حمید دواتی کاظم نیا در گفتگو با خبرنگار باشگاه خبرنگاران تبریز، هنرمند برجسته استان آذربایجان شرقی با بیان این مطلب گفت: متاسفانه طی 50 سال اخیر توسط برخی افراد ناآگاه نام سوماک به ورنی تغییر یافته است.
وی سوماک را شاخص ترین صنعت دست بافت عشایر آذربایجان عنوان کرد و افزود: سوماک نوعی زیرانداز است که هم سادگی و سبکی گلیم را دارد و هم ظرافت و زیبایی قالی را، سوماک و یا به اصطلاح برخی افراد ورنی به دلیل عدم استفاده از گره در بافت آن جزو گلیم و از جهت طرح، نقشه و شکل ظاهری آن مشابه قالی به نظر می آید. سوماک در میان عشایر شاهسون،روستاهای کلیبر، خداآفرین، هوراند، روستاهای بخش مرکزی ارسباران و دیگر مناطق کشور از رونق قابل توجهی برخوردار بوده است.
حمید دواتی کاظم نیا متولد 1332 است که طبق گفته این هنرمند از سال 1356 که از دانشگاه فارغ التحصیل شده است به دلیل علاقه فراوان و پیشینه خانوادگی خود به هنرهای دست بافت عشایری و فرش به این هنرها رو آورده است.
این هنرمند برجسته استان آذربایجان شرقی با اشاره به اینکه هنر های دست بافت ریشه در سابقه اجدادیش دارد، گفت: فعاليت در زمينه فرش، گليم و سوماک در خانواده ام موروثي بوده و از 80 سال گذشته اجدادم در صادرات فرش فعاليت مي كردند كه من نيز از 32 سال گذشته و پس از پايان تحصيلات دانشگاهي، وارد عرصه صادرات فرش و گليم شدم و 12 سال است كه به طور جدي به توليد، طراحي و صادرات سوماک مي پردازم.
کاظم نیا سوماک را شاخص ترین صنعت دستی عشایر آذربایجان شرقی دانست و افزود: با توجه به تاریخچه 4700 ساله هنر دست بافت ، از اولین بافت های بشر جاجیم بود که نوعی پیچ و بافت است که با الیاف گیاهی و ساقه علفها بافته می شد بعدها با پشم بافته شد و بتدریج با توجه به نیاز بشر تبدیل به هنر شد و بشر با خلق نقش و نگارهای مختلف و تبدیل آن به سوماک بر زیبایی آن افزود.
وی با اشاره به تفاوت سوماک با جاجیم گفت: بشر که به دلیل ایجا نقش و نگار بعد از جاجیم سوماک را بافته است،علاوه بر تار و پود با خامه ابرایشم ( پشم گوسفند زنده) با پیچ بافت در واقع نقش و نگار های زیبا ایجاد می کرد پیچی که با گذراندن پود اصلی از تار و پیچش نخ به دور نخ های تار شکل گرفته و نقش می پذیرد.
وی ادامه داد: طی 120 سال اخیر بشر از سوماک برای فروش و یا صادرات استفاده می کند در سالهای گذشته فقط برای رفع نیاز خود بویژه به عنوان زیر انداز از این هنر دست بافت استفاده می کرد..
این هنرمند اصیل آذربایجان شرقی که دارای مهر اصالت هنر دست بافت عشایری در سال 2010 از سازمان یونسکو است و هر دو سال به عنوان داور بین اللملی هنر دست بافت عشایر در یونسکو حضور می یابد،گفت: در حال حاضر در استان تنها صادر کننده سوماک بنده می باشم که عمدتا به غیر از کشور ترکیه به اکثر کشورهای دنیا بویژه ژاپن، آلمان، فرانسه، دبی،چین... سوماک صادر می کنم.
وی با اشاره به اهیمت سوماک در آذربایجان که جز هنرهای اصیل این منطقه بود و بافت های منطقه شاهسون آذربایجان از گذشته ها معروف بوده است، تصریح کرد: سوماک عمدتا در منطقه قره داغ شامل شهرستانهای اهر و کلیبر ، شاهسون توسط عشایر و برخی روستائیان منطقه و منطقه مغان شامل شهرستانهای گرمی، بیله سوار مغان، پارس آباد مغان، خیاو (مشگین شهر) بافته می شود. خاستگاه اصلی این صنعت منطقه عشایری آذربایجان و یک مقدار کم منطقه بختیاری ایران بوده که از آنجا به دیگر مناطق گسترش یافته است.
وی افزود: به دلیل تفاوت در بافت ها از جمله بافت با خامه دستی( نخی پشمی که از پشم گوسفند زنده به عمل می آید) و تهیه تمامی مواد به صورت طبیعی در نوع سوماک ها و شناخت آن در دنیا به عنوان سوماک آذرایجان از جایگاه خاصی برخوردار است.
حمید دواتی کاظم نیا گفت: به دلیل اهمیت فراوان هنر دست بافت فرش و سوماک در این منطقه در حال حاضر کتابی چند جلدی که اطلاعاتی در رابطه با تاریخچه، نحوه شکل‌گیری هنر دست بافت ، وضعیت آن در گذشته و حال و نیز آینده‌ای که برای آن پیش‌بینی میشود با کمک برخی محققین تالیف کرده ام که در حال ویراستاری است و به زودی به عنوان کتاب مرجع در دانشگاهها ارائه خواهد شد.
وی که تا کنون بسیاری از آثار برجسته خود را در بسیاری از موزه ها، کلکسیون ها و نمایشگاهای کشورهای مختلف و کشورهای اروپایی از جمله آلمان،فرانسه، دبی و... ارائه و در معرض دید بسیاری از افراد قرار داداه است یادآور شد: نوع بافت سوماک با ابریشم ، از ظرافت و زیبایی خاصی برخوردار است و از نظر وزن سبك تر و كم حجم تر از نوع پشمی آن است و چون بدون نقشه بافته میشود و در بافت آن از گره استفاده نمی‌شود جزو انواع گلیم به حساب می‌آید و از لحاظ شكل ظاهری به قالی شباهت دارداز این روست که توجه گردشگران داخلی و خارجی بسیاری را به خود جلب كرده است.
وی با بیان اینکه در گذشته ها بسیاری از خریداران با نوع بافت و طرح ورنی آشنا نبودند و در برخی موارد با گلیم و جاجیم آن را شبیه‌سازی می‌کردند گفت: در حال حاضر یکی از مشکلات عمده این هنر جایگزین مواد خارجی از جمله خامه و رنگ خارجی است که اصلت این هنر را در معرض خطر قرار می دهد چراکه این هنر به واسطه خامه پشمی ایرانی( پشم گوسفند زنده) ، رنگ طبیعی ... و ایجاد نقش نگار اصیل ایرانی دارای ارزش و زیبایی خاصی میشود که آن را منحصر به فرد می کند.
این هنرمند برجسته آذربایثجان شرقی از علت ورود خود به این رشته هنری و ادامه فعالیتش در این زمینه می‌گوید: علت دنبال کردن این هنر مهجور بودن آن بود و زمانی که با این هنر آشنا شدم تقریبا در بی نشانی و فراموشی فرو رفته بود و از روزگار اوج روزهای آغازین خود فاصله بسیاری داشت که پس از هفت سال انجام تحقیقات و بررسی ظرفیت‌های این صنعت و هنر دستی به صورت جدی وارد این عرصه شدم.
وی ادامه داد: در ابتدا این هنر در خارج از این مرزها ناشناخته بود و غربی‌ها با این هنر آنچنان و آشنایی نداشتند و استفاده های درست نمی کردند تا اینکه تمام توان خود را جهت آشنایی بیشتر دنیا با هنرهای اصیل ایرانی صرف صادرات و تحقیقات آن کردم.
وی با اشاره به اهمیت هنر اصیل ایرانی تصریح می‌کند: حفظ، نگهداری و معرفی یک اثر هنری و صنایع دستی بومی نیازمند حمایت‌هایی از سوی سازمان‌های زیرربط می باشد که هر چند در سالهای اخیر اقداماتی صورت گرفته ولی اگر غفلت شود این هنر نیز همانند برخی هنر های سنتی و اصیل ما از بین خواهد رفت.
حمید دواتی کاظم نیا با بیان اینکه با توجه به نوع بافت سوماک که بدون نقشه و دارای اصالت خاص در نقوش است بیم کمرنگ شدن اصالت آن می‌رود،خاطر نشان کرد: هر چند بنده به دلیل علاقه فراوان در کارگاههای آموزشی و در حال حاظر کارگاه آموزشی خودم شاگردان بسیاری را در این زمینه تربیت کرده اند و برخی از این افراد در حال حاضر جز هنرمندان خوب استان هستند، ولی ایجاد دوره های آموزش های مختلف، برگزاری نمایشگاه های داخلی و خارجی جهت معرفی هنر سوماک و سایر هنرهای دست بافت،حمایت از هنرمندان و ارائه تسهیلات بانکی،ایجاد کارگاههای تحقیقاتی جهت کسب اطلاعات بیشتر،.. از جمله اقدامات لازم و موثر جهت حمایت و حفظ هنر های دست بافت عشایر و توسعه آن در کشور می تواند باشد که در کنار ارائه هنر اصیل ایران می تواند به عنوان یکی از محصولات قابل سرمایه گذاری مهم برای صادرات تبدیل شود.