به گزارش مجله شبانه باشگاه خبرنگاران، قدم زدن در طبیعت بکر قلعه رودخان، تماشای تاریخ از میان نقوش حکاکی شده بر تخته‌سنگ‌های تخت‌جمشید، گرفتن عکس یادگاری در سعدیه و حافظیه، بازدید از زیبایی‌های نصف جهان، تماشای آسمان پرستاره شب‌های کویر و... هیچ کدام دل از گردشگر خارجی نخواهد برد وقتی قرار باشد او کیلومترها برای پیدا کردن یک دستشویی سالم و تمیز، این پا و آن پا شود و در نهایت پس از چند ساعت به سرویس بهداشتی‌ای برسد که یا به اصطلاح فرنگی نیست یا بیش از اندازه کثیف است و دست آخر هم کلافه و عصبی با لحنی اعتراض‌آمیز از راهنمای تور دراین باره توضیح بخواهد.
کمبود سرویس‌های بهداشتی بین راهی در جاده‌های ایران شوخی نیست، بلکه مشکلی جدی است که هم دغدغه گردشگران و هم فعالان این حوزه بوده و حتی مسئولان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری نیز در این سال‌ها جسته و گریخته به وجود این مشکل اعتراف کرده‌اند، اما مشکل این است که در این سال‌ها هیچ گاه عزم جدی برای حل آن وجود نداشته است.
نمونه آن گفته محمدشریف ملک‌زاده، معاون سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور در دولت قبل بود، وقتی او در جمع خبرنگاران، نبود سرویس‌های بهداشتی مناسب برای گردشگری و بخصوص گردشگران خارجی را با موضوع آبروی ملی گره زد و گفت: «شرایط تا حدی نامطلوب است که گاهی راهنمایان تور به محض پیدا کردن سرویس بهداشتی در یک قهوه‌خانه قدیمی بین راهی زودتر از گردشگر خارجی به سرویس بهداشتی می‌روند و آنجا را نظافت می‌کنند.»
ملک‌زاده تاکید کرده بود که حل این مشکل یکی از اولویت‌های اصلی سازمان گردشگری خواهد بود، اما وی تنها مسئولی در سازمان گردشگری نبود که می‌خواست تحولی در موضوع سرویس‌های بهداشتی بین راهی ایجاد کند و البته توفیقی در این زمینه به‌دست نیاورد.
سال 87 نیز رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری از تصمیم جدی این سازمان برای حل معضل سرویس‌های بهداشتی بین‌راهی خبر داد و تاکید کرد که قرار است از آن سال به بعد هر سال بخشی از بودجه‌های سازمان گردشگری به موضوع احداث سرویس‌های بهداشتی در جاده‌ها اختصاص داده شود.
اگر همه چیز خوب پیش می‌رفت قرار بود تا قبل از سال 90 مشکل کمبود سرویس بهداشتی در جاده‌ها به کلی حل شود، اما این اتفاق نیفتاد تا حالا که حدود دو ماه به پایان ششمین سال این پروژه ناکام مانده، سرویس‌های بهداشتی همچنان به صورت یک معضل جدی در گردشگری کشورمان خودنمایی کند.
درد مشترک گردشگر داخلی و خارجی
آنها که اهل سفرند، چم و خم سفر در جاده‌ها را خوب یادگرفته و با آن کنار آمده‌اند، به طور مثال گردشگر ایرانی خوب می‌داند در تمام طول سفر باید هر تدبیری که لازم است، بیندیشد تا کمتر به دستشویی رفتن نیاز پیدا کند.
آنها که بیش از اندازه به نظافت اهمیت می‌دهند بخصوص اگر جوان یا میانسال هم باشند تا جایی که امکان دارد سعی می‌کنند در طول مسیر از دستشویی‌های بین راهی استفاده نکنند، اما وقتی پای کودکان، سالمندان یا افراد بیمار که تقریبا هر دو تا سه ساعت یکبار به دستشویی نیاز پیدا می‌کنند، به‌میان می‌آید، وضع کمی فرق می‌کند و این موضوع آن‌قدر ضروری است که ترجیح می‌دهند فرصت پیش آمده را از دست ندهند حتی اگر دستشویی‌ها بسیار کثیف باشد.
به هر حال آنچه واضح است مشکل دستشویی‌های بین راهی در جاده‌ها در این سال‌ها آن‌قدر ادامه‌دار بوده که گردشگران داخلی چاره‌ای جز پذیرفتن این واقعیت که این مشکل شاید هیچ وقت حل شدنی نباشد، کنار آمده‌اند، اما اینها برای گردشگر خارجی بیشتر به توجیه غیرمنطقی می‌ماند که برایشان پذیرفتنی هم نیست.
شاید بازدید از جاذبه‌های توریستی و اماکن تاریخی ایران دل گردشگران خارجی را ببرد، اما اینها دلیلی نمی‌شود که آنها چشم‌شان را به روی ابتدایی‌ترین خدمت بهداشتی مورد نیازشان ببندند.
گردشگر خارجی بیش از آنچه فکرش را بکنید به نظافت اهمیت می‌دهد و دسترسی به ابتدایی و ضروری‌ترین خدمات بهداشتی را حق خود می‌داند.
همه نگران آبروی گردشگری کشورمان هستند، از مسئولان سازمان گردشگری و فعالان تورها گرفته تا گردشگران داخلی.
یک گردشگر ایرانی که در فصل گلابگیری به کاشان سفر کرده بود، دراین باره می‌گوید: بهار امسال کاشان علاوه بر گردشگران داخلی، شاهد تعداد زیادی از گردشگران خارجی بود که از کشورهایی مانند ایتالیا و فرانسه آمده بودند که این باعث افتخار ما ایرانی‌ها بود، اما وقتی ضرورتی پیش آمد و من مجبور شدم از دستشویی‌های آنجا استفاده کنم تازه متوجه عمق فاجعه شدم چون از شیر دستشویی‌ها آب نمی‌آمد.
او به نکته تاسف‌آوری هم اشاره می‌کند این‌که وقتی قرار بود گردشگران خارجی از دستشویی‌ها استفاده کنند، راهنمایان تور قبل از آنها به دستشویی‌ها سرکشی می‌کردند تا در حد امکان کسی را زودتر برای نظافت به آنجا بفرستند یا سرویس تمیزتری برای گردشگران خارجی پیدا کنند.
گاهی اوقات هم پیش می‌آمد از دستشویی فرنگی خبری نبود و این سختی شرایط را برای گردشگران خارجی دوچندان می‌کرد.
واقعیت این است که کمبود سرویس‌های بهداشتی بین راهی چند سالی است آبروی صنعت گردشگری کشورمان را در مقابل گردشگران خارجی به خطر انداخته و این طور که پیداست هیچ‌کس به اندازه فعالان گردشگری که در آوردن تورهای گردشگران خارجی دستی بر آتش دارند، اهمیت این مشکل را احساس نکرده‌اند و گرنه اقداماتی که در این سال‌ها به صورت جسته و گریخته از سوی سازمان گردشگری برای احداث سرویس‌های بهداشتی بین راهی انجام گرفته بود، نیمه‌کاره به حال خود رها نمی‌شد.
ناصر گلدوست، عضو هیات مدیره انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرت هوایی و گردشگری هم دل پری از این ماجرا دارد و به جام‌جم می‌گوید: چند سال است گردشگری ایران معطل یک دستشویی بین راهی است.
وی توضیح می‌دهد: سال‌هاست وقتی یک گروه خارجی را به جاده‌های ایران می‌بریم یا به در بسته سرویس‌های بهداشتی بین راهی می‌خوریم یا به دستشویی‌های خراب، درحالی که گردشگر خارجی به نظافت اهمیت می‌دهد.
گلدوست تاکید می‌کند: توریست خارجی برای دیدن دریا به اینجا نمی‌آید چون بهتر از آن در کشور خودش است، بلکه به دنبال فضا و بناهای فرهنگی است و در واقع گردشگرانی که به کشور ما سفر می‌کنند اکثرا گردشگر فرهنگی هستند. حالا شما تصور کنید نبود سرویس‌های بهداشتی پاکیزه در بین راه تا چه اندازه برای گردشگر خارجی آزاردهنده است و در موارد بسیاری حتی باعث اعتراض‌شان هم می‌شود.
این فعال گردشگری البته این نکته را هم تاکید می‌کند که معضل نبود یا کمبود سرویس‌های بهداشتی مناسب در جاده‌ها فقط برای گردشگر خارجی آزاردهنده نیست و این درد مشترک گردشگران داخلی و خارجی در کشورماست، اما به هر حال از روی ناچاری یا اجبار، مسافران داخلی به هر ترتیبی شده با این مساله کنار می‌آیند، اما گردشگر خارجی را نمی‌شود با چند دلیل و بهانه غیرمنطقی قانع کرد.
تعجب گردشگران خارجی؛ شرمندگی تورهای ایرانی
وقتی از دستشویی‌های بین راهی خبری نباشد، رستوران‌های بین راهی تنها خانه امید گردشگرانی می‌شود که با خودروی شخصی یا تور در حال سفر هستند، اما استفاده از این سرویس‌ها هم اما و اگرهایی دارد که صاحبان این رستوران‌ها برای مسافران بین راهی در قانون نانوشته خود تعیین کرده‌اند.
استفاده از سرویس بهداشتی فقط به شرط خوردن غذا در این رستوران‌هاست، به همین دلیل است که تورهای گردشگری وجود رستوران‌های بین راهی را حکم همان لنگه کفشی می‌دانند که در بیابان بدون سرویس بهداشتی سالم و تمیز غنیمت است. اما اگر هنوز وقت صرف غذا نباشد و گردشگری زودتر از زمان تعیین شده به استفاده از دستشویی نیاز داشته باشد، تکلیف چیست؟
این مشکلی است که راهنمایان تورها بیش از هر کسی در مواجه با گردشگران داخلی و خارجی با آن روبه‌رو می‌شوند.
ابراهیم پورفرج، رئیس جامعه تورگردان‌های کشور در گفت‌وگو با جام‌جم، از این موضوع به عنوان یک مشکل جدی پیش روی راهنمایان تورها که به طور مستقیم با گردشگران در ارتباط هستند، نام برده وتاکید می‌کند: با این‌که تورهای گردشگری و بخصوص راهنمایان تلاش می‌کنند در بردن گردشگران خارجی به اماکن سیاحتی، تفریحی و تاریخی برای مسافران‌شان سنگ‌تمام بگذارند و گوی سبقت را از هم بربایند تا حداقل تبلیغی برای کار خودشان باشد، اما وقتی پای سرویس‌های بهداشتی به میان می‌آید، جز سکوت و خجالت‌زدگی حرفی برای گردشگر خارجی ندارند.
وی توضیح می‌دهد: این گلایه بسیاری از راهنمایان تورهاست که عنوان می‌کنند در مسیرهای بین راهی تا رسیدن به مقصد، گاهی وقت‌ها پیش می‌آید راهنمایان تورها از راننده می‌خواهند خودروی حامل گردشگران را در مکان بکر و تماشایی متوقف کند تا با نوشیدنی از گردشگران پذیرایی شود که البته این کار با استقبال گردشگران خارجی هم مواجه می‌شود، اما به محض این‌که آنها نیاز خود را برای استفاده از سرویس بهداشتی مطرح می‌کنند، راهنمایان تورها در می‌مانند چه جوابی باید به این خواسته بدهند؟
پروژه‌ای که ناکام ماند
سال 87 تصمیم گرفته شد قبل از رسیدن سال 90 در هر 25 کیلومتر از جاده‌های کشور یک سرویس بهداشتی ساخته شود.
البته پس از انعکاس خبری این موضوع اعلام شد حدود 300 واحد از این سرویس‌های بهداشتی بین‌راهی از سوی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و مابقی از سوی بخش خصوصی ساخته خواهد شد.
بخش خصوصی مورد نظر هم یک شرکت اسپانیایی بود که آن زمان قرار بود این سرویس‌های بهداشتی در مدت هشت ماه ساخته شود.
با این حال قرارشد از آن سال به بعد هر سال در بودجه کلی سازمان گردشگری که از سوی مجلس تخصیص داده می‌شد، اعتبار ویژه‌ای نیز برای احداث سرویس‌های بهداشتی در نظر گرفته شود، اما حالا با گذشت حدود هفت سال از زمان اجرای این تصمیم هیچ گزارش دقیقی از سوی سازمان گردشگری که نشان دهنده تعداد سرویس‌های بهداشتی احداث شده باشد، اعلام نشده و همچنان کمبود سرویس بهداشتی به صورت یک معضل جدی پیش روی گردشگران داخلی و خارجی در ایران خودنمایی می‌کند.
پورفرج، رئیس جامعه تورگردان‌های کشور در این باره می‌گوید: از سال 87 که تصمیم برای اجرای پروژه سرویس‌های بهداشتی در جاده‌ها گرفته شد، این موضوع نیز مصوب شد که در بودجه تخصیص یافته به سازمان گردشگری، بودجه‌ای به طور ویژه برای احداث سرویس‌های بهداشتی به این سازمان تخصیص داده شود.
او حتی به این موضوع نیز اشاره می‌کند که چندی پیش در جلسه‌ای که با تعدادی از نمایندگان مجلس داشته، توانسته پرونده بودجه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور در سال 91 ـ 90 را مطالعه کند که در آن بصراحت اعتباری برای احداث سرویس‌های بهداشتی در بودجه کلی سازمان گردشگری تخصیص داده شده بود، اما متاسفانه مشخص نیست بودجه تخصیص داده شده در این سال‌ها برای چه کاری جز احداث سرویس‌های بهداشتی بین راهی در جاده‌ها هزینه شده است.
نیازی ضروری یا موضوعی لوکس؟
نیاز به سرویس بهداشتی موضوعی لوکس نیست، حتی پرداختن به آن هم به این معنا نیست که همه مشکلات صنعت گردشگری کشورمان تمام شده و حالا قرار است سراغ چنین مسائل پیش پا افتاده‌ای برویم.
واقعیت این است که گردشگران داخلی و خارجی معمولا از بابت کمبود سرویس‌های بهداشتی در اماکن گردشگری دچار زحمت و دردسر می‌شوند.
به گفته پورفرج نبود سرویس‌های بهداشتی در مکان‌های گردشگری از دغدغه‌های اصلی بسیاری از راهنمایان تور در ایران است که حتی گاهی آبروی ملی ما را نیز به خطر می‌اندازد.
کمبود سرویس‌های بهداشتی، تمیز نبودن سرویس‌های موجود، نبود مواد شوینده، بوی نامطبوع و حتی قطع بودن آب برخی سرویس‌های بهداشتی، اتفاقات ناخوشایندی است که می‌تواند خاطره بدی در ذهن گردشگر داخلی بگذارد و گردشگر خارجی را نیز از سفر به ایران دلزده کند.
ساخت هتل‌های چند ستاره و مراکز اقامتی با کیفیت، در کنار احداث رستوران‌های متنوع، مراکز خرید لوکس و جاذب گردشگر و بهبود وضع سیستم حمل و نقل زمانی می‌تواند روی گردشگر خارجی تاثیرگذار باشد که نبود ابتدایی‌ترین ضرورت‌ها در خصوص خدمات بهداشتی باعث نشود آنها چشم‌شان را به روی جاذبه‌های گردشگری ایران ببندند.
شاید زمان آن فرارسیده باشد که مسئولان سازمان گردشگری، هشدار فعالان این حوزه را جدی بگیرند و در کنار برنامه‌ریزی برای توسعه زیرساخت‌ها، از برطرف‌کردن این نیاز ضروری که به آبروی صنعت گردشگری کشورمان گره‌خورده است، غافل نشوند.