چندی پیش اجرای ماده 161 قانون برنامه پنجم مبنی بر آزادسازی خدمات حمل و نقل هوایی و نرخ بلیت هواپیما در مسیرهای داخلی، در شورای عالی هواپیمایی مقرر و مصوب شد که این قانون از 28 اردیبهشت امسال با تأیید دولت عملیاتی شود.
موضوع آزادسازی نرخ بلیت هواپیما به عنوان یکی از اهداف قانون برنامه پنجم مطرح است؛ طبق قانون باید از سال سوم برنامه پنجم موضوع آزادسازی نرخ‌ها عملیاتی می‌شد و گام اول اجرای این مورد، متنوع‌سازی قیمت‌ها بود. ماده 161 این برنامه درباره حمل و نقل عنوان کرده که دولت مکلف است تا پایان سال اول برنامه نسبت به متنوع‌سازی نرخ خدمات حمل و نقل هوایی در بخش بار و مسافر اقدام کند و سپس از ابتدای سال سوم برنامه ضمن آزادسازی کامل نرخ حمل و نقل هوایی، قیمت خدمات فرودگاهی، شبکه پروازی، لغو تخفیفات تکلیفی و هرگونه معافیت در زمینه بهره‌برداری از خدمات ناوبری هوایی، فرودگاهی، نشست و برخاست، خدمات پروازی، واگذاری اماکن و سایر موارد مرتبط را واقعی کند که این مورد تکلیف دولت برای انجام ماده 161 بند ب است. البته بند (الف) این ماده قانونی مرتبط با برقراری پرواز و جابه‌جایی کالا و مسافر برای فرودگاه‌های بین‌المللی و بند (ج) آن درباره ساماندهی امور حمل و نقل هوایی و ارتقاء رقابت‌پذیری با رویکرد لغو انحصارات مربوط به حمل و نقل هوایی و شرکت‌های هواپیمایی است.
از آن تاریخ بود که به ایرلاین‌ها مهلت داده شد طیفی از قیمتهای بلیت هواپیما را اعلام کنند و 2 هفته پس از ارائه به سازمان هواپیمایی، نرخ‌های جدید را اعمال کنند، البته درباره طیف نرخ‌ها و یا قیمتهای متنوع، بستگی دارد هر شرکت هواپیمایی چه کلاس قیمتی تعیین شده خود را به سازمان هواپیمایی کشوری اعلام کرده است.
در حال حاضر سه ایرلاین ایران‌ایر، ماهان و آسمان نرم‌افزار متنوع‌سازی و آزادسازی قیمت بلیت هواپیما را در اختیار دارند؛ بقیه شرکت‌ها این نرم‌افزارها در اختیار ندارند که یا باید آنرا خریداری کنند یا آنکه با سه شرکت مذکور برای استفاده از نرم‌افزار قرارداد ببندند.
* سقف نرخ‌های بلیت هواپیما را بازار تعیین می‌کند
درباره تأثیر اجرای قانون آزادسازی نرخ بلیت هواپیما در توسعه ناوگان حمل و نقل هوایی و خدمات به مسافر، باید گفت: آزادسازی قیمت بلیت هواپیما صرفاً به معنی افزایش قیمت نیست، بلکه به معنی تنوع خدمات متناسب با تقاضا در بازار است؛ آزادسازی نرخ بلیت به ایرلاین‌ها اجازه خدمات‌رسانی بیشتر و متنوع‌تر می‌دهد، قطعاً مزایای آزادسازی نرخ بلیت‌های هواپیما در گام اول به نفع مسافر خواهد بود و در گام دوم ایرلاین نیز از اجرای این قانون منتفع میشود.
اجرای این قانون موجب ایجاد رقابت سالم بین شرکت‌ها، ارتقاء سطح خدمات به مسافران و جذب حداکثری مسافران هوایی، افزایش ضریب اشغال صندلی، جذب سرمایه‌ها برای توسعه این بخش و در نهایت رونق حمل و نقل هوایی کشور میشود.
میزان کیفیت خدمات و سطح خدمات دریافتی، پس از آزادسازی نرخ بلیت هواپیما براساس نیاز مسافر بوده و در واقع یک موضوع دوجانبه از سوی ایرلاین و مسافر است.
در سیستم آزادسازی قیمتهای بلیت هواپیما، بدین ترتیب عمل میشود که تعامل بین ایرلاین‌ها و مسافر ارتقاء می‌یابد، بدین ترتیب که بسیاری از شرکت‌های هواپیمایی درباره نرخ بلیت و میزان خدمات دریافتی با مسافر توافق می‌کنند و مسافر قدرت انتخاب میزان خدمات را دارد.
در سیستم آزاد بودن نرخ بلیت و خروج از قیمتهای تکلیفی، برخی شرکت‌های هواپیمایی تشخیص می‌دهند که هیچ سرویسی در هواپیما ارائه ندهند و در ازای آن نرخ کمتری بابت یک صندلی پرواز دریافت کنند، همچنین از سوی دیگر برخی مسافران که ترجیح می‌دهند، خدمات مطلوب در هواپیما دریافت کنند، ایرلاین‌‌هایی را انتخاب می‌کنند که خدمات بیشتری می‌دهند و بسته به میزان دریافت خدمات، پول پرداخت می‌کنند.
در سیستم نرخ‌های آزاد، علاوه بر قدرت انتخاب خدمات برای مسافر، بر اساس زمان تهیه بلیت هواپیما و ساعات پروازی در طول 24 ساعت، نرخ‌های متفاوتی از بلیت وجود دارد و هر مسافر قدرت انتخاب نوع بلیت خود را دارا است.
* سقف قیمت‌ها را بازار تعیین می‌کند
طبق گفته دبیر انجمن شرکـت‌های هواپیمایی سقف نرخ را بازار تعیین می‌کند و در صورتی که نرخ‌های غیرمنطقی در بازار ارائه شود، قوانین، محدودیت‌های لازم را برای این نرخ‌ها ایجاد می‌کند.
* دولت مدعی نظارت بر عملکرد ایرلاین‌ها در نرخ‌های آزاد است
البته زمانی که محیط کسب و کار آزاد و رقابتی میشود کنترل بازار الزامی است، دولت نباید به امور بنگاه‌ها ورود پیدا کند یعنی اینکه یک بنگاه باید خود تصمیم گیرد که چه محصولی تولید کند و به چه قیمت ارایه دهد، اما دولت باید به بازار ورود پیدا کند تا بازار مورد سوءاستفاده قرار نگیرد، انحصاری نشود و به دنبال آن رقابت مضره غیر عادلانه در بازار شکل نگیرد.
در حال حاضر که متنوع سازی نرخ بلیت هواپیما براساس بند "ب" ماده 161 قانون برنامه پنجم توسعه کشور و با تایید اجرایی شدن آن توسط شورای عالی هواپیمایی کشوری صورت گرفته است، سازمان هواپیمایی کشوری نیز در راستای نظارت بر حسن اجرای طرح دستورالعملی را تهیه و جهت اجرا به شرکت هواپیمایی ابلاغ کرده است.
علی‌رضا جهانگیریان در این‌باره می‌گوید: در همین راستا شرکت‌های هواپیمایی، ضمن اعلام نرخ‌های متنوع به سازمان هواپیمایی کشوری که در برخی مسیرها پائین‌تر از نرخ‌های فعلی و تا درصدی بالاتر از آن تعیین شده است به کار فروش خود ادامه می‌دهند؛ البته اجرای این قانون شامل بلیت‌هایی که قبل از ابلاغ آن فروخته شده‌اند، نمی‌شود.
براساس این دستورالعمل شرکت‌های هواپیمایی موظف هستند آمار پروازهای انجام شده خود را به طور فصلی با لحاظ کردن ضریب اشغال صندلی، میزان تاخیرات و یا لغو پروازها به دفتر نظارت بر فرودگاه‌ها، شرکت‌ها و موسسات هوانوردی سازمان هواپیمایی کشوری ارسال کنند.
همچنین شرکت‌ها باید آمار عملکرد مالی و عملیاتی شرکت را به سازمان هواپیمایی کشوری ارسال کنند.
* لزوم اطلاع‌رسانی نرخ‌های بلیت از سوی ایرلاین‌ها/ مسافران فهرست قیمت‌ها را مشاهده می‌کنند
بنابراین گزارش در متنوع‌سازی نرخ‌های بلیت هواپیما، شرکت‌های هواپیمایی باید نسبت به ارائه چند نوع قیمت اقدام کنند و مردم نیز باید از این قیمت‌ها مطلع باشند به‌عنوان مثال باید مشخص شود که بلیت یک مسیر هوایی اول صبح، بعدازظهر، شب، وسط هفته، ایام پیک سفر نظیر نوروز، روز‌های تعطیل و از این قبیل چه قیمتی دارد.
طبق گفته رئیس سازمان هواپیمایی، شرکت‌های هواپیمایی باید فهرست نرخ‌های پروازی خود در مسیرهای مختلف را به صورت به‌هنگام در دسترس عموم قرار دهند.
این مورد موجب میشود مردم حق و حقوق خود را بشناسند و بتوانند آنچه را که به آن علاقه‌مند هستند مطالبه کنند.
به هر حال شرکت‌های هواپیمایی در راستای متنوع‌سازی قیمت‌ها باید نرخ‌ها و کلاس‌های مختلفی را اعلام کنند، و این در حالی است که قیمت بلیتی که برای سفر 3 ماه آینده، امروز تهیه میشود با قیمت بلیتی که برای همان سفر در روز پرواز و یا مثلاً دو روز قبل از پرواز تهیه میشود تفاوت دارد.
شرکت‌ها هم در راستای جذب مسافر بیشتر در محیطی رقابتی اقدام به افزایش کیفیت و در زمان‌هایی کاهش قیمت دارند تا مسافر بیشتری جذب کنند البته در نهایت این توافقی دو جانبه بین ایرلاین و مسافر است.
در واقع مسافر از حق انتخاب برخوردار است به‌خصوص در مسیرهای پر تردد که روزانه حدود 25 تا 30 پرواز در آن انجام میشود، پرواز با هواپیماهای مختلفی از نظر سن و مدل است و قطعاً نوع خدمات‌رسانی در آنها و نیز کیفیت و طبیعتاً قیمت، متفاوت خواهد بود.
قطعاً در نگاهی دیگر اگر ایرلاین‌ها قیمتهای بلیت خود را بدون توجیه مالی منطقی و بدون حساب بالا ببرند، مردم از سفرهای هوایی استفاده نخواهند کرد و این در نهایت ندارند و شرکت هوایی شکست می‌خورد.
البته طبق ادعای دولت، با آزادسازی قیمت بلیت هواپیما، پروازهای نقاط محروم و شهرهای کوچک قطع نمی‌شود و نرخ بلیت در این پروازها نیز تفاوت چندانی ندارد ضمن آنکه دولت قبلاً برنامه‌ریزی کرده بود این مابه‌التفاوت نرخ‌ها آزاد با نرخ‌های فعلی در مسیرهای محروم، توسط استانداری‌های آن استان‌ها تأمین شود.
به گزارش فارس، به هر حال آزادسازی و متنوع‌سازی قیمت بلیت هواپیما در شرایطی که دولتی‌ها چندان مایل به اطلاع‌رسانی درباره آن نبودند، اجرا شد اما امیدواریم در زمینه نظارت بر عملکرد ایرلاین‌ها و رعایت حقوق مسافر و تعامل ایرلاین و مسافر، نظارت دولت به عنوان حاکمیت جامع و کامل باشد تا در این عرصه حقوقی از مسافر و البته شرکت هواپیمایی تضییع نشود.