تدوین فقه شیعه از کدام امام آغاز شده است؟/معنای کوثر از نگاه فخر رازی

به گزارش خبرنگار معارف باشگاه خبرنگاران؛علی اصغر رضوانی در نشستی، با حضور طلاب و فضلا در حرم مطهر حضرت معصومه(س)، به بیان دیدگاه های بزرگان اهل سنت درباره این امام همام پرداخت و گفت: شأن، شخصیت، عظمت، کمال، علم و .... امام باقر(ع) مورد اجماع بزرگان اهل سنت بوده و در گفتار آنان مشخص و مبین است.

*نگاهی بر دیدگاه های بزرگان اهل سنت

وی با اشاره به سخنان اعاظم اهل سنت درباره این امام همام، اظهار داشت: شمس الدین ذهبی متوفی 748 هجری قمری، در کتاب "العِبر فی خبر من غبر" امام باقر(ع) را اين گونه توصيف می كند: «كان من فقهاء المدينه/ امام باقر(ع) از فقهای مدینه بوده اند».

این محقق و پژوهشگر ادامه داد: ابن حجر عسقلانی در کتاب تقریب التهذیب در معرفي پیشوای پنجم شیعیان مي نويسد: محمد باقر(ع) به اندازه اي رموز و اسرار علوم و دانش ها را آشكار ساخت و حقايق احكام، حكمت ها و لطايف دانش ها را بيان نموده كه جز كوردلان و تاريك باطنان، كسي نمي تواند آنها را انكار كند و از اين رو شكافنده مشكلات علم و برافرازنده دانش لقب يافته است.

*امروز وظیفه علمای شیعه، اثبات علوم اهل بیت(ع) است

این کارشناس امام شناسی با بیان این مطلب که امروز وظیفه ما در مقابل اهل سنت، اثبات علوم اهل بیت(ع) می باشد، ابراز داشت: امروز باید علم امامان معصوم(ع) را اثبات کرد؛ چراکه اهل سنت در مقام ثبوتی، اهل بیت(ع) را قبول دارند؛ اما در سخنان خود بیان می کنند، علم آنان را برای ما اثبات کرده و به ما عرضه کنید، لذا وظیفه ما این است که این علم غنی را ارائه نماییم.

دکتر رضوانی در ادامه به سخنان احمد بن حجر هیثمی مکی اشاره کرد و گفت: او که متوفی 974 هجری قمری است در کتاب خود آورده: «وارثه منهم عبادة وعلما و زهادة ابوجعفر محمّد الباقر... فلذ لک هو اظهر من مخبّات کنوز المعارف و حقائق الاحکام و الحکم و اللطائف/ ...... وارث علي بن الحسين در عبادت و علم و زهد، ابوجعفر محمّد باقر بود. او را به جهت شکافتن علم باقر ناميدند... به همين دلیل است که او گنج هاي معارف و حقایق احکام و حِکم و لطایف را آشکار ساخت...».

*زانوی ادب ابن تیمیه، بنیان گذار مسلک وهابیت

وی یادآور شد: ابن تيميه بنيان گذار مسلك وهابيت كه در ردّ شيعه كتاب نوشته، در عبارت كوتاهي از امام باقر(ع) چنين ياد كرده: ابوجعفر محمدبن علي از برگزيدگان اهل علم و دين است و گفته شده كه او را به آن دليل باقر ناميدند كه شكافنده علوم بود.

این محقق و پژوهشگر خاطرنشان ساخت: محمد بن سعد زهری متوفی 230 هجری قمری درباره پیشوای پنجم شیعیان گفته: «محمد من الطبقة الثالثة من التابعين من المدينة، کان عابدا عالما ثقة/ محمد از طبقه سوم از تابعين مدينه است. او مردي عابد، عالم و ثقه بود» و همچنین در جاي ديگر مي گويد: «کان ثقة کثير الحديث/ او ثقة و کثير الحديث بود».

این کارشناس امام شناسی با اشاره به سخنان یکی دیگر از بزرگان اهل سنت در وصف امام محمد باقر(ع)، تصریح کرد: «جاحظ» دیگر دانشمند برجسته اهل سنّت، متوفی 250 هجری قمری، آفاق زیبا و بلندای کلام حکیمانه امام باقر (ع) را این گونه ترسیم می کند: «قد جَمَع محمّد ابن علی ابن الحسین علیهم السلام صلاح حال الدّنیا بِحذافیرها فی کلمتین فقال: صلاح جمیع المعایش وَ التّعاشر مِلأمکیال: ثلثان فِطْنَة و ثُلُثُه تغافلٌ/ محمّد ابن علیّ ابن الحسین مصلحت تمامی زندگی دنیا را در دو کلمه جمع نموده و فرمود: صلاح همه زندگی ها و روابط و معاشرت «با دیگران» در پر نمودن پیمانه ای است که دو سوّم آن هوش و فراست و زیرکی و یک سوّم آن تغافل و خود را به غفلت زدن در بعضی از امور است».

رضوانی بیان داشت: حافظ ابونعيم احمد بن عبدالله اصفهاني متوفی 430 ه-ق در کتاب حليه الاولياء و طبقات الاوصياء مي نويسد: از جمله شخصيت هاي مورد استناد در منابع حديثي ابوجعفر محمدبن علي الباقر است. او از خاندان نبوت بود و ميان موقعيت هاي والاي ديني و جايگاه رفيع اجتماعي جمع كرده و در زمينه رخدادها و مسائل مستحدثه و نيز موضوعات خطير مهم صاحب‌نظر و در راستاي بندگي و عبادت خدا اشك ها ريخت و از درگيري هاي لفظي و برتري جويي ها باز مي داشت.

*معنای کوثر از نگاه فخر رازی

وی در ادامه به بیان یکی از نظرات فخر رازی از علمای اهل سنّت متوفی 604 درباره معنای کوثر پرداخت و گفت: او در  تفسیر خود در بیان نظرهای گوناگون راجع به معنای کوثر می‏نویسد: سومین نظر در معنای کوثر این است که منظور از آن، فرزندان پیامبر اسلام(ص) بوده و این به آن جهت است که این سوره در ردّ کسانی نازل شده که از آن حضرت به خاطر نداشتن فرزند عیب‌جویی می‏کردند، در این صورت معنای آن این است که خداوند تو را فرزندان و نسلی عطا می‏کند که در طول تاریخ برقرار خواهند ماند. سپس می‏گوید: ببین که چقدر انسان‏ها از اهل بیت پیامبر(ص) به شهادت رسیده‏اند؛ اما جهان همچنان شاهد رونق فزاینده‏ آنان است. آن گاه بنگر که چه تعداد از بزرگان اندیشمند مانند امام باقر، امام صادق، امام کاظم، امام رضا (علیهم‏السلام) و محمّد نفس زکیّه در میان آن‏ها جلوه‏‌گر شده است.

این محقق و پژوهشگر اظهار داشت: احمدبن محمد معروف به ابن خلكان (608 – 681 ه-ق) از مشهورترين تاريخ نگاران و قضات و علماي قرن هفتم هجري است كه در اصول اشعري و در فروع شافعي مذهب بوده، وی در كتاب معروفش "وفيات الاعيان و انباء ابناءالزمان" با همه تعصبي كه نسبت به اهل سنت دارد، درباره حضرت باقر(ع) چنين مي گويد: ابوجعفر محمد بن زين العابدين ملقب به باقر يكي از ائمه شيعيان اثني عشري، پدر امام جعفرصادق(ع) است. باقر عالم بزرگ و سيد عظيمي بود و به اين جهت او را باقر گفته اند كه وي علوم را مي شكافت و به او توسعه و رشد مي داد.

*پیشوای پنجم شیعیان از نگاه یکی از بزرگان مصر

این کارشناس امام شناسی به نظر محمد ابو زهره از بزرگان علمی مصر نیز اشاره داشت و گفت: او در کتاب "الامام الصادق" درباره امام باقر(ع) نقل کرده است: «وکان محمّد ابنه وريثه في الامامة العلم و نيل الهداية، و لذا کان مقصد العلماء من کل البلاد الاسلامية، و ما زار احد المدينة الّاعرج علي بيت محمّد الباقر ياخذ عنه/ محمد فرزند زين العابدين وارث او در امامت علم و نيل به هدايت بود. و لذا مقصد علماي همه سرزمين هاي اسلامي بود. هيچ کس به زيارت مدينه نمي آمد جز آنکه وارد خانه او شده و از آن حضرت اخذ علم مي نمود».

 رضوانی افزود: ابن كثير در كتاب "البدايه و النهايه" مي نويسد: محمد بن علي بن الحسين، ابوجعفرالباقر است. مادرش ام عبدالله دختر حسن بن علي مي باشد. وي از تابعان والامقام و بسيار بلند مرتبه و يكي از شخصيت هاي بارز امت اسلامي در جنبه علم و عمل و سيادت و شرف به شمار مي آيد و از جمله ائمه دوازده گانه اي است كه شيعه اماميه به امامت آنان اعتقاد دارد.

*اثبات علم امام باقر(ع)

وی در بخش دیگر از سخنان خود به اثبات علم امام باقر(ع) پرداخت و ابراز داشت: این امام همام در موضوع های گوناگون علمی تخصص داشته که یکی از آنها علم قرآن بوده است.

این محقق و پژوهشگر ادامه داد: پیشوای پنجم شیعیان در فن قرائت، علوم قرآن، تفسیر، تأویل و بطن قرآن کریم تخصص داشته و با تفسیر به رأی شدیدا مخالف بوده اند.

*بیشترین روایات شیعه از چه امامانی نقل شده است؟

این کارشناس امام شناسی فقه امام باقر(ع) را بسیار تأثیرگذار عنوان کرد و خاطرنشان ساخت: بیشترین روایات در وسائل الشیعه، بحارالانوار و کتب دیگر، از امام صادق(ع) و امام باقر(ع) نقل شده و  این دو بزرگوار بیشترین حجم روایات شیعه را به خود اختصاص داده اند.

رضوانی بیان داشت: مصطفی عبدالرزاق که از اهل سنت است در باب فقاهت امام باقر(ع) در کتاب خود آورده: «و من المعقول ان يكون الشروع الي تدوين الفقه كان أسرع الي الشيعة لانَّ اعتقادهم العصمة في أئمَّتهم أو ما يشبه العصمة كان حريّاً الي تدوين أقْضِيَتِهِمْ و فتاويهم/ پذيرفتن اين‌كه تدوين فقه شيعه زودتر از فرق ديگر اسلامي شروع شده عاقلانه است؛ زيرا اعتقاد آنان به عصمت يا معاني شبيه آن در مورد ائمه‌شان چنين اقتضا مي‌كرده كه قضاوتها و فتاواي آنها به وسيله‌ پيروانشان تدوين گردد».

*تدوین فقه شیعه از کدام امام آغاز شده است؟

وی ادامه داد: شروع تدوین فقه شیعه از امام باقر(ع) است؛ البته امامان قبل از ایشان نیز به این مسئله ورود داشته اند؛ اما این امام همام به طور کامل به این مسئله ورود پیدا کردند.

*امتیازات فقه امام باقر(ع)

این محقق و پژوهشگر با اشاره به امتیازات فقه امام باقر(ع)، تصریح کرد: اتصال فقه امام باقر(ع) به نبی مکرم اسلام(ص)، انعطاف پذیری فقه این امام همام و قابل انطباق بودن با تمام عصرها، باز شدن باب اجتهاد در فقه ایشان، رجوع به حکم عقل، عرفی بودن و موافقت با قرآن از امتیازات فقه ایشان است.

*امامی که مبتکر علم اصول هستند

این کارشناس امام شناسی در پایان با بیان این مطلب که می توان گفت امام باقر(ع) مبتکر علم اصول نیز هستند، اظهار داشت: قاعده استصحاب، تجاوز، فراغ، علاج تعارض و راه هایی برای رفع این تعارض از جمله قاعده هایی است که از پیشوای پنجم شیعیان به دست ما رسیده است.

منبع:حوزه