شبکه‌های اجتماعی مجازی و افزایش پدیده طلاق

نقش خانواده به عنوان کوچک ترین واحد اجتماعی می تواند هم در جنبه مثبت آن یعنی ایجاد کانون آرامش و هم در جنبه منفی اش یعنی ایجاد آسیب اجتماعی بسیار مهم و تاثیرگذار باشد. از جمله وجوه منفی پدید آمده از درون این نهاد اجتماعی، بروز آسیبی تحت عنوان «طلاق» است که آثار مخرب آن در ابعاد اجتماعی فوق العاده زیاد بوده و موجب ایجاد ناهنجاری های اجتماعی بسیاری می گردد.

در پیدایش این معضل، عوامل شناخته شده و ناشناخته ای دست به دست هم داده و موجب ناسازگاری زناشویی و انحلال خانواده و بالا رفتن نرخ طلاق در جامعه ایرانی به خصوص در سالهای اخیر شده است. یکی از این عوامل احتمالی تاثیرگذار بر افزایش روند طلاق در بین زوجین، «شبکه های اجتماعی» هستند. شبکه های اجتماعی مجازی، نسل جدیدی از وب سایت های اینترنتی هستند که در آن کاربران اینترنتی حول محور مشترکی به صورت مجازی دور یکدیگر جمع می شوند و گروه های آنلاین را تشکیل می دهند. در واقع شبکه اجتماعی شبکه ای متشکل از افراد و گروه ها و تعامل بین آن هاست. شبکه های اجتماعی نظیر فیس بوک، توئیتر و نرم افزارهای تلفن همراه نظیر وی چت، تانگو، واتس آپ و وایبر که به شکل رایگان در اختیار تمامی کاربران دنیا قرار می گیرند قادرند تا با جایگزینی ارزش های مدرن به جای ارزش های سنتی، سبک زندگی غربی را ترویج نموده و چالش جدی بین الگوهای رفتاری زوجین ایجاد نمایند.

جوامع امروزی با مشکلات و معضلات اجتماعی متعددی روبرو هستند. اما در همه جوامع برخی از مسائل و مشکلات از درجه اهمیت بالاتری برخوردار هستند که به واسطه ی میزان آسیبی که بر پیکره جامعه وارد می کنند، می توان به اهمیت آن ها پی برد. یقینا یکی از مهم ترین این معضلات، پدیده «طلاق» است؛ چرا که صدمه های وارده از این معضل بر پیکره خانواده که مرکز ثقل جامعه محسوب می شود، وارد می آید. همان طور که می دانیم خانواده اولین و بنیادی ترین نهاد اجتماعی موجود در جامعه است که هم ضامن سلامت و هم بقای آن تلقی می گردد. از سوی دیگر شخصیت فرزندان در خانواده شکل گرفته و آنان را منطبق و سازگار با الگوهای جامعه بار می آورد. اما خانواده همیشه قادر به نگهداشت، انسجام و هدایت اعضاء به سمت یک هدف نیست و برخی از اوقات دچار گسست در بین اعضای خود می گردد که در نهایت این فاصله و گسست می تواند منجر به فروپاشی این نهاد بسیار مهم شود.

یکی از این عوامل احتمالی تاثیرگذار بر افزایش روند طلاق در بین زوجین، «شبکه های اجتماعی» هستند. این شبکه ها قادرند تا با جایگزینی ارزش های مدرن به جای ارزش های سنتی، سبک زندگی غربی را ترویج نموده و چالش جدی بین الگوهای رفتاری زوجین ایجاد نمایند.

در سال های اخیر روند بروز این پدیده در کشور به شدت در حال افزایش بوده است به نحوی که سیر صعودی طلاق در کشور در حال جا به جا کردن رکوردهای جهانی است. طبق برآوردهای غیررسمی، ایران در زمینه آمار طلاق به رتبه چهارم جهان صعود کرده است. در پنج سال 1385 تا 1390 آمار طلاق از 94 هزار به 143 هزار افزایش یافته و در سال 1392 این آمار به بیش از 144 هزار مورد رسیده است. آمار طلاق رسمی و ثبت شده تهران نیز از 16567 مورد در سال 1383 به 26662 مورد در سال 1392 رسیده است.(آینده بان، 1393: صفحه 52) در سال 92 میزان طلاق ها 4/3 درصد نسبت به سال 91 از افزایش برخوردار بوده است که 2/14 درصد طلاق ها مربوط به سال اول زندگی و حدود 50 درصد طلاق ها مربوط به 5 سال اول زندگی است. در سال 92 به طور متوسط در ازای هر 5 ازدواج یک طلاق و در مقابل هر صد ازدواج، 1/20 طلاق به ثبت رسیده است..

از میان رسانه های متنوع و نوین می توان از شبکه های اجتماعی به عنوان یکی از پرمخاطب ترین رسانه ها در سراسر دنیا یاد کرد که به خصوص با رشد فن آوری تلفن های همراه هوشمند و تسهیل دسترسی افراد به این شبکه ها ضریب نفوذ اعضاء آن به سرعت در حال افزایش است. تعداد کاربران اینترنت کشور در سال 91 برابر با 46 میلیون و 276 نفر اعلام شده که در این راستا ضریب نفوذ کاربران اینترنت در سال 91 برابر با 57/61 درصد برآورد می شود. درا ین میان بیشترین دسترسی مربوط به اتصال تلفن همراه است که با تعداد 32 میلیون و 13 هزار و 494 کاربر معادل 73/49 درصد از کاربران را دارد. بنابراین آمار، تعداد کاربران اینترنت تلفن همراه در سال 91 نسبت به سال 90 بیش از 63/60 درصد رشد را نشان می دهد(مرکز مدیریت توسعه ملی اینترنت، 1392).

با آمدن شبکه های اجتماعی مجازی، شکل جدیدی از زندگی در فضای مجازی شکل گرفت و روابط میان افراد با شکل سنتی آن تفاوت کرد و تاثیر غیرقابل انکاری بر روابط اجتماعی بر جای گذاشت. شبکه های اجتماعی یکی از پرطرفدارترین رسانه ها هستند که مخاطبان بسیاری به خصوص از قشر جوان دارند. ویژگی های تعاملی و ایجاد بستر برای ایجاد روابط اجتماعی از دلایل مورد استقبال واقع شدن شبکه های اجتماعی است. شبکه های اجتماعی با قابلیت هایی که در اختیار کاربران خود قرار می دهند به 5 اولویت اول کاربران اینترنت تبدیل شده اند.

فرد در شبکه های اجتماعی با طیف وسیعی از افراد در ارتباط است و علایق  خود در زمینه های مختلف را با آنها به اشتراک می گذارد. افراد در شبکه های اجتماعی می توانند هویتی کاملا دلخواه داشته باشند و بر پایه همان هویت دلخواه ارتباط مجازی خود را با دیگران گسترش دهند. ظاهر این شبکه ها جمع گرا است. امروزه تغییرات فرهنگی موجب شده که مردم ترجیح دهند در عین تنهایی، ارتباطات گسترده ای  هم با جهان پیرامون خود داشته باشند.

شبکه های اجتماعی مختلف با سرویس ها و خدمات مختلفی که در اختیار کاربران خود قرار می دهند، موجب تاثیر گذاری بیشتر روی زندگی آنها و جامعه و رفتارهای اجتماعی می شوند. شبکه های اجتماعی در حوزه های مختلف اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و سایر حوزه های مهم تاثیر می گذارند. به عنوان مثال شبکه اجتماعی فیس بوک با وجود امکانات و خدمات ویژه و جدیدی که دارد و با اینکه کاربران بسیاری را جذب کرده است، اما یکی از تاثیرات منفی اش روی روابط بین فردی است؛ به عنوان مثال، مطالعه ای در انگلستان نشان داده است که حدود 3/1 طلاق ها در این کشور با شبکه اجتماعی فیس بوک[3] در ارتباط است(مهدوی، 1390). رشد فزاینده و آینده شبکه های اجتماعی، نسبت به جدا شدن نسل جدید و حتی نسل قدیم از روابط اجتماعی خارج از فضای نت و فرو رفتن در دنیای مجازی خود ساخته، هشدار داده اند.

تکنولوژی های ارتباطی تعاملی و مجازی به خصوص «شبکه های اجتماعی» الزام های جدی را بر هویت یابی افراد داشته است. ریسک پذیری، انتقالی بودن احساسات و عواطف، دادن فرصت بازاندیشی، تقویت فردی بودن، استقلال عمل و انتخابی بودن، ایجاد تعارض، دوسویگی و بحران در هویت، جبران کردن برخی کاستی های فضای عمومی و حقیقی، خصوصی کردن دنیای زندگی، فراغتی ساختن رسانه و فردی ساختن هویت، پیچیدگی در هویت، زیباسازی زندگی روزمره، جزء جزء کردن هویت، ارزشمند کردن تمایز و اهمیت دادن به سبک زندگی از جمله تأثیرات مفروض فضای مجازی بر ارزش ها، هویت و گرایش های افراد جامعه به خصوص زوجینی است که در سال های اولیه و بحرانی پس از ازدواج به سر می برند. امروزه به دلیل افزایش ضریب نفوذ شبکه های اجتماعی به خصوص با گسترش تلفن های همراه هوشمند در بین افراد جامعه نمی توان کارکرد شبکه های اجتماعی را به عنوان یکی از کارگزاران جامعه پذیری نادیده گرفت و یا حذف نمود بلکه بایستی با تعامل درست با این پدیده نوظهور مواجه شده تا از این طریق بتوان از الگو پذیری های متفاوت و آسیب های بنیادین بر نهاد خانواده که در صورت جدی نگرفتن آن منجر به طلاق بین زوجین می گردد جلوگیری نمود. راه مقابله با آسیب های ناشی از شبکه های اجتماعی و ممانعت از شکل گیری تضاد الگوها و ارزش های سنتی و مدرن بین زوجین آن است که خانواده ها خود به شناخت دقیق الگوها و ارزش های مهم موجود بپردازند و نحوه درست استفاده کردن از شبکه های اجتماعی را به فرزندان و جوانان خود بیاموزند و با توجه به نفوذ قابل توجه نهاد خانواده در انتقال هنجارها و ارزش ها و با استفاده از سبک انتقالی درونی سازی، متقاعد کردن و به صورت ملایم، چنین سبکی را در انتقال الگوهای مورد نظرشان مد نظر داشته باشند.