سدها و آبهای زیرزمینی راه‌های تأمین آب تهران هستند؛ بنابرگفته علیرضا نوذری پور، معاون مهندسی و توسعه شرکت آب و فاضلاب استان تهران در شرایطی که آب به اندازه کافی موجود باشد، سهم سدها در تامین آب 75 درصد و سهم آب های زیرزمینی در این چرخه25 درصد خواهد بود: این روند در فصل بی آبی و به اتمام رسیدن آب 4 سد تهران، تعادل خود را از دست داده و روز به روز بیشتر از آبهای زیرزمینی استفاده می شود تا جایی که در حال حاضر نزدیک به 41 درصد از آب شرب شهروندان تهرانی از طریق آب چاه‌های تهران تأمین می‌شود.
آب نیترات دار؛ نتیجه هم نشینی فاضلاب معیوب با آب چاه
استفاده از آب چاه در تهران به دلیل نبود سیستم فاضلاب مناسب همیشه دغدغه‌ای به نام آب نیترات‌دار را با خود به همراه داشته و دارد. هدایت فهمی معاون دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفا نیز با تأیید این موضوع که به دلیل نبود سیستم فاضلاب مناسب، بخشی از آب چاه‌های شهر تهران به نیترات آلوده شده‌اند به خبرآنلاین گفت: «هر کسی که الفبای آب را خوانده باشد، می‌داند جایی که آب زیرزمینی در معرض فاضلاب باشد، آب چاه نیترات دار می‌شود.»
چند ماه پيش بود كه رئیس ستاد محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران در يك نشست خبري با بيان اينكه «55 درصد شهر تهران شبکه فاضلاب ندارند و فاضلاب تولید شده توسط شهروندان به سیستم آب زیرزمینی تزریق می شود.» آب پاكي را روي دست شهروندان تهراني ريخت تا حضور نيترات در آب چاه‌هاي تهران ديگر به روندي طبيعي تبديل شود.
تمام شدن آب سدهاي تهران تا فصل پاييز، هشداري بود كه چندي پيش از سوي مدیرعامل آبفاي تهران مطرح شد. اتفاقي كه در صورت نباريدن آسمان، به معناي استفاده بيشتر از آب چاه‌هاي تهران است، چاه‌هايي كه در برخي از مناطق با فاضلاب شهري و صنعتي مخلوط شده و ميزبان ماده‌اي سمي به نام نيترات شده‌اند.
به عبارت ديگر در روزگار كم آبي تهران، علاوه بر تشنگي و نبود آب، خطر استفاده از آب‌هاي نيترات‌دار را نيز بايد به اين پرونده اضافه كرد.
در اين ميان معاون دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفا معتقد است كه «نيترات موجود در آب شرب تهران براساس استاندارهاي جهاني يعني همان 50 ميلي گرم در يك ليتر آب است و حتي اگر نياز باشد كه از آب چاه بيشتر از اين حد براي رفع كم آبي استفاده كنيم، تكيه خود را بر تصفيه مناسب مي‌گذاريم و در صورتي كه در بدترين حالت آب چاه به عنوان تنها منبع تأمين آب براي ما باقي بماند، بدون شك به مردم اطلاع رساني مي‌شود تا از اين آب كه احتمال وجود نيترات در آن خواهد بود، تنها براي موارد بهداشتي استفاده كنند.»
نگراني از ورود آب آلوده به سيستم آب شرب مردم تهران تا حدي است كه فهمي، جيره بندي آب را راه حل بهتري به جاي استفاده از آب‌هاي چاه با احتمال آلودگي به نيترات بيان كرد و گفت: «از نظر من، اگر در شرايط اضطرار آب جيره بندي شود خيلي بهتر است تا اينكه آب با كيفيت پايين به دست مردم برسد.»
معاون دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفا تأكيد وزارت نيرو بر صرفه جويي مردم را به عنوان تلاشي براي كاهش مصرف مردم به منظور در دسترس بودن آب سالم و توزيع آب با كيفيت ميان مردم نام برد.
چند ماه پيش نيز سعيد متصدي معاون محیط انسانی سازمان محیط زیست با نگراني از استفاده آب چاه براي تأمين آب شرب تهران سخن گفت: «از آنجایی که منابع آب زیرزمینی آلوده هستند مطمئناً تامین آب از این طریق موجب وارد شدن آلودگی به سیستم آب شرب تهران می شود.»
در واقع كلمات و جملات برخی مسئولان وزارت نيرو و سازمان محيط زيست همچون تكه‌هاي پازلي هستند، كه طرح هشدار كم آبي و ورود آب نيترات‌دار به چرخه مصرفي شهروندان تهراني را كامل مي‌كنند.
چاه‌های نیتراتی تهران
چند سالی است که برخی از مناطق تهران به دليل وجود چاه‌هاي به عنوان منطقه سیاه معرفی می‌شوند. يافت آباد تهران از جمله مناطقي است كه چاه‌هايي با نيترات بالا را در خود جاي داده است. بنابر گفته معاون دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفا در حال حاضر مناطق جنوب غربي تهران از جمله نازي آباد به دليل نفوذ فاضلاب به آب‌هاي زيرزميني با بيشترين غلظت نيترات در آب چاه روزگار خود را سپري مي‌كنند.
راه حل وزارت نيرو براي حذف نيترات آب
براي كاهش ميزان نيترات موجود در آب چاه‌ها راه حل‌هاي مختلفي همچون جايگزين كردن منابع آب سالم، استفاده از بطري آب و تصفيه خانگي، ذخيره سازي آب نيترات‌دار در مخازن براي مدت طولاني و حذف نيترات به وسيله باكتري و همچنين تصفيه به وسيله تبادل يوني وجود دارد كه در تهران به دليل نبود منابع آب سالم كافي و پر هزينه بودن روش تصفيه و نگه‌داري طولاني آب، از روش‌هاي ديگري استفاده مي‌شود.
روش اختلاط يا همان تركيب آب سطحي سالم با آب كم نيترات به منظور پايين آوردن غلظت نيترات آب چاه و همچنين حذف چاه‌هايي كه غلظت نيتراتشان بالا است، در تهران به عنوان راه چاره‌اي براي حل معظل نيترات اجرا مي‌شود و بنابرگفته معاون دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفا تلاش بر اين است كه چاه‌هاي با غلظت بالا در تهران از مدار برداشت خارج شوند و چاه‌هايي كه نيترات 200 يا 500 میلی گرم دارند نيز با حجم زيادي آب سالم مخلوط شده تا نيترات آن به زير 50 ميلي گرم برسد و قابل استفاده شود.
نيترات و بيماري تنفسي كودكان
نیترات موجب «سندروم نوزاد کبود» در كودكان مي‌شود، بر اساس گفته هدايت فهمي« هنگامی نیترات با خوردن غذا و نوشیدن آب وارد بدن می‌شود، در خون با هموگلوبین ترکیب و متهموگلوبین ایجاد می‌شود، اتفاقي كه در نتيجه آن توانایی انتقال اکسیژن خون کاهش می‌یابد.»
میزان بالای نیترات در غذا یا آب دام‌ها هم می‌تواند به کاهش زاد و ولد، افزایش مرد‌ه زایی، وزن کم هنگام تولد، دیر وزن گرفتن یا حتی مرگ بینجامد. برخي از سرطانزا بودن نيترات نيز سخن به ميان آوردهاند نكتهاي كه هر چند به مرحله تأييد علمي نرسيده است اما از شدت نگراني نسبت به اين ماده سمي نميكاهد.
تابستان‌هاي تهران و بازار داغ اظهار نظرهاي نيتراتي مسئولان
اظهار نظر در رابطه با نيترات موجود در آب تهران، روندي است كه هر سال با گرم شدن هوا و استفاده از آب‌هاي زيرزميني بازارش داغ مي‌شود و زماني كه از شدت كمبود آب كاسته مي‌شود، باز هم سيستم معيوب فاضلاب و لوله‌هاي فرسوده آب به عنوان دلايل اصلي نيتراتي شدن آب‌هاي زيرزميني به دست فراموشي سپرده مي‌شوند.
در اولين روزهاي تابستان سال 89 بود كه مرضيه دستجري وزير بهداشت، زبان به هشدار گشود وبه دليل غلظت بالاي نيترات، توصيه كرد تا زنان باردار و كودكان شيرخوار از آب بطري به جاي آب لوله كشي استفاده كنند اما در نهايت اين موضوع با چنين شدت و حدتي بعدها از سوي وزارت نيرو تكذيب شد اما نگراني تهراني‌ها از آب آلوده به نيترات هر تابستان به نقطه جوش خود مي‌رسد.
در اين ميان هر چند برخي از مسئولان همچون معصومه ابتكار كه تا چند سال پيش در شوراي شهر از آلودگي آب تهران صحبت مي‌كردند: «طی بررسی صورت گرفته در مناطق شهرداری تهران معضل آلودگی آب همچنان مطرح بوده است و برای حل این مساله نیاز به همکاری دولت وجود دارد چرا که از نظر ابتکار این مساله بحثی ملی بوده است.»
در اين روزها از سلامت كامل آب تهران سخن به ميان مي‌آورند اما باز هم نياز است تا شايد مسئولان به جاي نگراني فصلي از اوضاع سلامت آب تهران، در تمام سال اين نگراني را جز وظايف خود بدانند و در زمينه بهبود فاضلاب تهران و سيستم لوله كشي آن اقدامي جدي را در پيش بگيرند تا اگر دست نيازشهروندان تهراني به سمت آب چاه‌هاي تهران به عنوان تنها منبع آب دراز شد، شاهد دغدغه‌اي به نام«آب با غلظت بالاي نيترات» در سهميه روزانه آب شرب شهروندان نباشيم.