آژانس بین المللی انرژی اتمی، پایبندی ایران به چه چیزی را تأیید کرده است؟

اینکه آژانس «پایبندی کامل ایران به توافق موقت ژنو را تأیید کرده است»، از منظر دیپلماسی عمومی بسیار مهم و مثبت است و همین محور نیز می تواند یک زاویه کار مثبت و فرصت ساز برای کشور باشد. اما معنای فنی مهمی هم در لابلای آن نهفته است که ممکن است زوایه ای متضاد از معانی و پیامدهای این گزارش را در بر داشته باشد، معنائی فنی که خواه ناخواه در بحث های فنی مذاکرات آینده توافق جامع هم ممکن است به تضعیف قدرت مانور ایران منجر شود. به واقع، این برداشت در شرایطی که مذاکرات به اصطلاح دشوار وین 6 آن هم طی مدتی دو برابر دوره نشست های قبلی برگزار شد و نتیجه ملموسی در توافق نداشت، مفید است. زیرا نشان می دهد برخلاف طرف ایرانی که به مذاکرات اخیر و آینده به عنوان یک فرایند «نتیجه مند» نگاه می کند، طرف دیگر تامین منافع خود را ترجیح می دهد و از این رو، حتی اگر تامین منافع ملی شان بدون توافق هم ممکن باشد یا توافق به چنین شرایطی منتهی نشود، هرگز به آن تن نخواهند داد. چنین چیزی در خط مشی آنها ثابت شده است و هرگونه انتظاری برخلاف آن، غیرواقعی خواهد ماند.

از همین رو، نیم نگاهی به این معنا و برداشت های راجع به آن، می تواند از جهات مختلف سازنده و بهبود دهنده قدرت مانور کشور در عرصه دیپلماسی دوجانبه و چندجانبه باشد.

آژانس در این گزارش، تأیید کرده است که ایران طی این مدت شش‌ماهه، مهمترین بخش های صنعت هسته ای خود را یا معلق نگهداشته و یا ذخایر اورانیوم خود را خنثی کرده است. منظور از خنثی کردن ذخایر اورانیوم، فقط اکسید کردن اورانیوم غنی شده کشور و یا رقیق سازی آنها تا حد غنای زیر 5 درصد نیست بلکه این اقدام حتی در مورد اورانیوم با غنای اندک (زیر 5 درصد) هم صورت گرفته است.

بر این اساس، آژانس تأیید کرده که ایران، همه ذخایر اورانیوم با غنای بالا را به طور کامل رقیق سازی یا اکسید کرده است و از این رو، دیگر هیچ مقدار از این مواد در سطح غنای 20 درصد در کشور وجود ندارد. ضمن اینکه ایران به موجب این توافق و تمدیدیه چهارماهه آن، حق تولید این مواد را از خود سلب کرده است. معلوم نیست در توافق جامع هم این امکان حتی برای تامین «نیازهای عملی» کشور به ویژه سوخت راکتور تحقیقاتی تهران هم اعاده شود. بلکه از گزارش های منابع خبری داخلی و خارجی چنین مستفاد می شود که این امکان به شدت مورد مخالفت امریکا قرار گرفته و پایین‌ترین احتمال را جهت قرار گرفتن در حقوق حقه ایران در توافق جامع دارا خواهد بود.

در هر حال، آژانس در گزارش رسمی روز یکشنبه خود که به اعضای شورای حکام شامل گروه 1+5 ارسال کرده است، تأیید کرده که ایران همه تعهدات خود را انجام داده است. این تعهدات شامل دستجات مختلف زیر است:

• تعهدات تعلیق فعالیت های غنی سازی با سطح بالا
• تعهدات تبدیل اورانیوم با غنای اندک به اکسید
• تعهدات اطلاع دادن به آژانس در مورد فعالیت های هسته ای حساس نظیر رآکتور آب سنگین اراک
• تعهدات راجع به دسترسی مدیریت شده داوطلبانه به معادن و برخی از تاسیسات.

در این میان، مهمترین انتظار غرب از ایران یعنی تبدیل اورانیوم با غنای بالا و پائین به اکسید تأیید شده است. در واقع، ایران علاوه بر اینکه نیمی از اورانیوم با غنای 20 درصد را به اورانیوم با غنای پائین (زیر 5 درصد) تبدیل کرده، بلکه همه موجودی های اورانیوم با غنای کم (زیر 5 درصد) را نیز اکسید نموده است. هدف غرب از این اقدامات، آن بوده که این مواد هسته ای قابل غنی سازی مجدد نباشند یا با بالاترین موانه فنی و مالی در این رابطه مواجه شوند. در توافق جدید 19 ژوئیه هم، ایران متعهد شده است حتی پسماند اورانیوم غنی شده را که در سطح 2 درصد است، به غنای صفر بازگرداند. عراقچی از این اقدام به عنوان «تبدیل پسماند اورانیوم غنی شده به اورانیوم طبیعی» نام برده است.

در پرتو آنچه اشاره شد، می توان یک توصیف عینی از خروجی های ششماه اجرای توافق موقت ژنو ارائه کرد و قطعاً لازم است هم دیپلماسی رسمی کشور و کانون های تفکر راهبردی در نهادهای مختلف و هم مجموعه های نخبگی و کارشناسی مختلف، در این رابطه یک بررسی موثر و جامع انجام دهند. این اقدام، برای ترسیم آینده ای که در توافق ژنو به عنوان «راه حل درازمدت» نامبرده شده است، بسیار مهم و ضروری است.

عمده ترین محور تضعیف «راهبرد متوازن»ی که کشورمان در این عرصه دنبال کرده، یکطرفه بودن کنش آژانس در برابر ایران و نبود کنشی متقابل نسبت به غرب است. یعنی در مقابل این همه بازرسی و کنترل و تعهدات جور واجور، هیچ گزارشی وجود ندارد که مشخص شود غربی‌ها چه اقداماتی را در قبال ایران انجام داده اند و این اقدامات تا چه میزان به موقع و مطابق با تعهدات پیش بینی شده در توافق نوامبر بوده است.

با این حال، این نوع گزارش دهی آژانس که ممکن است تعبیری فنی از آن چیزی برسد که جان کری در بیانیه راجع به توافق تمدیدی به عنوان «عقب راندن برنامه هسته ای ایران» نام برده است، احتمالاً غربی‌ها را در روند توافق نهائی خشنود خواهد کرد اما شگفتی در این است که غربی‌ها حتی از پایبندی تمام و کمال ایران به توافق موقت هم به عنوان برگ برنده ای برای اعمال فشار بیشتر بر کشورمان استفاده می کنند. تا جایی که کری در همین بیانیه تاکید کرده که تقویت و اجرای تحریم های فعلی همچنان سیاست دولت امریکا خواهد بود. یعنی پایبندی ایران، به نقطه تمرکزی برای زیاده خواهی بیشتر غرب تبدیل شده و آنها این سابقه را، عاملی تاثیرگذار بر اطمینان کردن به ایران و رعایت حقوق مسلم کشور نشمرده اند.

این برداشت که امریکا هرگز به سیاست اعتماد کردن را در پیش نخواهد گرفت، خط و ربطی روشن در سخنان مقامات آمریکایی دارد و از این رو، دیدگاه اعتماد کردن ایران به امریکا، در عمل ناکام بوده و به شکست انجامیده است به طوری که سابقه تحولات چند دور مذاکره در وین که نهایتاً به تمدید چهار ماهه با محتوائی متمایل به منافع غرب تبدیل شد، می تواند دلیل روشنی در این زمینه باشد.