نگاهی به پیشینه و رسوم عزاداری مردم قم قدیم در ماه محرم

به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از قم؛ ابوالحسن گرامی در جلسه قم پژوهی با اشاره به زمان عزاداری در دوره پهلوی گفت: رضا‌خان که در سال 1299 هنوز او را به عنوان سردار سپه می‌شناختند، در مجالس عزاداری در تکیه دولت شرکت کرده، لباس سیاه به تن می‌کرد و گل به سر می‌مالید تا وجهه مذهبی خود را میان مردم حفظ کند.

وی ادامه داد: سفر به ترکیه و دیدار با آتاتورک بود که رضاخان که حالا نام شاه را نیز یدک می‌کشید، برگزاری مراسم عزاداری را ممنوع کرد، اما عزاداری در قم پیشینۀ چند صد ساله دارد.

‌*عزاداری 13 محرم

وی گفت: روز سیزدهم محرم، یعنی سوم عاشورا، در تکایای مهم شهر، عده‌ای عزادار، عقال عربی به سر و شالی به کمر می‌بستند و بیل و کلنگ و کوزۀ کوچکی بر دوش می‌گرفتند و به تقلید از طایفۀ بنی اسد، برای دفن هفتاد و دو تن شهید کربلا، در بیرون شهر، نزدیک خاکفرج، به مصلی می‏‌رسیدند، نوحه خوانی می‏‌کردند و مردم بر سر و سینه می‏‌زدند.

کمکی رفتن نیز جزء برنامه‌های عزاداران بود، بدین معنا که یک روز تکیه‌ای برای برپایی دستۀ عزاداری به تکیۀ دیگر می‌رفت و روز بعد، جهت سپاس از یاری آنان، آن تکیه به کمک تکیه کمک کننده می‌شتافت.

گرامی خاطرنشان کرد: تکیه یا تکیه گاه، بعد از مسجد، در حقیقت پایگاه معنوی مسلمانان، به ویژه شیعیان به حساب می‌آید و جایی است که مردم با تعزیه خوانی و سوگواری بر سالار شهیدان و یاران باوفایش به او متوسل می‌‏شدند. در گذشته تا پایان حکومت قاجاریه، محوطه تکایا، مانند امروز‌ مفروش نبود و اکثر عزاداران، بر روی زمین خاکی می‌نشستند و فقط تعداد معدودی از زنان و مردان بودند که پارچۀ کوچکی جهت زیرانداز همراه خود می‌آوردند.

*‌باسابقه ترین تکایای قم

این تاریخدان خاطرنشان کرد: اگر بخواهیم از تکایای قدیمی و با سابقۀ قم نام ببریم، می‌توان به تکیۀ میدان میر که سابقۀ آن به عهد اشعری‌ها می‌‏رسد، تکیه سنگ سیاه که پس از روی کار آمدن سلسلۀ صفویه تأسیس شد، تکیۀ میرزای قمی یا تکیۀ پشت مسجد که در پشت مسجد جامع قم قرار داشت و از زمان‏‌های قدیم‌ در آن جا تعزیه خوانی می‌کردند، اشاره کرد.

وی گفت: تکیه گذرجدا، تکیه شاه خراسان، تکیۀ حاج سیدحسن با سابقه 250 سال ، تکیه عشقعلی با سابقه 250سال، تکیه ملامحمود، تکیه یزدی‏‌ها در پشت بازار قم، تکیه باغ پنبه، تکیه پنجه علی با سابقه 150 سال، تکیه متولی باشی که در اوایل سلطنت مظفرالدین شاه قاجار توسط آقا سیدمحمد باقر، متولی باشی آستان مقدس حضرت فاطمه معصومه (س) بنیان گذاشته شد و تقریباً تا پایان حکومت پهلوی دوم دوام داشت، از دیگر تکایای معروف در قم بودند.

*هیات های قدیمی قم

این استاد تاریخ گفت: از هیات‌های معروف قم نیز می‌توان به هیاهای آلوچو، هیأت چهل اختران، هیات کوچه حکیم، هیات سلطان محمد شریف، هیات دروازه کاشان، هیات شاهزادۀ ظهیر اشاره کرد.

گرامی افزود: پس از رسمی شدن مذهب تشیع در ایران توسط صفویه، عزاداری بر حضرت سید الشهدا نمود دیگری پیدا کرد و گستره بیشتری یافت و کم کم وجود مکانی خاص برای عزاداری و مراسم دیگر در این زمینه شکل گرفت، گویی که پیدایش «تکیه» به عصر قاجار به بعد بر می‌گردد، در این زمان در تهران به عنوان پایتخت تکیه‌های بزرگ و با شکوهی ساخته شد که در ایام عزاداری، مراسم مختلف مانند تعزیه ، شبیه خوانی و ... برگزار شد و در شهرهای دیگر نیز چنین شد. گویا بیشترین کاربرد آن برای تعزیه خوانی بوده است. در قم نیز تکیه‌هایی از این عصر وجود دارد که در آن عزاداری می‌شده است.

انتهای پیام/ح