به گزارش خبرنگار
دفاعی امنیتی گروه سیاسی باشگاه خبرنگاران جوان؛ کنترل و هشدار زودهنگام هوابرد با نام اختصاری
آواکس (Airborne early warning and control) نوعی سیستم الکترونیکی رادارمحورِ پرنده است که به عنوان یک ایستگاه رادار نیرومند و متحرک برای انجام عملیات‌های
C2BM (فرماندهی و کنترل و مدیریت جنگ) طراحی شده‌است.
وظیفه سیستم‌های آواکس شناسایی هواگردها، کشتی‌ها، و وسایل نقلیه دیگر از مسافت‌های بسیار دور و همچنین نظارت و فرماندهی جنگ‌های هوایی از طریق راهنمایی و هدایت هواپیماهای جنگنده و حمله به زمین است. قابلیت‌های آواکس‌ها به گونه‌ایست که هم در نقش‌های دفاعی و هم برای ماموریت‌های هجومی از آنها استفاده می‌شود.
سیستم‌های آواکس پیشرفته می‌توانند هواپیماها را از فاصله ۴۰۰ کیلومتری را تشخیص دهند که این فاصله کاملاً دور از تیررس هر گونه موشک هوابه‌هوای دشمن است. سیستم‌های آواکس می‌توانند با هواپیماهای خودی ارتباط برقرار کنند، محدوده شناسایی آنها را افزایش دهند و آنها را از دید دشمن مخفی کنند چرا که هواپیماهای خودی قادر هستند از سیستم رادار آواکس استفاده می‌کند و نیازی به استفاده از سیستم رادار خود ندارد.
با این وجود، هواپیماهای آواکس ممکن است توسط هواپیماهای دشمن که خارج از محدوده‌شان قرار دارند ردگیری شوند. دلیل این امر این است که قدرت پالس با دور شدن از منبع کاهش می‌یابد؛ بنابراین سیگنالی که می‌بایست به هدف برخورد کند و برگردد می‌بایست آنقدر قوی باشد که دو برابر فاصله بین فرستنده و هدف را پوشش دهد.
هواپیماهای آواکس متعددی در کشورهای مختلف ساخته شده‌اند و در سال‌های اخیر هلیکوپترهای آواکس هم به تولید انبوه رسیده‌اند. این سیستم‌ها معمولاً بر روی بدنه یک هواپیمای مسافربری یا ترابری نصب می‌شوند، هرچند هواپیماهایی هم وجود دارند که زا ابتدا برای ایفای این نقش طراحی شده‌اند.
هواپیماهای آواكس می توانند توسط هواپیماهای دشمن كه خارج از محدوده شان قرار دارند ردگیری شوند. دلیل این امر این است كه قدرت پالس با دور شدن از منبع كاهش می یابد. بنابراین سیگنالی كه می بایست به هدف برخورد كند و برگردد می بایست آنقدر قوی باشد كه دو برابر فاصله بین فرستنده و هدف را پوشش دهد.
آواکس‌های آمریکا
ای-۳ سنتری
ای-۳ سنتری معروف به آواکس هواپیمای آواکسی است که گروه دفاع و فضای شرکت بوئینگ با استفاده از رادار وستینگ هاوس (که امروزه نورثروپ - گرومن نام دارد) در سیستم رادوم «راتودم» طراحی کرده‌است. این سیستم با استفاده از بدنه هواپمای مسافربری و ترابری بوئینگ ۷۰۷ ساخته شده و نسخه اصلاح شده آن اخیراً با استفاده از بوئینگ ۷۶۷ ساخته شده است. فقط خطوط هواپیمایی ژاپن از رادوم بوئینگ ۷۶۷ استفاده می‌کند. همه E-۳های ناتو و آمریکا از نوع بوئینگ ۷۰۷ هستند.
نیروی هوایی ایالات متحده ۳۲ فروند، ناتو ۱۸ فروند که یکی سقوط کرد، نیروی هوایی بریتانیا 7 فروند، نیروی هوایی فرانسه 4 فروند، نیروهای نظامی عربستان سعودی پنج فروند و نیروهای دفاعی ژاپن از سیستم آواکس استفاده می‌کنند. ایران نیز در سال ۱۹۷۷ سفارش هفت فروند از این هواپیمار ا داده بود که با وقوع انقلاب اسلامی سفارش ایران لغو شد.
نیروی هوایی ایالات متحده تعداد زیادی هواپیمای ۳۳E-3B و سنتری E-3C در اختیار دارد که اغلب آنها در پایگاه هوایی تینکر در شهر اوکلاهاما از ایالت اوکلاهاما قرار دارند. ناوگان سنتری USAF که از سال ۱۹۷۷ فعال بوده امنیت بسیار زیادی دارد و تنها یک فروند از این هواپیماها در آلاسکا سقوط کرده و یک فروند دیگر هم به شدت آسیب دیده که این حادثه در طی یک سوختگیری هوایی (در طی مانورهای پرواز) در حریم هوایی عربستان صعودی طی عملیات ELF-۱ رخ داده‌است.
حادثه سقوط در آلاسکا برای هواپیمای Yukla ۲۷، با شماره دم ۳۵۴ در هنگام برخاستن از پایگاه هوایی المن دورف آلاسکا در ۲۲ سپتامبر ۱۹۹۵ رخ داد که علت حادثه ورود چندین غاز برفی کانادایی به درون موتورهایش بود. همه ۲۴ کانادایی و آمریکایی جان خود را از دست دادند. دو مراسم یادبود برای این حادثه ترتیب داده شد: مراسمی در پایگاه هوایی المن دورف و مراسمی در پایگاه هوایی تینکر.
در صورت تأمین بودجه، سیستم آواکس در صنایع هوایی ایالات متحده در مورد هواپیمای E-۱۰ MC2A به خدمت گرفته خواهد شد.
ای-۲ هاوکی
ئی-۲ هاوکی ساخت شرکت گرومن رایج‌ترین و پراستفاده‌ترین هوایمای آواکس دنیا است که تاکنون ۱۶۸ فروند از آن ساخته شده است. ای-۲ در سال ۱۹۶۵ وارد خدمت ارتش ایالات متحده شد و در کشورهای آمریکا، فرانسه، مکزیک، ژاپن، مصر و تایوان از آن استفاده می‌شود و در گذشته رژیم صهیونیستی (تا سال ۱۹۹۹) و سنگاپور (تا سال ۲۰۱۲) هم آن را به کار می‌گرفتند. ئی-۲ یک هواپمیای دوموتوره توربوپراپ است و از ابتدا به عنوان هواپیمای آواکس طراحی و ساخته شد در حالی‌که ئی-۳ و بیشتر سیستم‌های آواکس با استفاده از طرح یک هواپیمای موجود نصب شده‌اند.
این هواپیما فقط به عنوان سیستم هشدار سریع هوایی معرفی شده اما امکانات فرماندهی و کنترل هوایی هم به آن افزوده شده است.
بوئینگ ۷۳۷
ترکیه، استرالیا و کره جنوبی هم از آواکس بوئینگ ۷۳۷ استفاده می‌کنند. این هواپیما برعکس ای-۲ و ای-۳ برای عملیات بر روی ناوهای هواپیمابر ساخته نشده است.
آواکس‌های شوروی
در سال ۱۹۵۸ سفارش ساخت اولین هواپیمای آواکس شوروی به گروه طراحی توپولف داده شد. این گروه برای ساخت این سیستم هواپیمای بمب‌افکن توپولف-۱۱۴ را انتخاب کرده و آن را با نام توپولف-۱۲۶ به یک هواپیمای هشدار سریع و کنترل هوایی تبدیل کردند. توپولف-۱۲۶ در سال ۱۹۸۴ با هواپیمای بریف آ-۵۰ جایگزین شد که هنوز هم هواپیمای آواکس اصلی نیروهای مسلح شوروی محسوب می‌شود.
آواکس‌های اسرائیل
اسرائیل سیستم فالکون IAI/Elta را طراحی کرده‌است که از یک آرایه فعال که به صورت الکترونیکی اسکن می‌شود در کنار یک آنتن روتودوم استفاده می‌کند. اسرائیل‌ها سیستم را روی یک پلاتزم بوئینگ کار گذاشته‌اند و سیستم رادار را به هند و شیلی فروخته‌اند. استرالیا و ترکیه در نظر دارند که انواع بوئینگ ۷۳۷ AEW و C را با استفاده از سیستم رادار نرثروپ گرامان MESA به خدمت بگیرند. اخیراً آنها از هواپیمای گلف استریم G-۵۵۰ استفاده کرده‌اند که در آن از سیستم‌های راداری Elta مربوط به کارخانجات صنایع اسرائیل (IAI) استفاده شده‌است.
این هواپیما با نام «Eitam» توسط اسکادران Nachshon به پرواز درخواهد آمد. این هواپیما یکی از سه آواکس گلف استریم G-۵۵۰ است که در ۲ تا ۳ سال آینده به IAF تحویل خواهد شد. Elta رادار و سیستم کنترل و فرمانی به ارزش ۵۰۰ میلیون دلار را در سه هواپیما نصب خواهد کرد. هواپیماهای گلف استریم G-۵۵۰ با استفاده از کمک‌های مالی ایالات متحده خریداری شده‌اند.
Eitam تصویری واضح از منطقه دیگری را به دست می‌دهد که در آن هواپیماهای دوست و دشمن و میزان دسترسی به هدف مشخص می‌شود و ارتباط با بقیه هواپیماها و پایگاه نظامی به سادگی امکان‌پذیر است. این سیستم هواپیما می‌تواند مقادیر زیادی از اطلاعات را پردازش کند.
آواکس‌ها در جنگ شبکه محور که شکل جنگ‌های امروز را تغییر داده نقش یک گره اطلاعاتی مهم را بازی می‌کنند و ضمن تولید داده‌های حیاتی از فعالیت‌های هوایی و حتی تا حدودی زمینی و دریایی دشمن به عنوان چشم فرماندهان، کار یک ایستگاه رله ارتباطی را نیز انجام می‌دهند. دقت رادار آواکس ها به نسبت رادارهای ماوراء افق که آنها هم تا بردهای قابل توجه چند هزار کیلومتری را پوشش می‌دهند بسیار بهتر است و از این رو در عملیات‌های هوایی تأثیر بسیار بیشتری دارند.
روش های احتمالی مقابله با آواکس‌ها از سوی جمهوری اسلامی ایران
نگاهی به روش‌های مقابله با هواپیماهای آواکس که در توانمندی‌های اعلام شده نیروهای مسلح کشورمان دیده می‌شود می‌تواند نشان دهد زنجیره تهاجمی دشمن توسط رزمندگان ایرانی قابل از هم‌گسسته شدن است.
به کارگیری آواکس در مقابل جمهوری اسلامی ایران برای دشمن از این جهت اهمیت ویژه ای دارد که مرزهای گسترده ایران و عمق مناسب سرزمینی، مساحت جغرافیایی بالایی ایجاد کرده که هر نقطه آن می‌تواند مبدأ آغاز مأموریت پهپاد، موشک‌های بالستیک و کروز ضد کشتی و ضد اهداف زمینی نیروهای مسلح کشورمان باشد. از این روست که روزانه تعدادی از آواکس‌های دشمن در جنوب کشور و اندکی دورتر از سواحل عربستان، روی خلیج فارس و همچنین در مسیر یکی از پایگاه‌های موجود در ترکیه به سمت افغانستان و از روی دریای خزر عبور می‌کنند تا بخش‌هایی از ایران را تحت پوشش راداری خود داشته باشند.
موشک های سطح به هوای دوربرد
موشک های پدافند هوایی دوربرد یکی از کاندیداهای مطرح برای هدف قرار دادن آواکس‌های دشمن هستند. به جز سامانه بسیار دوربرد اس-200 ایران که برد نهایی آن می‌تواند به 300 کیلومتر برسد، سامانه ایرانی جایگزین اس-300 که از آن با نام باور373 یاد می‌شود هم از گزینه‌های قابل بحث در این زمینه است که برد نهایی موشک آن برای بررسی نهایی مورد نیاز است.
موشک های هوا به هوای دوربرد
این سلاح از این جهت مورد توجه است که در شرایط بحران، اصولاً هواپیمای بسیار ارزشمند اما بی‌دفاعی مانند آواکس، تحت حمایت هواپیماهای جنگنده یا رهگیر خواهد بود تا از سوی جنگنده‌های مقابل که اغلب به موشک‌های کوتاه‌برد و میان‌برد مجهز هستند آسیبی به آنها وارد نشود. از این رو هواپیماهایی با موشک‌های دوربرد هوا به هوا خارج از برد موشک‌های مدافعان آواکس‌ها، می‌تواند تهدید جدی برای این پرنده باشند.
موشک هوا به هوای فینیکس
دوربردترین موشک هوا به هوای شناخته شده ایران که شواهدی بر ساخت بومی آن نیز دیده شده موشک فینیکس با سرعت 4.3 برابر سرعت صوت(حدود 4400 کیلومتر بر ساعت) است که برد بیشینه نمونه پایه آن در منابع بیش از 180 کیلومتر عنوان شده است. این برد بالا توانمندی خوبی برای تهدید دورایستای رادارهای پرنده و محافظان آن خواهد داشت. لازم به ذکر است هر چند برخی از موشک‌های جدید هوا به هوا قابلیت انهدام موشک‌های هوا به هوای دیگر را دارند و فینیکس هم موشک نسبتاً بزرگی است اما سرعت بالای این موشک امکان هدف قرار گرفتن آن را کم می‌کند.
جنگ الکترونیک
یکی از روش‌های ناشناخته نیروهای مسلح کشورمان در مقابله با آواکس‌های دشمن استفاده از روش‌های مختلف جنگ الکترونیکی است که جلوه‌هایی از آن در به دام انداختن پهپادهای مختلف خارجی قابل مشاهده است. این توان الکترونیکی کشور البته دارای وجوه مختلفی است. توان ردگیری اهداف مختلف بر مبنای فرکانس‌های صوتی آنها که در رزمایش‌ها خبر از آن داده شده بود، اخلالگرهای زمینی دور ایستای ضد آواکس نظیر پلنا (در صورت وجود داشتن در ایران) و همچنین نمونه‌های هواپایه، اخلالگر سامانه‌های موقعیت‌یابی و اهداف فریب‌دهنده کوچک و پرتعداد از جمله روش‌های غیر تسلیحاتی برای ایجاد مشکل در فرایندهای کاری آواکس‌های دشمن است.
خاطره تلخ ایرانیان از آواکس
عملیات کربلای چهار در دی ماه 1365 در شرایطی انجام شد که از نظر اجتماعی مردم ایران منتظر یک پیروزی بزرگ و سرنوشت‌ساز و نهایتاً پایان جنگ بودند. این جو عمومی که به‌ویژه بعد از عملیات بزرگ والفجر 8 و فتح فاو ابعاد روانی ویژه‌ای پیداکرد، سبب هجوم بی‌نظیر نیروهای مردمی به سمت جبهه‌ها شد که در تاریخ 8 ساله جنگ تحمیلی تنها در برهه عملیات فتح‌المبین در سال 61 نمونه داشت. از سوی دیگر، بعد از عملیات والفجر 8، عراق با بهره‌گیری از نظرات کارشناسان نظامی آمریکایی و اروپایی دست به اجرای سلسله عملیات‌های دفاع متحرک زد تا هم دستاوردهای پیروزی ایران در فاو را خدشه‌دار کند و هم توان نظامی ایران را در نبردهای فرسایشی و پراکنده رو به تحلیل برده تا در نهایت با ضربه‌ای کاری، مسئله جنگ را به نفع خود تمام کند.
این دو مسئله به‌علاوه شرایط خاص اقتصادی و سیاسی ایران در سال 65 و فشارهای بین‌المللی برای پایان جنگ و همچنین حضور مستقیم آمریکا در جنگ با ایران(چه در خلیج فارس و جنگ دریایی و چه در جنگ اطلاعاتی) فرماندهان و متولیان جنگ در ایران را برآن داشت تا به هر نحو ممکن، با اجرای عملیات کربلای 4، هم از ظرفیت حضور بالای مردم در جبهه بهره بگیرند و هم با تصرف بصره(ضمن در اختیار داشتن فاو) دست بالا را در پایان جنگ و مذاکرات پس از آن، داشته باشند. در این عملیات قرار بود حدود 15000 غواص خط شکن با عبور از طول رودخانه اروند و گذر از روبروی خطوط عراقی‌ها، در مقابل چند نقطه حساس از ساحل بصره وارد خطوط عراقی‌ها شده و پس از شکستن استحکامات خط اول دفاعی عراق، موج دوم نیروها در تک اصلی پیشروی را به سمت بصره ادامه داده و عملیات سرنوشت را به سرانجامی نیکو برسانند.
عملیات کربلای 4 با کمک مستقیم آمریکایی‌ها در انتقال اطلاعات مربوط به تحرکات نظامی ایرانی‌ها که توسط هواپیماهای جاسوسی آواکس و تصاویر ماهواره‌ای به دست آمده بود، در همان ساعات ابتدایی و با تلفات سنگین نیروهای خودی، عملیات متوقف شد. در خصوص کمک‌های اطلاعاتی آمریکا به عراق در مورد عملیات کربلای 4، می‌توان به اظهارات «عدنان خیرالله» وزیر دفاع وقت عراق پس از عملیات کربلای 4 اشاره کرد که مکرراً از آمریکایی‌ها برای دادن اطلاعات تشکر می‌کند. وفیق السامرایی، رییس استخبارات نظامی عراق در زمان جنگ نیز، طی مصاحبه‌ای با نشریه الحیات اعلام کرد: اگر حمایت غرب نبود، صدام نمی‌توانست جنگ علیه ایران را آغاز کند و ادامه دهد. وی نقش ایالات متحده در کمک به صدام را چنین بر می شمارد: ارایه اطلاعات کامل به عراق در مورد آرایش نظامی نیروهای ایران. تشویق متحدین خود در اروپا و منطقه به اعطای کمک مالی به عراق. تحریم ایران و جلوگیری از دستیابی آن به تسلیحات و تجهیزات مدرن.
مارک پری نویسنده و تحلیل‌گر آمریکایی در زمینه حمایت‌های اطلاعاتی آمریکا از صدام، در کتاب «کسوف؛ آخرین روزهای سیا» می‌نویسد: «وزارت دفاع آمریکا اطلاعات و مشخصات دیپلمات‌های ایرانی و برنامه‌های تدوین شده برای حمله به ایران، با ذکر نقاط حساس برای بمباران نقاط مختلف ایران را دراختیار دولت عراق قرار می‌داد.»
گزارش از حمیدرضا قربانی
انتهای پیام/