگیلان مردم چندین روز قبل از آغاز ماه رمضان، روزه می‌گیرند و درواقع این گونه به پیشواز می‌روند. هم‌میهنان ترکمن هم درست پیش از حلول ماه رمضان به خانه تکانی و نظافت می‌پردازند تا استقبال کاملی ازماه رمضان به جای آورند .در نهایت این كه همه مردم ازهرشهر و دیاری از سرزمین بزرگ ایران به گونه خاص خودشان به استقبال ماه خدا می‌روند.
خوراک‌های آسمانی
درست است که ماه رمضان در دو وعده اصلی سحر وافطار خلاصه میشود، اما اتفاقا به دلیل کم‌ترشدن وعده‌های غذایی در این ماه با خوراک‌های متنوع‌تر، مقوی‌تر واز گروه‌های غذایی گسترده‌تری مواجه می‌شویم که با توجه به سلیقه، سنت و شیوه‌های آشپزی هرمنطقه تا حدودی متفاوت خواهد بود. هرچند با گذشت زمان و طی سال‌های اخیر غذای افطار وسحر تفاوت خود را با غذاهای دیگر در طول سال ازدست داده اند،اما همواره تفاوت‌هایی جزیی و گاه زیاد به خصوص در بعضی از شهرها در این میان دیده‌می‌شود.
در ماه رمضان مردم بیشتر به غذاهای مقوی و شیرین روی می‌آورند. ازجمله در گیلان خوراک‌های شیرینی یافت میشود که می‌توان آنها را در سفره‌های افطار گیلانی‌ها مشاهده کرد.از میان این خوراك‌ها یک نوع شیرینی خاص به نام رشته خوشکار وجود دارد كه در سراسر سال در شیرینی‌فروشی‌ها پیدا میشود، اما در ماه رمضان پای ثابت سفره‌های افطاری مردم گیلان است. این شیرینی به دلیل تركیبات گردو، آرد برنج وشکر بسیار مقوی است و می‌توان انرژی مورد نیاز بدن روزه‌دار را در طول روز تامین كند. در شیراز برای افطار شیرینی‌هایی چون ترحلوا و رنگینک تهیه می‌کنند. درگرگان هم خوراك‌های شیرینی چون ترک و فرنی را سر سفره افطار تدارک می‌بینند.درهمدان کماج، انگشت پیچ، پنجه خاله ویوخا شیرینی‌های محلی هستند که در سفره‌های افطار به وفور یافت میشود.
البته شیرینی‌ها و خوراک‌های شیرینی چون زولبیا و بامیه، فرنی وشیربرنج تقریبا در تمام نقاط ایران جزو خوراك‌های مشترك و ثابت سفره افطار و سحری به حساب می‌آیند.راستی داشت یادمان می‌رفت، خوراک دیگری که درماه رمضان طرفدار زیادی در میان مردم روزه‌دار دارد،آش است که بسته به هر منطقه‌ای شكل و شمایل خاص خود را دارد.برای نمونه می‌توان به آش شله درمشهد، آش بی‌بی سه‌شنبه در جهرم فارس،آش قونبید در قم،آش روزه دربرد سیر کرمان و آش ساک در گرگان،آش برنج در همدان وآش رشته که در همه جای ایران آشناست، اشاره كرد.
غذاهای سر سفره افطار و سحر آنقدر متنوع هستند كه اگر بخواهیم به ترتیب هر منطقه آنها را نام ببریم، خود مثنوی هفتاد من میشوند.
به این نكته هم اشاره كنیم كه مردم ایران معتقدند كه این غذاها به دلیل این كه در ماه خدا برای روزه‌داران درست و آماده میشوند، بركت ویژه‌ای دارند.به همین خاطر در این ماه بازار نذری‌دادن و نذری گرفتن در بیشتر نقاط ایران داغ است. ازجمله غذاهای دیگری که ویژه ماه رمضان است و در نقاط گوناگون ایران تهیه میشود، می‌توان به پشت اسمی‌در جهرم،آب گوشت مرغ در کازرون، سرداشی وآب گوشت مرغ در همدان،ترشی تره درگیلان، ایماج وپنیر کوزه درقزوین وته تالی دراراک اشاره كرد.البته هلیم را هم به این فهرست بیفزایید كه از خوراکی‌های پروپاقرص ماه رمضان است.
هزار رمضان در ماه رمضان همان طور که خوراک‌های ویژه این ماه بسته به نقاط گوناگون ایران، متفاوت است مراسم و آیین‌های رمضان نیز رنگ و بوی هر منطقه را به خود گرفته‌اند. هرچند امروزه بعضی از این مراسم کم رنگ شده است، اما برخی از آنها همواره پابرجاست و هر ساله انجام میشود.نكته جالب اینجاست كه در نقاطی از ایران این مراسم همچنان بكر مانده‌اند و نمی‌توان نمونه‌ای برای آنها پیدا كرد.
از سوی دیگر؛ برخلاف تصور عده‌ای كه فكر می‌كنند رمضان تنها در روزه‌داری و انجام تكالیف الهی خلاصه میشود، در برخی از شهرها در فاصله افطار و سحر خانواده‌ها دور هم می‌نشینند و به بازی‌های محلی می‌پردازند.این بازی‌ها كه به پیوند بیشتر مردم در این ماه كمك می‌كند گاه تا دمدمه‌های صبح و پس از سحر نیز ادامه دارد.در پی شما را با برخی از مراسم ویژه ماه رمضان در چندین شهرکشورمان آشنا می‌كنیم.
اصفهان سحری خوانی درماه رمضان از مراسمی است که در گذشته در اصفهان انجام می‌شد. به این صورت كه مردم به بام خانه‌ها یا گلدسته‌های مساجد می‌رفتند و قبل از اذان تعدادی از سحرخوانان مناجات مخصوص ماه رمضان را می‌خواندند ومردم به راز ونیاز می‌پرداختند.از مراسم خاص دیگر در اصفهان سنت هوم بابایی است که رسمی‌دیرینه وباقدمت زیاد در اصفهان است .این رسم امروزه به نسبت گذشته کم رنگ شده است.
سنت هوم بابایی از شب اول تا شب پانزدهم ماه رمضان وبه شیوه‌ای سنتی وجالب برگزار میشود. به این شكل که بعد از صرف افطار جوان‌های محل، گروهی را تشکیل داده وازبین خود یک میداندار و صندوقدار انتخاب می‌کنند ودرمحلی جمع میشوند و همگی باهم همراه با میدان دار اشعار خاص این مراسم را می‌خوانند و صندوقدار نیز هدایای مردم را جمع‌آوری می‌کند.از همه اینها گذشته، نذری دادن در اصفهان به خصوص هنگام افطار بسیار رواج دارد.
کرمان مراسمی‌که ماه‌های رمضان در کرمان اجرا میشود قدمتی دیرینه دارد. امروزه در بسیاری از مناطق کرمان همواره با فرا رسیدن ماه رمضان این مراسم دیرینه انجام میشود.کلید زنی یکی از مراسم خاص کرمانی‌ها درماه رمضان است.در این آیین زنی، داخل یک سینی آینه، سرمه دان، قرآن و مقداری نبات می‌گذارد و در حالی که صورت خود را با چادر پوشانده وقتی که به در هرخانه‌ای می‌رسد با کلیدی که همراه خود دارد به در خانه یا سینی می‌کوبد. صاحب خانه که در را باز می‌کند خود را درآن آینه نگاه می‌کند و مقداری از نبات را در دهان خود می‌گذارد و سپس هدیه‌ای را که می‌تواند شامل پول یا خوراکی باشد در سینی می‌گذارد.
مراسم دیگری که در کرمان انجام میشود «الله رمضونی» نام دارد که توسط بچه‌ها و جوان‌های محل انجام میشود. به این شکل که جوان‌ها گروه‌هایی را تشکیل داده وبعد از افطار به در خانه‌ها می‌روند و اشعار ویژه‌ای را می‌خوانند و هدایایی را که شامل پول یا خوراکی‌های مختلفی است دریافت می‌کنند.جدا از مراسم یادشده اگر بخواهیم از سنت‌های مردم کرمان در ماه رمضان بگوییم می‌توان به دادن سرروزه‌ای اشاره کرد. سرروزه‌ای در واقع هدیه‌ای است که بزرگ خانواده قبل از افطار به یک فرد روزه اولی برای تشویق او می‌دهد.
شیراز درشیراز رسم بر این است که مردم پس از باز کردن روزه خود وصرف افطار به منزل یکدیگر رفته ومراسم دید و بازدید را انجام می‌دهند و گاه تا سحر درکنار یکدیگر می‌نشینند و گپ وگفت می‌كنند و به خوردن خوراکی‌هایی چون رنگینك، زولبیا و بامیه وانواع تنقلات مشغول میشوند.از رسوم دیگر در بین مردم شیراز این است که پدر و مادر تازه عروس موظف هستند افطاری کاملی تهیه کرده وهمراه با هدیه‌ای که می‌تواند انگشتریا گردنبند یا چیزهای دیگری باشد به خانه تازه عروس بفرستند. به این افطاری ویژه «روز والون» می‌گویند. برخی از مردم شیراز عادت دارند هنگام باز كردن روزه خود عرق گل گاو زبان بنوشند؛ زیرا اعتقاد دارند که طبع روزه سرد است و عرق گل گاو زبان سردی آن را از بین می‌برد.
لرستان
در لرستان نیز رسوم خاصی وجود دارد که از زمان‌های قدیم باقی مانده است وهنوز هم تقریبا پا برجاست.از جمله رسم«کاسم کا» که درواقع به این صورت اجرا میشود که مردم هنگام سحر وافطار بخشی از غذای خود را به منزل همسایگان می‌فرستند. این سنت ویژه نذری دادن به قدری گسترده است که کمترفرد نیازمندی در این ماه گرسنه می‌ماند.همچنین ازسنت‌های لرها پخت حلوای نذری در شب‌های قدر و عزاداری است که آن را مقدس می‌شمارند و به همین خاطر مقداری از آن را به عنوان شیرینی عید فطر نگه می‌دارند ودر روز عید میل می‌کنند.
یزد
در یزد مراسم ختم قرآن بیشترین سهم را بین مراسم دیگر دارد. به طوری که در روزهای ماه رمضان دراغلب مسجدها، تکیه‌ها وحتی خانه‌ها مراسم ختم قرآن برگزار میشود. مراسم ختم قرآن مردها اغلب در مساجد وپس ازخواندن نماز جماعت انجام می‌گیرد ومراسم ختم قرآن زنان اغلب در خانه‌های شرکت‌کنندگان درمراسم برگزار میشود. همچنین نذری دادن و افطاری دادن در یزد در ماه رمضان بسیار پسندیده است ودر سطح گسترده‌ای صورت می‌پذیرد.
مازندران
در استان مازندران یکی ازمراسمی‌که معمولا در ماه رمضان انجام میشود نذر ختم سوره انعام برای برآورده شدن حاجات است. فردی که حاجتی دارد روزه دارانی را که درخواندن قرآن تبحر دارند دعوت می‌کند ومجلسی تشکیل می‌دهد. هنگامی که قرآن درحال خوانده شدن است مقداری نان، آب ونمک را در سفره قرار می‌دهد. پس از آن که خواندن سوره به پایان رسید روزه‌داران باخوراکی‌های موجود روزه خود را باز می‌کنند و صاحبخانه نان‌های باقی مانده را به عنوان تبرک و برکت سفره در سفره نان قرار می‌دهد و دست آخر هم سفره افطار را پهن می‌کند.
از دیگر مراسم مازنی‌ها می‌توان به نذر حلوا اشاره کرد. در نیمه ماه رمضان و همزمان با میلاد امام حسن مجتبی(ع) زنان قند،خرما، زغال وموادلازم برای حلوا را به مسجد می‌آورند . علاوه بر اینها برخی زولبیا و بامیه، فرنی، آبگوشت و آش را به عنوان نذر می‌آورند. سنت روزه سری یا همان سر روزهای همانند کرمان در میان مردم مازندران هم رواج دارد.
همدان همدانی‌ها مراسم متعددی را درماه رمضان به جای می‌آورند که ساده و درعین حال جالب و ارزشمند است.مراسم کیسه برکت ازجمله این مراسم است. این مراسم در روز 27 رمضان انجام میشود. در این روز زنان روزه دار همراه خود پارچه، نخ و سوزن به مسجد می‌برند و پس ازخواندن نماز ظهر مشغول دوخت کیسه‌های برکت میشوند. همدانی‌ها معتقدند هرفردی که در این کیسه‌های برکت پول بریزد بر دارایی‌اش افزوده میشود. آنها این کار را پر برکت می‌دانند و تا پایان ماه رمضان کیسه‌های برکت را پر می‌کنند و درنهایت پول جمع شده از این طریق را خرج نیازمندان می‌کنند. از رسوم دیگر همدانی‌ها پخش آجیل مشکل‌گشا در ماه رمضان بین نماز‌گزاران و روزه داران است.
با این اعتقاد که هر آرزو و خواسته‌ای که فرد داشته باشد تحقق خواهد یافت.از دیگر سنت‌های مردم همدان نیز می‌توان به افطاری که تازه داماد به خانه پدر عروس می‌برد و همچنین رسم جالبی در مورد نان‌های خشک اشاره کرد. همدانی‌ها بر این باورند كه اگر تمام خرده نان‌های باقی مانده از افطار را درتمام روزهای ماه رمضان جمع کنند و در روز عید قربان آنها را در آبگوشتی بریزند که از گوشت قربانی تهیه شده و سپس از آن آبگوشت بخورند، تمام حاجات‌شان برآورده میشود.
کاشان در کاشان نیز مانند بسیاری از شهرهای ایران رسومی‌چون رفت و روب خانه ومساجد و کلوخ اندازون قبل از شروع ماه رمضان انجام میشود.رسوم دیگری نیز در این شهر از زمان‌های قدیم رواج داشته است ازجمله رسم هوم بابایی که از آیین‌های بسیار کهن کاشان است .
این رسم امروزه نسبت به گذشته قدری کم رنگ شده ولی ازبین نرفته است وهنوز در برخی محله‌ها درشب پانزدهم ماه رمضان کودکان و جوانان به در خانه‌ها می‌روند واشعار و آیات خاصی را می‌خوانند تا هدیه‌ای را از صاحب خانه دریافت کنند. از دیگر رسوم کاشانی‌ها رسم«روزه واکنی داماد» است. خانواده عروس در شب دوم ماه رمضان داماد و خانواده اورا برای صرف افطار دعوت می‌کنند و در این مهمانی خانواده داماد قبل از آن که عروس افطار کند، طبق رسمی‌دیرینه هدیه‌ای را به عروس می‌دهند. البته خانواده عروس نیز هدایایی را به داماد می‌دهند.
برگزاری مراسم افطار نیز درکاشان با شور و حال خاصی همراه است به طوری که دعاخوانی افطار همواره از گلدسته‌های مساجد به گوش می‌رسد و شعرخوانی در مدح و ستایش امیرالمومنین نیز قبل از اذان مغرب صورت می‌گیرد. از خوراک‌ها و نوشیدنی‌هایی که در سفره اکثر کاشانی‌ها وجود دارد می‌توان به آش جو وشربت خاکشیر اشاره کرد. در روز پانزدهم رمضان به مناسبت میلاد امام حسن مجتبی(ع) بسیاری از خانواده‌های کاشانی نذری می‌دهند و هنگام افطار آش رشته در میان همسایگان وآشنایان خود پخش می‌کنند.
آذربایجان شرقی مردم خطه آذربایجان شرقی نیز آداب و رسوم ویژه خود را درماه مبارک رمضان دارند. دراکثر نقاط آذربایجان مردم به پیشواز ماه رمضان رفته وبه رفت و روب خانه و تا حدودی خانه تکانی می‌پردازند. دربعضی از شهرهای این دیار این رفت و روب به صورت گسترده‌تری انجام میشود و مساجد شهر را نیز در برمی‌گیرد. یکی ازسنت‌های مردم آذربایجان در این ماه سرزدن به دوستان و آشنایانی است که به تازگی داغ دیده‌اند و عرض تسلیت به آنان است.
سنت بازدید ازخانواده داغ دیده را می‌توان سنتی آشنا در بین مردم ایران هنگام عید دانست. بنابراین شاید بتوان این گونه برداشت كرد که آذری‌ها ماه رمضان را نوعی عید می‌دانند. ازسنت‌های دیگری که در بین آذری‌ها رواج دارد افطاری دادن است به طوری که دعوت کردن برای مراسم افطار از اواخر ماه شعبان آغاز و در بیشترخانه‌ها مهمانی‌های افطار برگزار میشود. سنت دیگر افطاری در آذربایجان مربوط به شب دوم ماه رمضان است که طبق رسمی دیرینه اعضای کوچک‌تر خانواده باید برای افطار به منزل بزرگ‌تر خانواده رفته.
جدا ازتمام اینها افطاری تازه عروس و دامادها نیز جایگاه ویژه‌ای را دارد. از مراسم دیگر این منطقه که در نوع خود جالب است و کما بیش تا امروز باقی مانده این است که در روز پانزدهم ماه رمضان تعدادی از جوان‌ها در خانه‌ها را می‌زنند و شعرهایی به زبان محلی می‌خوانند كه برگردان آنها این است:پانزدهم رمضان است و مهمان شما هستیم. در این هنگام صاحبخانه آنها را به داخل دعوت می‌کند و با سنجد وگردو یا آب از آنها پذیرایی می‌کند.سنتی که در سفره‌های آذری‌ها رعایت میشود وجود آش دوغ وازهمه مهم‌تر خرما بر سر سفره افطار است؛
زیرا معتقدند امیرالمومنین با خرما افطار می‌کردند و مسلمانان نیز باید این گونه افطار کنند.سنت دیگری نیز هنوزدر بعضی مناطق آذربایجان به خصوص در روستاها رواج دارد؛ بیدار کردن برای سحری است که با شور وحال خاصی هنگام سحر صورت می‌گیرد. به این صورت که هرفردی درهرخانه‌ای که برای سحر بیدار میشود علاوه بر بیدار کردن اعضای دیگر خانواده با زدن ضربه به دیوار خانه همسایه آنها را نیز بیدار می‌کند .به این ترتیب همه بیدار میشوند و کسی برای سحری خواب نمی‌ماند. البته این رسم در برخی دیگر از نقاط ایران هم انجام میشود.
ترکمن‌صحرا هم‌میهنان تركمن ما نیز همانند مردم سایر نقاط ایران سنت‌های خاص خود را در ماه رمضان اجرا می‌کنند.از مراسم استقبال تركمن‌ها در ماه مبارک می‌توان به تمیز کردن خانه، مساجد، اماکن مقدس و نیز برگزاری مراسم « الله‌یولی» اشاره کرد.در این مراسم برخی از خانواده‌های ترکمن گوسفند یا بزی را چند روز قبل از ماه رمضان قربانی کرده وبا گوشت آن مهمانی را ترتیب می‌دهند وباقی گوشت را به افراد فقیر و بی‌بضاعت می‌بخشند.
الله‌یولی به معنی در راه خداست.از مراسم دیگر مردم ترکمن که بسیار پسندیده است مراسم آشتی کنان است. به این صورت که یکی از ریش سفیدان در خانه خود چای آماده می‌کند و دو فردی را که از یکدیگر کدورت دارند بدون اطلاع از یکدیگر دعوت می‌کند و مراسم آشتی کنانی را تدارک می‌بیند.اهمیت این مراسم از آنجاست كه ترکمن‌ها معتقدند که اگر با برادر دینی خود قهر باشند روزه آنها مورد قبول واقع نمی‌شود.
یکی دیگر از مراسمی‌که ترکمن‌ها دوروز مانده به ماه رمضان به جای می‌آورند، پخت انواع نان‌های روغنی ازجمله بورک،بیشمه و چاطوقی است که بعد از پخت ، این نان‌ها را طبق رسمی دیرینه بین همسایگان و خویشاوندان خود پخش می‌کنند. از دیگر آیین‌های این خطه از ایران عیادت از آشنایان و همسایگان بیمار است. یکی دیگر از سنت‌های ترکمن‌ها این است که روحانی را که در ماه رمضان به مسجد محل یا منطقه اعزام میشود تا اصول و عقاید وقرآن را به آنها بیاموزد، هر روز یکی از اهالی منطقه برای افطار و سحری به خانه خود دعوت می‌کند. هم چنین روز اول ماه رمضان مردم نزد روحانی رفته وبه او خوشامد می‌گویند.
از مراسم دیگری که از گذشته‌های دور بین ترکمن‌های ایران رواج داشته مراسم« یارمضان» است که در روز چهاردهم ماه رمضان درمناطقی چون گنبد کاووس، گمیشان، بندرترکمن برگزار میشود. به این صورت که بعد از اقامه نماز عشاء جوان‌ها جمع شده ودسته دسته به در خانه‌ها می‌روند و اشعاری را می‌خوانند تا صاحبخانه نذری خود را به آنها دهد.این کار در محله‌های مختلف تا سحر ادامه می‌یابد و در نهایت نذورات جمع شده بین نیازمندان تقسیم میشود.در جای‌جای ایران مراسم خاص و برنامه‌های گوناگونی در ماه رمضان برگزار میشود که آمیخته با فرهنگ و پیشینه باستانی مردم آن منطقه وشهر است.
منبع:همشهری
انتهای پیام/