یزد نیز از جمله استان‌هایی است كه جمعیت روستایی آن به شدت كاهش یافته است به نحوی كه از جمعیت یك میلیون و ۷۴ هزار نفری این استان، تنها حدود ۲۰۰ هزار نفر روستانشین هستند.
از آنجا كه یزد در منطقه خشك و كم آب و كویری واقع شده و در طول ۲۰ سال اخیر ۱۶ سال متوالی با خشكسالی دست و پنجه نرم كرده است، مهاجرت های روستایی بیشتر گریبان این استان را گرفته تا جایی كه از مجموع سه هزار و ۴۳۸ روستا و آبادی استان یزد، دو هزار و ۲۹۵ آبادی آن خالی از سكنه شده است.
آب؛ عامل اصلی تخلیه اغلب روستاها در استان یزد است
این شرایط نه تنها در استان یزد بلكه حداقل در استان‌های همجوار یزد نیز مشاهده می شود زیرا یكی از اصلی ترین علل تخلیه روستاها در مناطق مركزی ایران، كمبود آب به عنوان مایه حیات است.
گرچه عوامل متعدد دیگری از جمله جاذبه های شهر، نبود شغل، تغییر فرهنگ كار در روستاها، نبود امكانات به روز در مناطق روستایی، نبود امكانات تحصیلی و... نیز در اغلب هجرت ها اثرگذار بوده اند اما نمی توان نقش آب را به عنوان اصلی ترین عامل حیات در روستاها نادیده گرفت.
مهاجرت حتی از روستاهای تاریخی و دارای جاذبه گردشگری
موضوع مهاجرت حتی در روستاهای تاریخی و دارای اثر ثبت شده ملی نیز به چشم می خورد و در حالی كه می توان از كنار همین آثار تاریخی به جای مانده از ادوار مختلف تاریخی برای تعدادی از جوانان روستا شغل و درآمد، هر چند فصلی ایجاد كرد اما این روستاها نیز از سكنه خالی شده اند و سكوت جایگزین هیاهوی گردشگران در این روستاها شده است.
استاد جمعیت شناسی دانشگاه یزد در مورد مهاجرت‌های روستایی و روند آن و شرایطی كه كشور و به تبع آن استان یزد با آن مواجه خواهند شد، اظهار داشت: در زمانهای گذشته ۷۰ درصد جمعیت كشور روستایی بود اما اكنون شاهد جابجایی كامل جمعیت شهری و روستایی به لحاظ آماری هستیم.
جمعیت روستاها تا افق ۱۴۱۰ از ۲۸.۵ درصد به ۲۲ درصد می رسد
عباس عسگری ندوشن بیان كرد: بر اساس آخرین سرشماری انجام شده در سال ۹۰ اكنون ۲۸.۵ درصد جمعیت كشور در روستاها ساكن هستند و این شرایط با چند درصد تفاوت، برای استان یزد نیز صدق می كند.
وی افزود: روند كاهش جمعیت روستایی همچنان ادامه دارد و پیش بینی می شود جمعیت روستاها تا سال ۱۴۱۰ از ۲۸.۵ درصد فعلی به ۲۲ درصد برسد.
تصاویر این گزارش نمونه هایی از روستاهای دارای جاذبه گردشگری هستند كه متاسفانه جمعیت خود را به تدریج از دست داده اند
عسگری ندوشن با بیان اینكه مهاجرت یك فرآیند گزینشی است و همه افراد را یكسان تحت تاثیر قرار نمی‌دهد، عنوان كرد: افراد با توجه به ویژگی های خودشان مهاجرت می كنند به عنوان نمونه معمولا جوانترها، مجردها، مردها و تحصیلكرده ها، بیشتر مهاجرت می كنند.
وی افزود: مهاجرت هر دسته از این افراد، یك سری تبعات برای روستاها بر جای می گذارد مثلا اگر جوانترها بیشتر مهاجرت كنند، جمعیت روستاها سالمند می شود و جمعیت سالمند نیز معمولا مولد نیست ضمن اینكه جمعیت سالخورده، نیازهای متفاوت تری دارد. اگر جوانهای مجرد یك روستا بیشتر مهاجرت كنند، علاوه بر به هم خوردن تركیب جنسیتی، سن ازدواج دخترها بالاتر می رود و در بسیاری از موارد شاهد تجرد قطعی دختران هستیم.
هجرت جوانهای مجرد تجرد قطعی در روستاها را افزایش داده است
عسگری ندوشن یادآور شد: مهاجرت در هر روستا بسته به افرادی كه مهاجرت می كنند، تبعات خاص خود را بر جای می گذارد اما معمولا در اغلب روستاها چهار قشر جوانترها، مجردها، تحصیلكرده ها و مردها دست به مهاجرت می زنند.
وی یكی از ابعاد مهاجرت ها را افزایش جمعیت شهرها و به تبع آن تشدید مشكلات زیست محیطی برشمرد و افزود: جمعیت مهاجر روستایی عموما در اطراف شهرها ساكن می شوند و حلقه اطراف شهرها را اغلب جمعیت روستایی تشكیل می دهد كه این خود علاوه بر تبعات زیست محیطی، تبعات فرهنگی و اجتماعی بسیاری نیز به دنبال دارد.
مدیركل امور روستایی استانداری یزد نیز در این زمینه در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: آمار روستاهای خالی از سكنه یزد و متروكه شدن برخی از آنها هر سال در حال افزایش است و این روند حتی گریبان روستاهای دارای جاذبه های تاریخی و طبیعی را نیز گرفته است.
ظرفیت های گردشگری روستاها نباید در رهگذر مهاجرت‌ها نادیده گرفته شود
هادی مقیمی عنوان كرد: گرچه آب به عنوان مایه حیات در روستاهای استان یزد عامل بسیاری از مهاجرت هاست اما نمی توان ظرفیت های روستاها را نیز نادیده گرفت كه از مهمترین ظرفیت های روستاهای دارای قدمت در استان یزد، جاذبه ها و آثار تاریخی است.
وی با بیان اینكه اغلب جوانان روستایی برای تحصیل یا كار به مركز استان یا شهرهای دیگر هجرت می كنند، عنوان كرد: این در شرایطی است كه در روستاهای دارای جاذبه تاریخی و گردشگری می توان برای جوانان شغل ایجاد كرد اما مشكل اینجاست كه جاذبه گردشگری تا به صنعت گردشگری فعال تبدیل نشود، برای جوانان روستایی قابل بهره برداری نیست.
مقیمی تصریح كرد: پتانسیل گردشگری در بسیاری از روستاهای استان یزد بالقوه است و باید بالفعل شود و در حالی كه شرایط كشور برای حضور گردشگران نسبت به گذشته بهبود یافته است، نباید از این صنعت غافل شد زیرا می توان در همین روستاها نیز جاذبه های جدید برای جوانان ایجاد كرد و علاوه بر شغل، سرگرمی، تردد در روستا و بسیاری از موارد دیگر را برای مناطق روستایی رقم زد.
مرمت بناهای تاریخی در روستاها گامی در مسیر ماندگاری جمعیت روستایی
وی با بیان اینكه روستاهای هدف گردشگری مورد توجه ویژه قرار گرفته اند، اظهار داشت: در روستاهای بسیاری اقدامات عمرانی نظیر مرمت قلعه ها و كاروانسراها و دیگر جاذبه های تاریخی و طبیعی در حال انجام است و امیدواریم با باز شدن پای گردشگران به این مناطق، بتوانیم جمعیت را در این روستاها ثابت كنیم.
به طور قطع یكی از راهكارهای ماندگار كردن جمعیت روستاها، تبدیل روستاها به بنگاه های اقتصادی پویا و كارآمد است و یكی از فرصت های شغلی كه می تواند در تحقق معیشت پایدار روستایی نقش آفرین باشد، گردشگری پایدار روستایی است و با توجه به درآمد شهری كه وارد نواحی روستایی می شود، در معكوس كردن مهاجرت از شهر به روستا اثرگذار است.
هر روستا یك جاذبه؛ آسمان پرستاره كویر هم یك جاذبه است
حتی در روستاهایی كه اثر تاریخی و جاذبه گردشگری در قالب یك بنا وجود ندارد، نظام معیشتی زندگی عشایری و روستایی، قنات ها و موارد دیگری كه حتما با جستجو و كنكاش در سابقه یك روستا می توان به آن دست یافت، می شود شرایطی برای ماندن، زندگی كردن و كسب درآمد ایجاد كرد.
در روستاهای استان یزد حتی اگر زمین چیزی برای هدیه به مردم روستا نداشته باشد، آسمان ستاره باران كویر می تواند خود جاذبه ای باشد و ایجاد فضاهایی برای رصد ستارگان حداقل چند جوان روستایی را در زادگاهشان ماندگار می كند.
گرچه همت روستاییان در این زمینه شرط اصلی است اما حمایت دولت، شوراها و تشكل های مردم نهاد نیز در ساماندهی روستاها بسیار اثرگذار است و اگر همه اینها دست به دست هم دهند، روستاها فرزندان خود را برای همیشه در آغوش حفظ می كنند.