آیت عرشیا، جوان بیست‌وشش ساله افغان یکی از این پناهجویان است که در چارچوب برنامه آی‌اوام به افغانستان بازگشته است. او می‌گوید در کوه و دشت و دریا خطرات را به جان خرید و در هر قدم کابوس وحشتناک مرگ را به چشم دید تا سر انجام به سرزمین رویاهایش یعنی وین، پایتخت اتریش رسید.
آیت مدت چهار ماه را نه در خانه‌های مجلل شهر وین، بلکه در اردوگاه‌های مملو از پناهجویان سوری، عراقی و افغان گذراند. او خیلی زود مغلوب ناملایمات و سختی‌های محیط شد و رنج بلاتکلیفی و بی‌سرنوشتی کاسه صبر و طاقتش را لبریز کرد. سرانجام آیت بین ماندن و نشستن به امید فردای نامعلوم و بازگشتن و همه چیز را از نو شروع کردن، دومی را انتخاب کرد.
او می‌گوید: "شرایط به حدی بد بود که بیشتر جوانان مشکلات روحی و روانی پیدا کرده بودند. دچار بی‌خوابی شده بودند. دچار افسردگی شده بودند. در واقع اوضاع خیلی خراب بود. با این اوضاع و احوالی که ما دیدیم و این‌که برای سال‌های بلاتکلیفی هستی، و حتی کورس‌های (دوره‌های) آموزشی برایت رایگان نیست.”
سازمان بین‌المللی مهاجرت می‌گوید که جریان بازگشت داوطلبانه این گونه افراد رو به افزایش است: "در سال ۲۰۱۵ نزدیک به ۱۴۰۰ تن از افغان‌ها از طریق برنامه سازمان بین‌المللی مهاجرت به صورت داوطلبانه به افغانستان عودت کردند. اما این رقمی را که ما در کل سال ۲۰۱۵ داشتیم، در اول سه ماه ۲۰۱۶ به افغانستان عودت کرد. در کل تا آخر اپریل ۲۰۱۶ حدود ۱۸۰۰ افغان داوطلبانه به افغانستان عودت کردند.”
تغییر در سیاست پناهجویی کشورهای عضو اتحادیه اروپا در قبال پناهجویان تاثیر بزرگی بر وضعیت پناهجویان افغان در اروپا گذاشته است. بر خلاف گذشته، زمانی که درخواست پناهندگی پناهجویان در کشورهای اروپایی رد می‌شود، کم‌تر فرصت دادخواهی به آنها داده می‌شود.
اسلام‌الدین جرات، سخنگوی وزارت مهاجرین، می‌گوید که در چند ماه اخیر نزدیک به هفتاد پناهجوی افغان از اروپا به کابل بازگردانده شده‌اند. نوک تیز انتقاد دولت افغانستان بیشتر به سوی توافقنامه اخیری است که بین اتحادیه اروپا و ترکیه در بیست ماه مارچ امضا شد که بر مبنای آن پناهجویانی که به صورت غیر قانونی وارد یونان می‌شوند به ترکیه بازگردانده می‌شوند.
به باور آقای جرات: "یک نوع تبعیض در این توافقنامه دیده می‌شود. از جمله این‌که در مورد سرنوشت هزاران انسانی که متعلق به سرزمینی به نام افغانستان هستند، بین کشورهای بزرگ جهان اما دولت افغانستان آن‌چنان که باید در جریان گذاشته نمی‌شود. این توافقنامه تبعیض آشکار و نقض صریح کنوانسیون ۱۹۵۱ ژنو و الحاقیه ۱۹۶۷ است.”
بر مبنای این توافق، روزانه شمار بزرگی از پناهجویان از یونان به ترکیه اخراج می‌شوند. ذاکره حکمت از انجمن همبستگی و همدردی با پناهندگان افغان در ترکیه به بی‌بی‌سی گفت که بر خلاف سوری‌ها و عراقی‌ها، که به ترکیه بازگردانده می‌شوند، افغان‌ها گزینه‌ای جز خارج شدن از ترکیه ندارند.
او می‌گوید: "وقتی این‌ها را از یونان می‌آورند، بدون این‌که از آنها چیزی پرسیده شود، آنها را به صورت مستقیم به افغانستان و یا ایران رد مرز می‌کنند. جدای از این، کسانی که از ایران و یا افغانستان به ترکیه می‌آیند و در شهرهای مرزی دستگیر می‌شوند، پلیس این افراد را به طور مستقیم به مرکز دیپورتی‌شان می‌برند. در آن‌جا آنها را نگهداری می‌کنند، بدون آن‌که سوالی از آنها بکنند، حق پناهندگی‌شان را نقض می‌کنند. مستقیم به افغانستان یا ایران دیپورت (رد مرز) می‌کنند.”
سخت‌تر شدن شرایط پناهجویی در اتحادیه اروپا و توافق اخیر این اتحادیه با ترکیه در مورد بازگرداندن پناهجویان از یونان به ترکیه، روی تصمیم بسیاری اینجا در افغانستان هم آب سرد ریخته است. نعمت طنین، فعال مدنی و خبرنگار، قرار بود با خانواده‌اش افغانستان را به مقصد اروپا ترک کند.
حالا اما می‌گوید: "با توجه به وضعیتی که سال گذشته در افغانستان بود و با توجه به رفتن رفتن و مهاجرت‌هایی که از افغانستان شد، ما هم تصمیم گرفتیم که مهاجرت کنیم. برای این کار آمادگی گرفته بودیم. اما بعضی کارها مانع رفتن ما شد. حالا که به طور دقیق فکر می‌کنم همان موانع به خیر ما بوده است.”
اما برای افرادی که به صورت داوطلبانه به افغانستان باز می‌گردند، چه برنامه‌های دارد؟ این سوال را با مسعود احمدی، مسئول برنامه بازگشت داوطلبانه افغان‌ها از اروپا در میان گذاشتم. آقای احمدی می‌گوید که در قدم نخست سازمان بین‌المللی مهاجرت بر روند ثبت نام پناهجویان از ابتدا تا رسیدن آنها به محل زندگی‌شان نظارت دقیق دارد.
او می‌افزاید که سازمان بین‌المللی مهاجرت با سفارت افغانستان در کشور میزبان در زمینه تهیه اسناد برای پناهجویان، گرفتن بلیت و سایر خدمات در فرودگاه محل پرواز و ترانزیت را شامل می‌شود. "ما کمک‌های نقدی و غیر نقدی داریم. کمک‌های نقدی آن است که هنگام ورود به افغانستان یک مبلغ پول به خاطر ضروریات اولیه‌شان پرداخت می‌کنیم. کمک‌های غیرنقدی ما با هدف ادغام مجدد این افراد با جامعه صورت می‌گیرد.”
آقای احمدی می‌گوید: "این کمک‌ها در زمینه کاریابی است؛ به این معنی که به این افراد اگر در محل کار بدون معاش (حقوق) برای پیشنهاد می‌شود، آی‌اوام تا شش ماه حقوق این افراد را می‌پردازد. حوزه دیگر، تجارت‌های کوچک است که ما آنچه را که برای شروع یک تجارت کوچک ضروری است برای‌شان فراهم می‌کنیم. علاوه‌براین، اگر کسی بخواهد درس خود را در دانشگاه ادامه دهد، ما امکانات این را که لوازم‌التحریر و فیس (شهریه) دانشگاه او را تا شش ماه بپردازیم.”
موج مهاجرت به اروپا در سال ۲۰۱۵ با شدت گرفتن جنگ در سوریه و عراق آغاز شد و با اعلام آمادگی انگلا مرکل، نخست‌وزیر آلمان برای پذیرش صدها هزار پناهجو، ابعاد تازه‌ای گرفت. افغان‌ها بعد از سوری‌ها، در این موج دومین گروه بزرگ پناهجویان را تشکیل دادند.
بر اساس آمار رسمی آی‌اوام، نزدیک به ۱۹۰ هزار افغان در سال ۲۰۱۵ در کشورهای اروپایی درخواست پناهندگی داده و بر اساس آمار غیر رسمی این سازمان، این رقم به ۲۵۰ هزار نفر می‌رسد. اما این موج در سال ۲۰۱۶ و پس از سخت‌تر شدن شرایط پناهجویی در اروپا به سرعت فرو نشست و از مجموع ۱۸۰ هزار نفری که در این سال در این قاره درخواست پناهندگی داده‌اند، تنها ۱۶ درصد آن را افغان‌ها تشکیل می‌دهند.
انتهای پیام/