هنر فلز کاری از سابقه بسیار قدیمی و طولانی در اصفهان برخوردار است

به گزارش خبرنگار باشگاه خبرنگاران اصفهان، یکی ازاین هنرهای زیبا، هنر قفل سازی است که درآن با نقش زدن بر فلز، طرح‌های زیبا و دلنشین از نقوش تزئینی پدید می‌آید و این نقوش با اسطوره در هم می‌آمیزد، تا با این عمل شناسایی اسطوره‌ها و درک و دریافت فرهنگ و تمدن غنی و با شکوه ایران باستان میسر گردد.هرچند که با ظهور عصر ماشین و تکنولوژی، زیبایی و ظرافت این هنر زیبا کم رنگ‌تر شده ولی هنوز هم در گوشه و کنار کسانی هستند که بر حسب علاقه و ذوق به هنر ظریف قفل سازی روی می‌آورند و مانع از زوال این هنرمی شوند.انسان قرن 21، نمی‌تواند به طور کلی نقش اساطیر و نماد‌های اعصار گذشته را نادیده انگارد. اسطوره ها و نماد هایی که تنها درحد کلام و ظاهر نمی گنجند و در پرتو تصویر و صدا و حرکات خویش مستترند. در این رابطه بهتر است برای شناخت بهتر از ملل و اجتماعات گذشته با فرهنگ و تمدن آن‌ها آشنا شویم هر چند که این آشنایی درعین زیبایی و تنوع، دشواری‌های خاص خود را هم دارد.

در میان تمامی هنرها، هنر فلز کاری از سابقه بسیار قدیمی و طولانی برخوردار است، هنری که قرن‌ها پیش از میلاد مسیح رشد و توسعه یافت و در دوران اسلامی به شکوفایی رسید، این توسعه در سده‌های اول تا پنجم هجری قمری با ساخت اشیاء و ظروف مختلف در قالب طرح‌ها و رنگ‌های تزیینی برجسته تر شد و نمونه‌های ارزشمندی را در اختیار علاقمندان و محققان هنرهای اسلامی قرار داد. در این میان هنر قفل‌سازی نیز یکی از زیر مجموعه‌های هنر فلز کاری است که در انواع ساده و تزیینی به ظهور رسید.

این هنر حداقل از قرن ششم میلادی به بعد در کشورمان رواج داشته است. درآن زمان هنر قفل سازی نیز همانند سایر صنایع وابسته به فلز کاری از اهمیت ویژه‌ای بر خوردار بود در ادوار اسلامی در قالب شاخه‌ای مجزا از هنر به تکامل و ترقی دست یافت. در این دوران قفل علاوه برخصوصیت امنیتی که داشت، کاربری سمبولیک نیز یافت چنان که در بستن دخیل به نخل‌ها وعلم‌های عزاداری جهت قضای حاجت نیزاستفاده می شد. در آن زمان قفل درنذربندی‌های مذهبی اهمیتی همانند ایمن داشتن خانه‌ها و صندوقچه‌ها از گزند حوادث پیدا نمود و مراکز عمده تولید آن در ایران شامل اصفهان تبریز، اردبیل، سراب، زنجان، قزوین، تهران، سمنان، کاشان، اردستان، نجف آباد، چال شتر ، یزد، مهریز، ابرکو، بوانات، شیراز، فسا، جهرم، همدان، کرمانشاه، کرند، بروجرد، بجنورد، مشهد، نیشابور، کرمان می‌گردید. در حال حاضر این هنر فقط در اصفهان و چالشتر از رونق برخوردار است

قفل‌هایی که در گذشته تولید می شد به سه دسته به شرح ذیل تقسیم می‌شد: 1- قفل رمزی 2- قفل کلیدی 3-قفل طلسمی  قفل‌هایی که بدون کلید باز و بسته می‌شوند به قفل‌های رمزی مشهورند. این قفل‌ها مرکب از چند حلقه عریض متحرک است که درهر حلقه حرف یا حروفی نوشته شده و درهنگام بازکردن قفل درکنارهم قرارمی گیرند.

قفل کلیدی نیز به قفل هایی می‌گویند که با کمک کلید باز و بسته می‌شود این قفل‌ها در انواع مختلفی چون قفل فنر خاردار، قفل فنر خمیده و قفلفنر پیچ دار قابل مشاهده اند، که هر قفل برای آماده شدن مراحل متعددی را طی می کنند.

ابتدا یک فلزخشک یا ورق مشابه آن را با وسیله‌ای بسیارساده نورد می‌کنند و آن را مثل یک تکه لوله (بسته به اندازه قفل) درمی‌آورند آنگاه برای یکی از سوراخ‌های این لوله (لوله نورد شده) در پوش قرارمی‌دهند و با در کوره گذاردن وحرارت دادن حدود ۱۰۰۰ درجه (البته مقیاس های حرارت بصورت تقریبی دراینجا آمده) که استاد کار درجه حرارت را بصورت تجربی مورد عمل قرار می‌دهد آن را جوش می‌دهند پس از انجام این مرحله نوبت به ساخت قطعات داخلی قفل می‌رسد در این مرحله دو عدد طبله (زبانه داخل قفل)که از قبل ساخته شده است در داخل قفل (لوله قفل) نصب می‌کنند با روش کاملا ابتدایی با فلز برنج آنها را جوش می‌دهند سپس نوبت به دسته قفل یا تاج آن می‌رسد که در این مرحله نیز دسته ساخته شده در محل مورد نظر نصب می‌کنند بعد از آن نوبت به ساخت کلید و ایجاد دنده در داخل کلید ( بصورتی که هیچ کلید دیگری به قفل مذکور نخورد‌) می‌رسد در این مراحل استادکار قفل ساز یا استفاده از یک سوهان فولادین سه پهلو شروع به دنده زدن در داخل قفل می کند که مرحله متشکل آن ازاینجا شروع می‌شود (قبل ازشروع دنده زدن درداخل قفل استاد کار یک تکه سیم ازجنس خشک بر روی دسته سوهان می‌بندد که این سیستم پس از دنده زدن داخل قفل به همان صورت برروی کلید جوش می‌خورد پس از انجام این کار جهت مجرای ورودی کلید درپوشی مناسب می‌سازند که درپوش برخلاف درپوش اول جوش نمی‌خورد بلکه آن رابه صورت خاص پرس می‌نمایند، پس از اتمام این مراحل استادکار قفل ساخته شده را صاف و صیقلی می‌نماید روی آن به فراخور سفارش مشتریان یا مورد استفاده در قفل قلم زنی و سوهان کاری می‌کند .

درسده‌های گذشته استاد کاران قفل ساز ضمن حک نام خود بر روی تاج (دسته) قفل برای اطمینان بخشی مصرف کنندگان حک می‌کردند و معمولاً در بدنه قفل‌ها علاوه بر ایجاد اشکال هندسی عبارت مذهبی نظیر لااله الا الله، محمدرسول الله و.... حک می نمودند.

این هنر با گذر از دروازه‌های زمان و صنعتی شدن ساخت قفل و ابزار الات امنیتی آرام آرام از رونق افتاد و از میان تمامی مناطقی که به این هنر اشتغال داشتند تنها استان اصفهان و چال شتر از رونق برخوردارند، و در استان اصفهان تنها دو هنرمند هنوز مشغول به کار ند. و این ر‌وز‌ها خانه جواهری موزه‌ای است گران بها برای علاقه مندانی که خواهان این هنرند.

به سراغ کیانی هنرمند قفل سازی رفتیم که روحش از کودکی با این هنر عجین شده است.

حسن کیانی هنرمند قفل سازی است که بدون داشتن استاد کار به خلق آثار هنری ماندگار فلزی پرداخته که موجب حیرت هر بیننده‌ای می شود، وی با ساخت بیش از صد مدل قفل جزء معدود استادانی است که این هنر را بدون آموزش و با خلاقیت درونی آموخته و پا در این راه نهاده است.

در این شغل به خاطر تنوع در کار بسیار مورد استقبال مردم قرار گرفت، این هنر به علت سختی کار بالا کمتر کسی راغب به یادگیری آن است به طوری که این هنر دارای حدود 200 فن است که یک کارآموز باید یاد بگیرد. یک نفر باید چند سال بیاید پیش استادکار کار کند تا تمام آن را آموزش ببیند. این دوره زمانه هم همه کارهای زود بازده را می‌خواهند. حوصله یادگیری بلند مدت ندارند. پسرهای من که در این حرفه استاد شدند از کودکی کنار دست من کار میکردند.

هنرمند قفل ساز با اشاره به سختی‌های کارش افزود : اگر مسئولین نسبت به این هنر عنایت داشتند ما هنرمندان شاهد رشد وشکوفایی این هنر بودیم ، حداقل کاری که برای حفظ این هنر می‌توان انجام داد معرفی این هنر بیرون از مرزهای کشورمان است، به طور مثال حضور ما هنرمندان در نمایشگاه‌های خارج از کشور برای معرفی آثارمان چرا که توریست‌هایی که به کشور ما می‌آیند بسیار خواهان این آثار‌ند.

هنرمندان این هنر کهن بامشکلات بسیاری دست وپنجه نرم میکنند، هنرمند قفل ساز نداشتن بیمه، نبود استاد کاران ماهر، نبود بازارهای حمایتی و نبود بازار‌های فروش را ازجمله مشکلات پیش روی هنرمندان دانست .

وی ابراز امیدواری کرد در صورت ایجاد بازاهای حمایتی و حضور در نمایشگاه‌ها شاهد شکوفایی و درخشش این هنر هم در داخل کشور و هم خارج از این مرزو بوم خواهیم بود .

فیض اللهی به پیشینه ی هنر قفل سازی اشاره کرد و افزود : پیشینه  قفل سازی به هزاره دوم قبل از میلاد باز می‌گردد که بیشتر برای معابد و خزانه‌ها از قفل استفاده می‌کردند که در طول زمان به علت ناامن بودن جامعه برای حفاظت از اموال نیز استفاده شد.

 وی افزود:در گذشته نه چندان دور در شهرهای اصفهان، کرمانشاه، نجف آباد، قزوین و چالشتر قفل ساز رواج داشته که متاستفانه امروزه با ورود قفل‌های خارجی به بازار این هنر با رکود مواجه شد به طوری که این هنر تنها در اصفهان و چالشتر به حیاط خود ادامه داده است .

عضو اتحادیه  صنایع دستی به روش‌های مختلف ساخت این قفل‌ها اشاره کرد، و گفت: قفل‌های سنتی که امروزه ساخته می‌شود ترکیبی از قفل سازی ،طلا کوب ، منبت و فلز است که به اشکال مختلف ساخته می شود .

فیض اللهی تصریح کرد: امروزه بیش‌تر از قفل‌های وارداتی استفاده می‌شود در حالی که قفل‌های سنتی که کار دست هستند به علت چند منظوره بودن ظریب امنیتی بالایی دارند و در مقایسه با قفل‌های خارجی از کیفیت با لاتری برخوردارند اما به مردم به علت عدم آگاهی رقبت بیش‌تری به خرید قفل های خارجی دارند، وی به رودکود این هنر اشاره کردو گفت: اگر از این هنر دستی و سنتی حمایت نشود دیر زمانی نخواهد بود که بیگانگان این هنر را به ما عرضه کنند .

بسیار از استادان این هنر اصیل را به خاطر ها سپرده اند و امروز تنها شاهد نمایش آثارشان در موزهای مختلف دنیا هستیم . متاسفانه این روز ها به علت واردات بسیار بازاری برای فروش این قفل‌ها نیست، و شاهد رکود این هنر هستیم، این آثار گنجینه خانه جواهری نیازمند چشمانی تیز بین اند برای دیده شدن .