به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران، دریای خزر با داشتن موقعیت خاص خود از زمان‌های قدیم مورد توجه اندیشمندان و دولتمردان بوده است. طی قرن بیستم گسترش جوامع و روند رو به رشد جمعیت همراه با توسعه فعالیت‌های اقتصادی، اجتماعی و گردشگری در راستای بهره‌وری از منابع ساحلی و بستر دریاها به همراه تاثیر عملکرد نیروهای محیطی موجب فرسایش و از بین رفتن سطح گسترده‌ای از مناطق ساحلی شده است.
به همین منظور مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر تدوین برنامه‌های راهبردی و انجام مطالعات و پژوهش‌های مورد نیاز در جهت حفاظت و ساماندهی سواحل در راستای بهره‌وری بهینه از کاربری اراضی و توسعه پایدار مناطق ساحلی خزر را در گروه‌های پژوهشی با اولویت خود قرار داده است.
بررسی کارشناسان مرکز مطالعات تحقیقات دریایی خزر نشان می‌دهد که سطح آب دریای خزر از سال 75 تاکنون 87 سانتی‌متر، کمتر شده است. اتفاقی که جواد ملک مدیر این مرکز تحقیقاتی، مهم‌ترین دلایل وقوع آن را کاهش ورودی آب رودخانه‌های منتهی به خزر، کاهش بارندگی‌ها در سطح حوضه آبریز خزر و افزایش دما و میزان تبخیر از سطح دریا می‌داند.
در حال حاضر بیش از 130 رودخانه به دریای خزر می‌ریزند. از آنجا که کاهش سطح و پس‌روی 87 سانتی‌متری آب دریای خزر پدیده‌ای طبیعی است باید تمامی طرح‌ها، برنامه‌ها و فعالیت‌ها در سواحل این دریا منطبق و متناسب با این نوسانات اجرا شود.
بی‌شک مهم‌ترین راهکار حل این مشکل، همفکری کشورهای حاشیه خزر و ارائه راهکارهای موثر در قالب قوانین بهره‌برداری از رودخانه‌های منتهی به خزر و کاهش میزان تبخیر با پایین آوردن فتیله گرم شدن زمین است.
جواد ملک، رئیس مرکز موسسه تحقیقات آب در بازدید از دریای خزر در جمع خبرنگاران استان گیلان با بیان اینکه بیشترین میزان کاهش آب خزر، در هشت سال گذشته روی داده است، خاطرنشان می‌کند: از آنجا که خزر یک دریاچه بسته است، سطح آب آن بر اساس ورودی آب رودخانه‌ها و تبخیر آب تنظیم می‌شود.
وی برداشت‌های زیاد و احداث سدهای متعدد در مسیر رودخانه‌های منتهی به خزر و در نهایت کم شدن میزان ورودی آب رودخانه‌ها به خزر را عامل تشدیدکننده فرآیند کاهش آب بزرگترین دریاچه جهان می‌داند و می‌گوید: در این بین رود ولگا در روسیه با توجه به اینکه 85 درصد آب خزر را تامین می‌کند، بیشترین نقش را در کاهش سطح خزر داشته است.
وی میانگین ورودی آب رود ولگا به خزر در درازمدت را سالانه حدود 240 کیلومتر مکعب اعلام و اظهار کرد: این میزان به علت افزایش بهره‌برداری‌ها و کاهش بارندگی‌ها در سال 2008 میلادی به 229 کیلومترمکعب کاهش یافته و تا سال 2012 هم به 190 کیلومتر مکعب در سال رسید.
جواد ملک می‌گوید: اگرچه آمارهای رسمی از کاهش بارندگی در حوزه آبریز تمام رودخانه‌های منتهی به خزر موجود نیست اما نگاهی گذرا به برخی داده‌ها و مشاهدات عینی نشان می‌دهد که منحنی‌های بارش این حوضه از سال 1945 به بعد روند نزولی به خود گرفته‌اند.
وی میزان تبخیر سالانه آب خزر را در حالت طبیعی 700 میلی‌متر اعلام و تصریح می‌کند: اگرچه محاسبات دقیق تبخیر آب خزر کار سختی است اما مشاهدات عینی نشان می‌دهد تبخیر آب خزر به علت گرم شدن کره زمین، حدود 10 درصد از حد طبیعی بیشتر و به تبع آن از سطح آب دریا هم کاسته شده است.
ملک، مختل شدن فعالیت‌های بنادر و دریانوردی، مشکلات زیست محیطی آبزیان و خشک شدن تالاب‌های حاشیه دریای خزر را از مهم‌ترین پیامدهای تداوم کاهش سطح آب این دریا می‌داند و اظهار می‌کند: اگرچه نوسانات آب خزر از جمله کاهش سطح آب آن پدیده‌ای طبیعی است و هنوز به حد بحران نرسیده اما نباید با بهره‌برداری‌های غیراصولی، افزایش گازهای گلخانه‌ای و در پی آن گرم شدن زمین، این پدیده طبیعی را طولانی‌تر و پیامدهای آن را تشدید کرد.
به گزارش ایسنا و به نقل از دفتر محیط زیست و کیفیت منابع آب، فعالیت‌های اکتشافی نفت در ساحل جنوبی خزر بیش از 40 سال پیش در ایران شروع شد و در دهه اخیر طی حفاری‌ها و اکتشافات جدید و حوزه‌های نفت‌خیز در بستر دریای خزر این منطقه را به کانون توجه جهانی تبدیل کرده است.
آلودگی نفتی در بسیاری از مناطق خزر سبب تخریب زیستگاه‌های طبیعی و محل تخم‌ریزی ماهیان و در نتیجه کاهش نسل آنها به خصوص تقلیل ماهیان خاویاری و سایر آبزیان شده است.
برآورد می‌شود طی 10 سال گذشته حدود 100 میلیون تن نفت از بستر خزر استخراج شده است که حدود یک میلیون تن آن با آب این دریا مخلوط شده است. آثار آلودگی نفتی در دریا به دو صورت کوتاه مدت و دراز مدت بر آبزیان اثر می‌کند.
کاهش اکسیژن ناشی از پوشش لکه‌های نفتی و مسمومیت حاصل از نفت در دسته اول قرار دارند. کاهش در انتقال نور باعث ممانعت عمل فتوسنتز گیاهان آبزی می‌شود همچنین پرهای پرندگان دریای آغشته به نفت شده و قدرت پرواز آنها را کاهش می‌دهد. نفتی که به حالت تعلیق درآمده می‌تواند با مواد معدنی، سنگین شده و به کف دریا رسوب کند و موجب صدمه به موجودات زیر دریا شود. نهایتا این آلودگی‌ها به موجوداتی که مورد استفاده غذایی انسان قرار می‌گیرند وارد شده و در بدن انسان تجمع می‌یابند.
محمدرضا برجی، مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان نیز با بیان اینکه فاضلاب‌های خانگی، شهری، صنعتی و کشاورزی بدون هیچ تصفیه‌ای به دو رودخانه آلوده رشت به نام‌های گوهررود و زرجوب می‌ریزند که مستقیم وار د تالاب انزلی می‌شوند به خبرنگار ایسنا می‌گوید: در نهایت خزر پذیرنده نهایی تمامی این آلودگی‌هاست و زندگی موجودات این اکوسیستم ارزشمند در معرض تهدید است.
وی اضافه می‌کند: یکی از دلایل آمارهای بالای سرطان در گیلان وجود همین آلودگی‌ها و لازم است هر چه سریع‌تر عزم استانی، ملی و حتی اتحاد پنج کشور حاشیه خزر شکل بگیرد تا بیش از این سلامتی مردم گیلان در معرض تهدید نباشد.