زنان در كربلا نشان دادند كه تكلیف اجتماعی خاص مردان نیست، بلكه آنان نیز برابر وظیفه شرعی می بایست به جریان های اجتماعی توجه كنند و آن جا مسئله حمایت از دین مطرح و اقامه حق تنها با قیام آنان میسر می شود در صحنه حضور یابند.
زینب كبری (ع) و سایر بانوان اهل بیت در كربلاء كوفه و شام در این راستا قدم برداشته و قیام امام حسین (ع) را به ثمر رساندند ...
نگاهی به جریان عاشورا جامعه اسلامی پیامبر (ص) با روی كار آمدن امویان كه تا آخرین لحظات از پذیرش اسلام سر باز زده و سرانجام به ناچار مسلمان را پذیرا شدند. در مسیری دیگر افتاد كه بازگرداندن آنان به راه اصلی هزینه بسیاری می طلبید. امویان در رأس آنان معاویه كه به گواهی تاریخ تمام تلاش او از بین بردن اسلام و محو نام پیامبر (ص) بود، از همان آغاز به دشمنی و مبارزه با پیروان راستین رسول خدا پرداخت و خشونت هایی علیه آنان به كار بست و بر خلاف شرایط صلحی كه با امام حسین (ع) بسته بود، فرزند شراب خوار و سگ باز خود را به جانشینی بر گزید.امام حسین (ع) به حكم وظیفه دینی و بر اساس فرمان پیامبر (ص) كه هر مسلمانی می بایست درمقابل بدعت ها و بدعت گذاران قیام كند و نیز آن كه خلافت بر آل ابوسفیان مطلقاً حرام است و هر كس معاویه را بر منبر من ببیند شكمش را پاره كند ، وارد عمل شد و ابراز داشت: به خدا قسم! اهل مدینه او را بر منبر جد من دیدند و هیچ نگفتند و به او هیچ تعرضی نرساندند و اشارات جد مرا نداشتند، لذا خدای تعالی ایشان را به یزید مبتلا كرد. به گفته امام ، رسول خدا (ص) در روایتی دیگرمی فرماید:
إذا ظهرت البدع و لعن آخر هذه الامه أوّلها فمن كان عنده علم فلینشره فإن كاتم العن یومئذٍ ككاتم ما أنزل الله علی محمد (ص).
هر گاه بدعت ها آشكار شود و آخرین افراد این، اولین افراد را لعن و نفرین كنند، هر كس دانشی دارد باید آن را منتشر سازد. هر كه در آن روز دانش خود را پنهان دارد، همچون كسی است كه آنچه را خدا بر محمد (ص) نازل كرده ، كتمان كرده باشد. نكته اساسی این جاست كه با توجه به روایات مختلفی كه از رسول اكرم (ص) ، حضرت علی (ع) و حضرت زهرا (س) درباره جریان كربلا و شهادت امام حسین (ع) وجود داشت. به گونه ای كه آن حضرت خود در موارد متعدد به آن اشاره دارد. از جمله در وصیت نامه كوتاهش به بنی هاشم و گفت وگو با ام سلمه، ابن عباس، محمد بن حنفیه و عبدالله بن جعفر كه امام را از رفتن به عراق منع كرده و در مورد كشته شدن آن حضرت در حضور زنان و فرزندان هشدار می دادند و در نهایت از امام می خواستند كه اگر مصمم به رفتن به عراق است از بردن اهل بیت (ع) خودداری نماید. چرا امام تمام تقاضاها را رد كرد و اهل بیت را با همه بی وفایی كوفیان به پدر و برادر خویش ، با خود به عراق برد؟
در این نوشتار، ابتدا پاسخ های مطرح شده به این سؤال را بیان كرده، سپس به معرفی اجمالی زنان حاضر در كربلا و نقش آنان می پردازیم:
علت حضور زنان 1- امام حسین (ع) طبق عادت باستانی عرب، اهل بیت را همراه برد . از دیر باز همراه بردن زن و فرزند در مسافرت های طولانی و جنگ ها مرسوم بود. مسلمانان حتی شخص پیامبر در بسیاری از جنگ ها زنان خود را می برد چنان كه در جنگ های مشركان با مسلمانان، زنان آنان در تحریك مردان بر قتال بسیار مؤثر بودند.
بنابراین حضور زنان در جنگ ها و سفرها یك شیوه باستانی بوده و هدف از آن نشان دادن میزان عزم و همت خود را در انجام دادن كار بوده است.
امام حسین (ع) نیز مردم را به فداكاری دعوت می كرد و از آنان می خواست كه از مصائب مالی و عرضی كه به آن ها روی می آورد پروا نكنند ، زیرا هدفشان گران بها تر و با ارزش تر از جان و مال و فرزند است و لازمه جوانمردی پیشرو بودن خود در این مسئله بود.
از سوی دیگر كسانی كه حسین (ع) را به خاطر نام و نژادش یاری می كردند، اگر او را در میان زن و فرزندانش یاری می رساندند بسیار شایسته و پسندیده بود. هم چنان كه تنها گذاشتن او در میان آن ها زشت و ناستوده به شمار می رفت.
2- امام حسین (ع) اهل بیت خود را به خاطر ترس از دست گیری و شكنجه و آزارشان همراه برد، چنان كه امام خود به این نكته تصریح دارد كه اگر آن ها را در مدینه بگذارم ، امویان را بر آنان مسلط كرده تا آن ها را زندانی و شكنجه كنند. در این صورت امام بر سر دو راهی قرار می گرفت كه انتخاب هر یك نهضت را فلج می نمود یكی این كه برای نجات اهل بیت خود تسلیم دشمنان شده و با یزید بیعت كند. دوم این كه بی اعتنا به اهل بیت به راه خویش ادامه دهد كه نفس غیور امام حسین (ع) طاقت چنین كاری را نداشت. زیرا روشن بود بنی امیه برای رسیدن به اهداف خود از ارتكاب به قبیح ترین منكرات دین و عقلی واهمه ای نداشتند. چنان كه همسر عمرو بن حمق خزاعی عبیدالله بن مرجعفی و كمیت اسدی را زندانی كردند.
3- امام حسین (ع) با علم به شهادتش و برای ادامه قیام و تحقق اهداف خود و رسوا كردن بنی امیه و جلوگیری از انحرافات امت و ممانعت از تحریف وقایع، زنان و كودكانش را همراه برد.
به نظر می رسد كه مناسب ترین پاسخ برای این پرسش نظریه اخیر است/ زیرا اقدامات بانوان حرم حسینی (ع) در واقع تكمیل كننده قیام امام حسین (ع) بود. هم چنان كه شهادت امام (ع) برای احیای دین ضروری بود «إن الله شاء انْ یراك قتیلاً «خدا می خواهد تو را كشته ببیند» اسارت اهل بیت (ع) نیز لازمه آن بود « إن الله شاء إن يُراهنَّ سبایا» خداوند می خواهد آن ها را اسیر ببیند.»
اگر امام بدون اهل بیت به كربلا می رفت و در آن جا به شهادت می رسید تاریخ این حادثه را فقط از منظر دشمنان ثبت می كرد و بی تردید اصل واعقه كاملاً وارونه جلوه می یافت . اما بانوان اهل بیت به رهبری زینب كبری نگذاشتند جنایت های بنی امیه پنهان بماند و حاملان رسالت عاشورا شده و نهضت كربلا را زنده نگه داشتند.
زنان حاضر در كربلا در نگاه كلی می توان زنان حاضر در كربلا را در دو دسته قرار داد : زنان هاشمی و زنان غیر هاشمی
الف. زنان هاشمی مراد ما از زنان هاشمی اعم از زنانی است كه از نظرنسبی یا سببی منسوب به این خاندان بوده و همچنین كسانی كه به عنوان كنیز در خدمت آنان بوده اند: البته برخی از همسران امام حسین (ع) كه در كربلا نبوده اند نیز یاد می كنیم.
1- زینب كبری(ع) وی دختر امیرالمؤمنین (ع) و حضرت زهرا (س) بود كه در زمان رسول خدا متولد شد و در دامن آنان پرورش یافت.كنیه شان حضرت ام كلثوم و القاب ایشان عقیله بنی هاشم، عالمه، عابده آل علی (ع) كامله و فاضله بود.
او از جهت علم و تقوا، جمال و عفاف در میان زنان عصرش به راستی یگانه بود. چنان كه از نظر دانش امام سجاد، وی را دانشمندی آموزش ندیده دانسته است و از نشر پارسایی و عبودیت در شب یازدهم حرم و دوران اسارت با همه سختی ها و مشكلاتی ك داشت نماز شب را فراموش نكرد.
2- ام كلثوم: بر اساس داده های تاریخی یكی دیگر از دختران امام علی (ع) بود كه در كربلا حضور داشته و همگام با خواهرش زینب در رساندن پیام شهدا و رسوا كردن بنی امیه نقش آفریده است . و همراه زینب (ع) در كوفه به ایراد خطبه پرداخته است.
3- فاطمه دختر امام مجتبی: ایشان از بانوان با عظمت عصر خویش بود كنیه اش را ام عبدالله و ام الحسن گفته اند. امام صادق (ع) درباره او می فرماید: «كانت صدیقه كم تدرك فی آل الحسن امرأه مثلها»در میان فرزندان امام حسن (ع) زنی با فضیلت تر از او وجود نداشت. او همراه همسرش امام سجاد (ع) و فرزند خردسالش امام باقر (ع) در كربلا حضور یافت.
4- زینب صغری: یكی دیگر از دختران امیرالمؤمنین (ع) بودند كه با محمد بن عقیل بن ابیطالب ازدواج كرده بود.
5- رقیه دختر علی (ع): لقبش ام كلثوم صغری و مادرش ام حبیبه است كه نامش«صهبا» بود . دختر او عاتكه نیز با او بود كه بعد از شهادت امام حسین (ع) و هنگام حمله دشمن به خیام در زیر پای اسبان به شهادت رسید.
6- رمله همسر امام مجتبی (ع): وی مادر قاسم و عبدالله، فرزندان امام حسن (ع) بود كه در كربلا حاضر شد و شاهد جانبازی و شهادت فرزندانش بود.
7- فاطمه دختر امام حسین (ع): مادرش ام اسحاق دختر طلحه بن عبیدالله بود. فاطمه یكی از زنان پرهیزكار و نمونه عصر خویش بود كه همراه پدر خود به كربلا آمد وی را حامل ودایع امامت دانسته اند چنان كه امام باقر (ع) می فرمایند:
امام سجاد (ع) در كربلا بسیار بیمار بود كه امام حسین (ع) دخترش فاطمه را صدا زد و به او وصیت كرد و كتابی به وی داد و او ، آن را به علی بن حسین (ع) رساند و این كتاب بعداً به ما رسید. فاطمه با حسن مثنی از فرزندان امام حسن (ع) ازدواج كرد.
8- سكینه دختر امام حسین (ع) مادرش رباب دختر امرؤالقیس است. نامش را امینه و امیمه و آمنه ذكر كرده اند و سكینه لقب اوست. سكینه بعد از وداع امام حسین (ع) با اهل بیت (ع) با ناله به سوی پدر آمد و صدا زد: یا أبه استسلمت للموت؟ پدر جان! آیا تسلیم مرگ شده ای.
امام فرمود: چگونه تسلیم نشود كسی كه یار و یاوری ندارد! سكینه گفت: پدر جان ما را به حرم جدمان برسان. امام فرمود: هیهات لو ترك القط النام. سپس سكینه را در آغوش گرفت و بوسید و اشك چشمانش را پاك كرد و فرمود:
سكینه جان! بدان پس از من، آن گاه كه مرگ گرفتارم ساخت. گریه تو طولانی خواهد بود. تا زمانی كه جان در بدن دارم مرا با اشك حسرت بار خود مسوزان.
9- رقیه دختر امام حسین (ع) در شام قبری وجود دارد كه گفته می شود مربوط به یكی از دختران امام حسین (ع) است. امروز این قبر به نام رقیه معروف است، اما این قبر مربوط به رقیه است یا اصلاً امام حسین (ع) دختری به نام رقیه داشته یا نه؟ اختلاف هست. در متون متقدم نامی از رقیه برده نمی شود و تنها دو دختر از امام حسین (ع) نام برده اید: سكینه و فاطمه. ولی برخی منابع، سه دختر برای آن حضرت ذكر كرده اند: سكینه، فاطمه و زینب.
10- ام كلثوم دختر عبدالله گفته اند كه معاویه وی را برای فرزندش یزید توسط مروان خواستگاری كرد، اما عبدالله اختیار وی را در دست دایی اش امام حسین (ع) دانست . مروان در جلسه ای از امام خواست تا این دختر را به عقد یزید در آورد و آن را افتخاری برای عبدالله و خانواده اش دانست.
اما امام پس از آن كه جواب سخنان مروان را داد، اعلام كرد : ای مردم شاهد باشید كه من، ام كلثوم دختر عبدالله بن جعفر را به پسر عمویش قاسم بن محمدبن جعفر به 480 درهم كه مهرالسنه است تزویج كردم و مزرعه خود را در اراضی عقیق به ایشان بخشیدم
11- رباب او دختر أمروالقیس است. امرؤالقیس در زمان خلیفه دوم به مدینه آمد و مسلمان شد وی از همان ابتدا امیر مسلمانان قبیله قضاء شد و پس از مسلمانی، سه دختر خود را به امام علی (ع) ، امام حسن (ع) و امام حسین (ع) تزویج كرد.
رباب كه به همسری امام حسین (ع) در آمد ، نزد آن حضرت منزلتی عظیم یافت و مورد علاقه شدید آن حضرت واقع شد.
12- شهربانویه: برخی او را جزء همسران امام حسین (ع) ذكر كرده اند كه در كربلا ناظر شهادت فرزند خود بود، البته او غیر از شهربانو، مادر زین العابدین است.
در این جا مناسب است از دیگر همسران امام حسین (ع) كه در كربلا نبوده اند یاد كنیم كه یا فرزندانشان در واقعه كربلا حضور داشتند یا درباره امام (ع) سخن گفتند.
13- شهربانو ، مادر امام سجاد (ع): یكی از همسران امام حسین (ع) كه دارای مقام والا و جایگاه رفیعی است مادر امام سجاد است. نام او شهربانو، شاه زنان غزاله، سلافه، حلوه، مریم و ... ذكر كرده اند كه شهربانو معروف تر است.
وی دختر یزدگرد پادشاه ایران بود. شهربانو هنگام تولد حضرت سجاد (ع) در مدینه از دنیا رفت و برخی در مورد حضور ایشان در كربلا گفته اند و افسانه هایی نظیر آمدن او به سمت ایران و یا غرق كردن خود در آب فرات، كاملاً بی اساس است.
14- لیلی مادر (علی اكبر) او دختر ابی مره بن عروه بن مسعود بن معبد الثقفی از اشراف زنان عصر خویش بود. پدرش از قبیله ثقیف و مادرش میمونه دختر ابوسفیان بن حرب بود.
15- عاتكه: عاتكه دختر زید بن عمرو بن نفیل نیز یكی از همسران امام حسین (ع) می باشد او زنی صاحب جمال و دارای حسن خلق و وجاهت و عقل بود.
برخی از مقاتل و كتاب های تاریخی از حضور زنان دیگری در كربلا خبر داده اند كه برای اختصار فقط به نامشان اشاره می كنیم.
سه تن از دختران علی به نام های میمونه، خدیجه و ام الحسن. دو تن از دختران امام حسن مجتبی (ع) به نام های امام الحسن و ام الحسین.
دو تن از كنیزان امام حسین به نام های فكهیه ، حسینه.
ب. زنان غیر هاشمی 1- ام خلف همسر مسلم بن عوسجه: او همراه شوهرش و فرزندش به كربلا آمد و پس از شهادت شوهرش پسر خود را روانه میدان كرد.
2- ام عمرو بن جناده: نامش بحریه دختر مسعود خزرجی و همسر جناده بن كعب انصاری می باشد. جناده از شیعیان مخلص علی (ع) بود كه از مكه با خانواده خود همراه حسین (ع) گردید و هرگز از آن حضرت جدا نشد.
3- ام وهب همسر عبدالله بن عمیر كلبی: وهب ، نصرانی بود و به دست امام مسلمان شد. او همراه مادر و همسرش به كربلا آمد. مادرش او را روانه میدان كرد . او پس از مدتی مبارزه نزد مادرش برگشت و گفت: مادر! آیا از من راضی شدی؟ گفت: راضی نمی شوم مگر آن كه در ركاب حسین كشته شوی. زنش گفت : مرا به فراق خود مبتلا نكن . مادرش دوباره او را تشویق به جهاد كرد و گفت: در راه پسر پیامبر (ص) نبرد كن تا شفاعت جدش را در روز قیامت به دست آوری و او را راهی میدان كرد.
برای آگاهی از آخرین اخبار و پیوستن به کانال تلگرامی باشگاه خبرنگاران جوان اینجا کلیک کنید. انتهای پیام/