ایران پرخطرترین کشور زلزله خیز است/پر ریسک ترین گسل های ایران کدام ها هستند؟

کشور ایران به عنوان یکی از کشورهای زلزله خیز شناخته می شود که بیشترین قربانیان را هم دررابطه با زلزله دارد. در 35 سال اخیر لرزش های مختلفی با ریشتر های کم و زیاد ایران را لرزانده است. از زلزله طبس که با شدت 7/7 ریشتر در سال 1357 رخ داد و 19600 کشته داشته و تخریب 16 روستا را به دنبال داشت گرفته تا زلزله اخیر در مرداد ماه امسال به قدرت 6.1 ریشتر که بخش‌هایی از ایلام در غرب ایران را لرزاند و خوشبختانه تلفات جانی به همراه نداشت اما در عین حال خسارات زیادی به دنبال داشت. حالا این مساله اهمیت پیدا می کند که در ایران دقیقا چند گسل خطرناک وجود دارد که همیشه خطر لرزش دوباره آنها وجود دارد.

در این رابطه مهدی زارع دانشیار پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله می گوید: سالها قبل در نیمه دهه 70 ما مطالعه ای در پژوهشگاه زلزله انجام دادیم و در آن نشان دادیم که در حدود ۲۴ گسل فعال در ایران نبود‌های لرزه‌ای- زلزله های مهمی که قبلا در راستای آنها رخ داده‌اند- و انتظار تکرار رخداد مشابهی در آینده می رود، وجود دارد که برای شهرهای مجاورشان می توانند موجب پتانسیل خطر بالقوه باشند.

او در مورد تعابیری مانند غول خفته معتقد است که این تعابیر علمی نیستند چرا که پتانسیل لرزه‌زایی هر یک از این گسل‌ها با دیگری فرق دارند و شبیه به هم نیستند. بنابراین هر کدام باید در جایگاه خودشان مورد بررسی قرار گیرند و بیان شوند که اولا با توجه به توان لرزه‌زایی هر کدام از این گسل‌ها چه زلزله و با چه بزرگایی در صورت گسیختگی بعدی - در سناریوی بدترین حالت - مورد انتظار است، و در ثانی اگر این سناریوی بدترین حالت رخ دهد با توجه به جمعیتی که در نزدیکی آنها در کلانشهر ها و شهر های کوچکتر زندگی می کنند میزان ریسک قابل برآورد چقدر هست.

دانشیار پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله گسل های پرخطر در ایران که در آنها نبود لرزه‌ای قابل تشخیص است و جزو گسل های خطرناک محسوب می شوند را به ترتیب اینگونه بیان می کند: گسل شمال تهران که در مناطق جمعیتی تهران و کرج قرار دارد و از میان آنها عبور می‌کند (یا پهنه‌های مسکونی روی آن ساخته شده اند) طبیعی است که ریسک زلزله با توجه به جمعیت در معرض آسیب بسیار بالاست.

به گفته زارع چنین وضعیتی در مورد گسل شمال تبریز ،با توجه به جمعیت متمرکز حدود ۲ میلیون نفری در طی روز در پیرامون آن و توان لره‌زایی بالای گسل شمال تبریز نیز صادق است. یا به طریقی مشابه می توان در مورد نبود های لرزه‌ای گسل نیشابور، با توجه به وضعیت شهر نیشابور، گسل درونه، با نگاه به وضع شهر تربت حیدریه یا گسل‌های کشف رود و بینالود ،با در نظر گرفتن وضعیت شهر مشهد، گسل کوهبنان ،با توجه به وضعیت شهرکرمان، یا گسل سبزواران ، با توجه به موقعیت شهر جیرفت و ... با درجات متفاوت دیگری از خطر و ریسک قابل بیان و بررسی است.

گسل های پر ریسک ایران کجا قرار دارند

مهدی زارع معتقد است پر ریسک ترین زلزله را از پهنه گسل شمال تهران در شهر تهران می توان انتظار داشت ، گرچه از نظر طول و توان لرزه‌زایی مهم‌ترین و طولانی‌ترین گسل ایران نیست: به دلیل جمعیت حدود ۲ میلیون و یکصد هزار نفری که بر روی این گسل ساکن و جمعیتی نزدیک به حدود ۴۰۰ هزار نفری که در استان البرز روی ادامه غربی این گسل زندگی می کنند این منطقه پر ریسک ترین منطقه محسوب می شود.
ضمنا شهرهای کوچک‌تری در ایران هستند که بر رو یا در کنار گسل‌هایی ساخته شده یا توسعه یافته اند که دارای نبود لرزه ای با توان لرزه زایی متفاوت نسبت به هم و دوره بازگشت‌های متفاوت هستند. دانشیار پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله این گسل ها را نام می برد:

  ولی هر کدام از این موارد از نظر توان لرزه‌زایی و همچنین ریسک قابل انتظار از زلزله در آنها با هم متفاوت هستند و نمی توان یک حکم کلی در مورد همه آنها و یکجا صادر کرد.

چالش های مهم در برخورد با زلزله

وقوع زلزله در تهران محرز است اما زمان دقیق وقوع آن مشخص نیست. کارشناسان معتقدند می توان از نظر علمی وقوع زلزله را پیش بینی کرد اما نمی توان زمان دقیقی برای آن در نظر گرفت و هر وقت از طرف افرادی زمان مشخصی اعلام شد صحت علمی نخواهد داشت.

با این حال مهدی ایرانمنش کارشناس زلزله معتقد است: با توجه به زلزله های زیادی که در ایران رخ می دهد، بیش از 80 درصد یا بیشتر شهرهای ایران در خطر زلزله هستند. ایران جزو کشورهای پر خطری است که بیشترین قربانیان را در زلزله دارد و در مورد ایران دیگر جایز نیست بگوییم که زلزله اتفاق نخواهد افتاد و احتمال آن کم است. نمونه آن آذربایجان است که بعد از هزارو خرده ای سال زلزله اتفاق افتاد. پس بنابر این باید حساس باشیم و به موضوع زلزله فکر کنیم.

او چالش های موجود در برابر زلزله در ایران را به دو دسته تقدیرگرایانه و پدیده هارپ تقسیم می کند که در توضیح چالش تقدیرگرایانه می گوید:

معنی آن این است که عده ای اعتقاد دارند هرچی پیش بیاید و سرنوشت معلوم می کند که چه اتفاقی خواهد افتاد در صورتی که این طرز فکر از نگاه آموزه های دینی هم اشتباه است. در صورتی که خداوند برای قومی تغییر ایجاد نمی کند مگر خود قوم بخواهد.

این کارشناس زلزله چالش دوم را خطرناک ترین چالش می داند اینکه عده ای فکر می کنند این زلزله ها طبیعی نیست و عده ای فکر می کنند انسان ها در وقوع زلزله دخیل هستند:« پروژه هارپ به معنی این است که حوادث طبیعی را به انسان ها مربوط می کنند. برای نمونه حتی سونامی ژاپن هم عده‌ای معتقد هستند که به دست آمریکا انجام شده است.

در مورد ایران هم عده ای فکر می کنند زلزله بر اثر آزمایشات هسته ای است که در کشور انجام می شود. از زلزله طبس سال 57 گرفته تا زلزله بم که عده‌ای اعتقاد دارند آزمایشات اتمی بوده است در حالی که کرمان دومین منطقه پرخطر زلزله است.اگربر این 2 چالش و این گونه شایعات فائق شویم می توانیم حساسیت مردم را در مورد زلزله بالا ببریم تا آمادگی لازم را هم در برابر زلزله داشته باشند.

3 گسل مهم تهران

در تهران 3 گسل مهم وجود دارد. که به ترتیب گسل شمال، گسل جنوب و گسل مشاء نام گذاری می‌شوند.

به گفته ایرانمنش هر یک از گسل ها با ویژگی های خاص خود می توانند به نوعی خطرآفرین باشند :

گسل شمال به دلیل برج سازی های فراوانی که در این منطقه انجام شده و کوچه ها هم تنگ است احتمال اینکه ماشین های آتش نشانی و اضطراری نتوانند خودشان را وارد کوچه ها کنند، هست. با وجود اینکه تراکم در این منطقه کم است ولی برج سازی زیاد است.

گسل جنوب هم به دلیل بافت فرسوده آن مورد توجه است به خصوص در منطقه 16 نازی آباد زیرا تقاطع گسل مشاء و جنوب است.

گسل مشاء هم گسلی است که از سمت شرق می آید و زلزله فیروزکوه متصل به این گسل بود.

 مهدی ایرانمنش معتقد است زلزله در تهران حتما اتفاق خواهد افتاد و آن را اتفاق همین روزهای تهران می داند و از مردم می خواهد که همیشه نسبت به موضوع زلزله حساس بوده و آماده باشند: مردم تهران باید آماده باشند.

کیف نجات همیشه کنار تخت خود داشته باشند. چیدمان وسایل منزل را طوری قرار دهند که به هنگام زلزله آسیب جدی به آنها وارد نکند. وسایل سنگین در آشپزخانه ها بالا نباشد. شیرهای گاز و فیوض برق باید برای همه جایش مشخص باشد. به محض وقوع زلزله کنار دیوار یا یخچال پناه ببرند چون دیوارها به صورت قوس مانند درمی آید. زمانی که زلزله می آید چند ثانیه بیشتر نیست هرجایی که زلزله اتفاق افتاده مردم می دانستند خانه شان مشکل دارد اما تعلل کردند. در بم هم مردم با وجود پیش لرزه های فراوان اما تعلل کردند. بیشتر مردم فکر می کنند که زلزله به وقوع نمی پیوندد و یا خساراتی نمی زند، این تفکر باید از بین برود.