برای آشنایی بیشتر درباره این بیماری در گفت‌وگو با دکتر محمدجعفر فره‌وش، فوق‌تخصص گوارش ابتدا از او پرسیدم.
چرا و در چه شرایطی پانکراس یا لوزالمعده دچار التهاب میشود و چرا التهاب حاد این عضو می‌تواند اینقدر خطرناک و کشنده باشد؟
دکتر فره‌وشبه جام جم گفت: پانکراس یا لوزالمعده عضوی حیاتی است که در پشت معده قرار گرفته و وظیفه‌اش ترشح آنزیم‌های گوارشی است که مولکول‌های درشت پروتئین، کربوهیدرات و چربی‌های موجود در مواد غذایی را به مولکول‌های کوچک قابل جذب تبدیل می‌کند.
وی می‌افزاید: در واقع آنزیم‌های گوارشی در حضور پانکراس به صورت فعال درمی‌آید و به عمل جذب مواد غذایی کمک می‌کند، اما اگر هر عاملی باعث صدمه به پانکراس بشود این آنزیم‌ها به جای کمک به تجزیه و هضم غذا شروع به تجزیه و از بین بردن بافت خود پانکراس می‌کنند که حاصل آن بروز عارضه‌ای به نام پانکراتیت بوده که در اکثر موارد خفیف است و با تشخیص درست و به موقع درمان میشود، ولی فقط در 10 درصد موارد، این عارضه به التهاب حاد لوزالمعده و تخریب بافت این عضو منجر میشود. متاسفانه این اتفاقی است که برای حسین معدنی، ورزشکار کشورمان افتاد.
التهاب حاد یا مزمن؟
آنزیم‌های لازم برای هضم مواد غذایی به صورت غیرفعال در لوزالمعده ذخیره شده است. در واقع طی فرآیند جذب و هضم غذا این آنزیم‌ها پس از خوردن غذا به وسیله محرک‌های عصبی و شیمیایی به داخل دوازدهه (دوازدهه یا اثنی‌عشر عضوی است که باعث ارتباط معده با روده کوچک میشود) ریخته و فعال میشود و سپس به طور همزمان با ترشحات صفراوی از یک نقطه باریک مشترک به روده باریک می‌ریزد و شروع به هضم مواد غذایی می‌کند.
دکتر فره‌وش با اشاره به این که اگر این آنزیم‌ها به جای دوازدهه در داخل پانکراس فعال شود، شروع به از بین بردن و هضم بافت خود پانکراس می‌کند، می‌افزاید: حاصل این اتفاق بروز التهاب لوزالمعده است که ممکن است خفیف و گذرا یا شدید و کشنده باشد. عواملی که به التهاب حاد و مزمن لوزالمعده منجر میشود شامل اختلالات مادرزادی، عفونت‌های ویروسی چون اوریون، ضربه‌های شکمی، بارداری، مصرف طولانی‌مدت الکل، سنگ‌های صفراوی، افزایش چربی خون یا بعضی داروها میشود.
این فوق‌تحصص گوارش با اشاره به نشانه‌های بروز پانکراتیت ادامه می‌دهد: اگر آنزیم‌های پانکراس در داخل این عضو فعال شود، شروع به خوردن بافت خودش می‌کند که خود را با دل‌درد، درد ناحیه وسط شکم و نیز ناحیه پشت نشان می‌دهد. تا جایی که بیمار مجبور میشود در حالت نشسته و خم شده به سمت جلو بماند. البته اگر این عارضه سریع و درست شناخته شود، در موارد خفیف درمان میشود، اما در موارد حاد که بندرت نیز اتفاق می‌افتد قابل کنترل و درمان نخواهد بود.
بعد از پانکراتیت حاد چه اتفاقی می‌افتد؟
خیلی‌ها با خواندن اخبار مربوط به مرگ حسین معدنی می‌پرسند چرا وی در هفته پایانی عمرش دچار ازکارافتادگی ریه‌ها و کاهش شدید عملکرد تنفسی شده است؟ مگر ارتباطی بین التهاب لوزالمعده و ریه‌ها وجود دارد؟
دکتر فره‌وش در پاسخ می‌گوید: به دنبال پانکراتیت حاد، آنزیم‌های لوزالمعده شروع به تخریب پانکراس می‌کند که این اتفاق به آزاد شدن این آنزیم‌ها در داخل فضای شکم منجر میشود. در نتیجه این آنزیم‌ها به بافت‌های دیگر ازجمله ریه، قلب و رگ‌ها آسیب می‌رساند.
به این ترتیب بافت‌ها در زمان کوتاهی قابلیت عملکرد خود را از دست می‌دهد که در مورد مرحوم معدنی آسیب واردشده به ریه‌ها به افت عملکرد آنها به زیر 10 درصد منجر شده و برای پزشکان چاره‌ای جز استفاده از دستگاه تنفس مصنوعی نگذاشته است.
چرا حسین معدنی مبتلا به پانکراتیت حاد شد؟
به گفته دکتر فره‌وش، بررسی وضعیت حسین معدنی نشان می‌دهد وجود توموری داخل کبد وی که مانع از حرکت ترشحات صفراوی شده بود با عوارضی چون خارش شدید پوستی و زردی همراه بوده است. چنین وضعیتی چاره‌ای جز استنت یا لوله‌گذاری در داخل مجرای صفرا برای تیم درمانگر وی باقی نمی‌گذاشته است، زیرا فقط از این طریق می‌شد از شدت‌یافتن عوارضی چون خارش و زردی ناشی از مسدود شدن مجرای صفرا کم کرد. بعلاوه تداوم این عوارض می‌توانست باعث از کار افتادن کلیه‌ها و قلب او بشود.
دکتر فره‌وش با اشاره به این که استنت‌گذاری در داخل مجرای بسیار باریک صفرا فقط در 10 درصد موارد ممکن است به بروز التهاب شدید و حاد منجر شود، افزود: متاسفانه از آنجا که پانکراس عضوی نیست که قابل پیوند باشد با از بین رفتنش بر اثر التهاب شدید نمی‌توان اقدام درمانی موثری انجام داد. بروز پانکراتیت حاد کاملا غیرقابل پیش‌بینی است و حتی در بهترین مراکز درمانی دنیا نیز در موارد معدودی ممکن است اتفاق بیفتد. وی درباره این که برخی مرگ معدنی را ناشی از ناکارآمدی و اشتباهات تیم جراحی این ورزشکار می‌دانند، می‌گوید: چنین برداشتی کاملا غیرمنصفانه و ناشی از ناآگاهی از توانایی‌های تشخیصی و درمانی متخصصان گوارش کشورمان در دنیا بویژه در زمینه جراحی‌های مربوط به کلیه، صفرا، کبد و لوزالمعده است.
حتی بررسی‌ها نشان می‌دهد بروز عوارض ناخواسته و پیش‌بینی‌نشده‌ای چون پانکراتیت حاد در کشور ما بسیار کمتر از مراکز درمانی پیشرفته دنیا رخ می‌دهد.