* اجمالی از نسب قمر بنى هاشم (ع)
* پدر
پدر بزرگوار حضرت عباس (عليه السّلام) اميرالمؤمنين علی علیه السلام، وصىّ رسول خدا (صلّى اللّه عليه و آله) در مدينه علم نبوت، اولين ايمان آورنده به پروردگار و مصدق رسولش، همسر دخت پيامبرش، همپايه هارون براى موسى نزد حضرت ختمى مرتبت، قهرمان اسلام و نخستين مدافع كلمه توحيد است كه براى گسترش رسالت اسلامى و تحقق اهداف بزرگ آن با نزديكان و بيگانگان جنگيد.
تمام فضيلت هاى دنيا در برابر عظمت حضرت علی علیه السلام ناچيزند و در فضيلت و عمل، كسى را ياراى رقابت با آن حضرت نيست. مسلمانان به اجماع او را پس از پيامبراكرم صلّى اللّه عليه و آله داناترين، فقيه ترين و فرزانه ترين مى دانند. آوازه بزرگيش در همه جهان پيچيده و ديگر نيازى به تعريف و توصيف ندارد.
عباس (ع) را همين سرافرازى و سربلندى بس كه برخاسته از درخت امامت و برادر دو سبط پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله است.
* مادر
مادر گرامى و بزرگوار ابوالفضل العباس (عليه السّلام) بانوى پاك «فاطمه دخت حزام بن خالد» است. «حزام» از استوانه هاى شرافت در ميان عرب به شمار مى رفت و در بخشش، مهمان نوازى، دلاورى و رادمردى مشهور بود. خاندان اين بانو از خاندان هاى ريشه دار و جليل القدر بود كه به دليرى و دستگيرى معروف بودند. گروهى از اين خاندان به شجاعت و بزرگ منشى نامى شدند
* پيوند امیرالمؤمنین (ع) با ام البنين (س)
هنگامى كه امام اميرالمؤمنين عليه السّلام به سوگ پاره تن و ريحانه پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله و بانوى زنان عالميان، فاطمه زهرا عليها السّلام نشست، برادرش عقيل را كه از عالمان به انساب عرب بود فراخواند و از او خواست برايش همسرى برگزيند كه زاده دلاوران باشد تا پسر دليرى به عرصه وجود برساند و سالار شهيدان را در كربلا يارى كند.
عقيل، بانو ام البنين از خاندان بنى كلاب را كه در شجاعت بى مانند بود، براى حضرت انتخاب كرد. بنى كلاب در شجاعت و دلاورى در ميان عرب زبانزد بودند.
امام (ع) اين انتخاب را پسنديد و عقيل را به خواستگارى نزد پدر ام البنين فرستاد. پدر خشنود از اين وصلت مبارك، نزد دختر شتافت و او با سربلندى و افتخار، پاسخ مثبت داد و پيوندى هميشگى با مولاى متقيان، اميرمؤ منان عليه السّلام بست. حضرت در همسرش، خِرَدى نيرومند، ايمانى استوار، آدابى والا و صفاتى نيكو مشاهده كرد و او را گرامى داشت و از صميم قلب در حفظ او كوشيد.
* مولود بزرگ
نخستين فرزند پاك بانو ام البنين، سالار بزرگوارمان ابوالفضل العباس (ع) بود كه با تولدش، مدينه به گُل نشست، دنيا پرفروغ گشت و موج شادى، خاندان علوى را فراگرفت. «قَمَرى» تابناك به اين خاندان افزوده شده بود و مى رفت كه با فضايل و خون خود، نقشى جاودانه بر صفحه گيتى بنگارد.
هنگامى كه مژده ولادت عباس به اميرالمؤمنين عليه السّلام داده شد، به خانه شتافت، او را در برگرفت، باران بوسه بر او فرو ريخت و مراسم شرعى تولد را درباره او اجرا كرد. در گوش راستش اذان و در گوش چپ اقامه گفت. نخستين كلمات، بانگ روحبخش توحيد بود كه به وسيله پدرش پيشاهنگ ايمان و تقوا در زمين، بر گوشش نشست و سرود جاويدان اسلام، جانش را نواخت.
* سال تولد
برخى از محققان برآنند كه حضرت ابوالفضل العباس عليه السّلام در روز چهارم ماه شعبان سال 26 هجرى ديده به جهان گشود.
* نامگذارى
امیرالمؤمنين عليه السّلام از پس پرده هاى غيب، جنگاورى و دليرى فرزند را در عرصه هاى پيكار دريافته بود و مى دانست كه او يكى از قهرمانان اسلام خواهد بود، لذا او را عباس (دُژم: شير بيشه) ناميد؛ زيرا در برابر كژي ها و باطل، ترشرو و پرآژنگ و در مقابل نيكى، خندان و چهره گشوده بود. همان گونه كه پدر دريافته بود، فرزندش در ميادين رزم و جنگ هايى كه به وسيله دشمنان اهل بيت عليهم السّلام به وجود مى آمد، چون شيرى خشمگين مى غرّيد، گردان و دليران سپاه كفر را درهم مى كوفت و در ميدان كربلا تمامى سپاه دشمن را دچار هراس مرگ آورى كرد.
* كنيه ها
به حضرت عباس، اين كنيه ها را داده بودند:
ابوالفضل
از آنجا كه حضرت فرزندى به نام فضل داشتند، او را به ابوالفضل كنيه داده بودند. اين كنيه با حقيقت وجودى حضرت هماهنگ است و اگر به فرض ایشان فرزندى به نام فضل نداشت، باز به راستى ابوالفضل (منبع فضيلت) بود و سرچشمه جوشان هر فضيلتى به شمار مى رفت؛ زيرا در زندگى خود با تمام هستى به دفاع از فضايل و ارزش ها پرداخت و خون پاكش را در راه خدا بخشيد.
ابوالقاسم
حضرت فرزند ديگرى به نام قاسم داشت، لذا ايشان را ابوالقاسم كنيه داده بودند. برخى از مورخان معتقدند قاسم همراه پدر و در راه دفاع از ريحانه رسول اكرم (ص) در سرزمين كربلا به شهادت رسيد و پدر، او را در راه خدا فدا كرد.
* القاب
معمولاً القاب، ويژگي هاى نيك و بد آدمى را مشخص مى سازد و هر كس را بر اساس خصوصيتى كه دارد، لقبى مى دهند. حضرت ابوالفضل (ع) نيز به سبب داشتن صفات والا و گرايش هاى عميق اسلامى، لقب هايى داشته اند، از آن جمله:
قمر بنى هاشم
حضرت عباس با رخسار نيكو و تلالؤ چهره، يكى از آيات كمال و جمال به شمار مى رفت، لذا او را قمر بنى هاشم لقب داده بودند. در حقيقت نه تنها قمر خاندان گرامى علوى بود، بلكه قمرى درخشان در جهان اسلام به شمار مى رفت كه بر راه شهادت پرتو افشانى مى كرد و مقاصد آن را براى همه مسلمانان آشكار مى نمود.
سقّا
از بزرگ ترين و بهترين القاب حضرت كه بيش از ديگر القاب مورد علاقه اش بود، «سقّا» مى باشد. پس از بستن راه آب رسانى به تشنگان اهل بيت عليهم السّلام به وسيله نيروهاى فرزند مرجانه، جنايتكار و تروريست به جهت از پا درآوردن فرزندان رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله، قهرمان اسلام، بارها صفوف دشمن را شكافت و خود را به فرات رساند و تشنگان اهل بيت (ع) و اصحاب امام (ع) را سيراب ساخت.
قهرمان علقمى
«علقمى» نام رودى بود كه حضرت بر كناره آن به شهات رسيد و به وسيله صفوف به هم فشرده سپاه فرزند مرجانه، محافظت مى شد تا كسى از ياران حضرت اباعبداللّه (ع) را ياراى دستيابى به آب نباشد و همراهان امام و اهل بيت (ع) تشنه بمانند. حضرت عباس (ع) با عزمى نيرومند و قهرمانى بى نظير خود توانست بارها به نگهبانان پليد علقمى حمله كند، آنان را درهم شكند و متوارى سازد و پس از برداشتن آب، سربلند بازگردد. در آخرين بار، حضرت در كنار همين رود، به شهادت رسيد، لذا او را «قهرمان علقمى» لقب دادند.
پرچمدار - علمدار
از القاب مشهور حضرت، پرچمدار «حامل اللواء» است؛ زيرا ايشان ارزنده ترين پرچم ها، پرچم پدر آزادگان امام حسين عليه السّلام را در دست داشتند.
سپردن پرچم سپاه از بزرگ ترين مقام هاى حساس در سپاه به شمار مى رفت و تنها دلاوران و كارآمدان، بدين امتياز مفتخر مى گشتند. حضرت عباس (ع) نيز پرچم را با دستانى پولادين برفراز سر برادر بزرگوارش به اهتزاز درآورد و از هنگام خروج از مدينه تا كربلا، همچنان در دست داشت. پرچم از دست حضرت به زمين نيفتاد مگر پس از آنكه دو دست خود را فدا كرد و در كنار رود علقمى به خاك افتاد.
كبش الكتيبه
لقبى است كه به بالاترين رده فرماندهى سپاه به سبب حُسن تدبير و دلاورى كه از خود نشان مى دهد و نيروهاى تحت امر خود را حفظ مى كند، داده مى شود. اين نشان دليرى به دليل رشادت بى مانند حضرت عباس (ع) در روز عاشورا و حمايت بى دريغ از لشكر امام حسين عليه السّلام بدو داده شده است.
سپهسالار
سپهسالار لقبى است كه به بزرگ ترين شخصيت فرماندهى و ستاد نظامى داده مى شود؛ و حضرت به سبب آن كه رهبرى نظامى لشكر امام را بر عهده داشت، اين لقب داده شده است.
حامى بانوان
از القاب مشهور حضرت ابوالفضل (ع)، حامى بانوان «حامى الظعينه» است. به دليل نقش حساس حضرت در حمايت از بانوان حرم و اهل بيت نبوت (ع)، چنين لقبى به حضرت داده شده است. ايشان تمام تلاش خود را مصروف بانوان رسالت و مخدرات اهل بيت (ع) نمود و فرود آوردن از هودج ها يا سوار كردن به آنها را به عهده داشت و در طى سفربه كربلا اين وظيفه دشوار را به خوبى انجام داد.
باب الحوائج
حضرت عباس (ع) در ميان مردم به «باب الحوائج» مشهور است. آنان به اين مطلب يقين دارند كه دردمند و نيازمندى قصد حضرت را نمى كند، مگر آنكه خداوند حاجت او را برآورده، درد و اندوهش را برطرف مى سازد و گره مشكلات او را مى گشايد.
اين عناوین برخى از لقب هاى حضرت است كه ويژگي هاى شخصيت بزرگ و صفات نيك و مكارم اخلاق آن حضرت را بازگو مى كند.
* شمايل
حضرت آيتى از جمال و زيبايى بود. رخساره اش زيبا، چهره اش پرشكوه، اندامش متناسب و نيرومند بود كه آثار دليرى و شجاعت را به خوبى نمايان مى ساخت.
آن چنان زیبا بود که مادر بزرگوارش از چشم حسودان بر او مى ترسيد كه مبادا به او آسيبى برسانند و رنجورش كنند، لذا او را در پناه خداوند متعال قرار مى داد و ابيات زير را درباره اش مى سرود:
اعيذه بالواحد من عين كل حاسد
قائمهم والقاعد مسلمهم والجاحد
صادرهم والوارد مولدهم والوالد
فرزندم را از چشم حسودان نشسته و ايستاده، آينده و رونده، مسلمان و منكر، بزرگ و كوچك و زاده و پدر در پناه خداوند يكتا قرار مى دهم.
الگوهاى تربيتى والاى ابوالفضل العباس (ع)، او را به سطح مصلحان بزرگ بشريت رساند، مصلحانى كه با جانبازي هاى والا و تلاش هاى مستمر براى نجات بشريت از ذلّت و بندگى و احياى آرمان هاى بلند انسانى، مسير تاريخ را عوض كردند.
منبع: کتاب «زندگانى حضرت ابوالفضل العباس عليه السلام»، علّامه محقق حاج شيخ باقر شريف قرشى، ترجمه: سيّد حسن اسلامى