نگاهی به بمپور باستاني؛ قلب تپنده بلوچستان +عکس

بمپور يکي از شهرهاي حوزه بلوچستان و داراي آب وهواي گرم و نسبتا مرطوب است. اين شهر داراي تابستاني طولاني بوده و ميانگين دماي آن در اين فصل، به بيش از 40 درجه سانتي گراد مي رسد.

بمپور از لحاظ تاريخي يکي از قديمي ترين شهرهاي ايران به شمار مي رود و براساس کاوش هايي که در اطراف آن انجام شده، تاريخ پيدايش آن به زمان ساسانيان واشکانيان برمي گردد.

سازمان ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي ايران در سال ۸۷ اعلام کرد که محوطه باستاني را در اطراف بمپور با وسعت 150 هکتار کشف کرده و کاوش ها نشان مي دهد که آثار به دست آمده در آن با تمدن هاي شهرسوخته و جيرفت همخواني دارد، در دوره معاصر هم تا قبل از سال 1370 بمپور بزرگ ترين بخش کشور بود که بخش هاي بزمان، فنوج، دلگان و لاشار را در خود جاي داده بود.

از نقاط ديدني آن هم مي توان به ارگ بمپور، باغ خالصه، تپه هاي تاريخي و رودخانه بمپور اشاره کرد.

رودخانه بمپور از کوه هاي شمال شرقي ايرانشهر سرچشمه مي گيرد و از جنوب بمپور به سمت غرب جريان دارد و در انتها به هامون جازموريان مي ريزد و به واسطه اين رودخانه و زمين هاي حاصل خيز اطراف آن، کشاورزي اين خطه نيز از رونق خاصي برخوردار است به طوري که محصول عمده آن خرما، مرکبات، تره بار، گندم، جو و ذرت است.

بخش بمپور در شهرستان بمپور مشتمل بر ۲دهستان بمپور شرقي و بمپور غربي بوده و از شمال به بخش هاي حومه و بزمان در شهرستان ايرانشهر، از مشرق به سرباز و از جنوب به شهرستان نيکشهر و از مغرب به شهرستان کهنوج در استان کرمان محدود است و بيشتر آبادي هاي آن در قسمت شمالي در دشت و در جنوب در قسمت کوهستاني قرار دارد.

بمپور داراي درختاني مانند «کهور»،«گز»،«کنار» و از حيوانات داراي «آهو»، «شتر»،«روباه»، «شغال»، «گرگ» و «گراز» است و «کبک» و «تيهو» نيز در آن جا وجود دارد.

اهالي بمپور از طوايف بلوچ شامل نارويي، طوقي، روديني، دامني و ... بوده که پيرو مذاهب تسنن (حنفي) و شيعه ۱۲امامي هستند.

از قدمت اين شهر اطلاع دقيقي در دست نيست اما شهرت اين محل به دليل وجود قلعه بمپور است که به عهد ساسانيان تعلق دارد.

اين قلعه که در 24 کيلومتري غرب ايرانشهر و در جوار شهر بمپور قرار دارد و به عنوان معروف ترين و در عين حال مهم ترين قلعه در سراسر بلوچستان محسوب مي شود بر فراز تپه اي مصنوعي در استان سيستان و بلوچستان بنا شده است. هر چند مردم بلوچستان بر اين باورند که اين قلعه توسط نادرشاه افشار ساخته شده و با وجود اين که نادر اجازه ساخت قلعه اي را در منطقه بمپور به «نصيرخان براهويي» داد اما بناي قلعه بمپور بسيار کهن تر از آن است.

قلعه بمپور در گذشته يکي از استوارترين پناهگاه هاي بلوچستان به شمار مي رفته است، درباره تپه و قلعه واقع شده بر روي آن تحقيقات متعددي صورت گرفته از جمله «فرانسوا بالساني»، محقق فرانسوي و معاون آکادميک امور درياهاي فرانسه در سال 1335 شمسي از قلعه بمپور ديدن کرده و معتقد است: «آثاري که من در قلعه بمپور به دست آوردم، طبق نظر متخصصان موزه لوور فرانسه، حداقل مسبوق به دوره ساسانيان است». دکتر «بئاتريس دوکاردي» محقق و باستان شناس انگليسي نيز در سال1966 ميلادي درباره اين منطقه مطالعه کرده است و مي گويد: «اشيا و ظروف به دست آمده در تپه باستاني بمپور از نظر تاريخي، تمدن اوليه سرزمين بلوچستان غربي را در اين منطقه ثابت مي کند و اينکه اين تمدن به منزله واسطه اي ميان تمدن هاي غربي ايران و تمدن کهن سند پاکستان بوده است».

به اعتقاد «دوکاردي» سفال هاي به دست آمده در بمپور متعلق به 2 هزارو700 سال قبل از ميلاد هستند که نشان مي دهد اين مکان در نتيجه خشک شدن تدريجي ديگر آباد نيست، در حالي که قبلا، بسيار آباد بوده و جمعيت زيادي را در خود جاي مي داده است، البته شباهت بناي قلعه بمپور با ساختمان هاي دوره ساساني واقع در منطقه کرمان مانند قلعه دختر و قلعه بم نشانگر آن است که تاريخ اوليه اين قلعه را مي توان تا دوره ساساني عقب برد.

«پاتينجر» که يک جهانگرد بوده و در سال 1810 ميلادي سفري به منطقه بلوچستان داشته است، مي نويسد: «افسانه و روايت عاميانه رايج ميان مردم بلوچستان حاکي است که فرمانده ارتش عظيم، هنگام عبور از اين راه به سواران خود دستور داد تا توبره اسبان را ازخاک و گل پرکنند و روي هم بريزند. تعداد سواران آن چنان زياد بود که وقتي خاک ها را بر روي هم انباشتند، تپه اي برجاي ماند». بر فراز اين تپه قلعه «بمپور» ساخته شده که يکي از مشهورترين آثار تاريخي و ديدني بلوچستان به شمار مي آيد. اگر چه روايت ياد شده اندکي مبالغه آميز به نظر مي آيد، اما مروري بر ابعاد جغرافيايي تپه، نشانگر آن است که خاک اين تپه از مناطق ديگر به محل ساخت قلعه «بمپور» منتقل شده است. قلعه به صورت دوتکه ساخته شده و از نظر ارتفاع اين دو بخش با هم يکسان نيستند. صحن پايين که در ورودي در ديواره شرقي آن قرار گرفته و برج هايي نيز آن را احاطه کرده اند، مقر ساخلو، منطقه مسکوني و نظامي بوده است. علاوه بر اين اصطبل اسب ها و يک نقب براي فرار از محاصره به هنگام تسخير احتمالي قلعه نيز به شمار مي آمده است.

قسمت فوقاني قلعه ارگ و حاکم نشين بوده است. بلندي تپه از صحن پايين بيشتر بوده به حدي که نفوذ به داخل ارگ براي مهاجمان به علت بلندي و شيب تند تپه، کار ساده اي نبوده است.

مشخص است که استقرار قلعه در بالاي تپه، برحسب تصادف انتخاب نشده است، زيرا اين تپه به گونه اي به اطراف مشرف شده که محال است يک مهاجم دور از چشم نگهبانان به قلعه بمپور نزديک شود. به همين دليل به نظر مي آيد قلعه بمپور يکي از قلعه هاي نظامي قديمي و مهم آسيا و خاورميانه است.

علت نام گذاري اين منطقه را به بمپور در برخي از افسانه هاي محلي مربوط به بهمن (پسر اسفنديار) مي دانند که اول بهمن پور بوده و به مرور زمان به بمپور تبديل شده است. براساس اظهارنظر بسياري از فضلاي ايران و به استناد کتاب هاي تاريخي در قديم الايام اين محل را «بن پهل» مي ناميده اند که به معني شهر آخر است.

با بررسي آثار مکتوب گذشتگان در مي يابيم که نام باستاني اين محل «بن پهل» بوده که با گذشت زمان به بن فهل، بن فول، بن فور، بن پور و به بم پور (Bom pour) تغيير نام پيدا کرده و امروزه فارسي زبانان به اشتباه آن را بَم پور (Bam pour) تلفظ مي کنند.

باغ خالصه بمپور يکي از نقاط گردشگري و ديدني اين شهر و در طول جغرافيايي 46 26 60 و عرض جغرافيايي56 11 27 واقع شده است.

اين باغ و ساختمان هاي داخلي آن در قسمت منتهي اليه خيابان بخشداري و در ضلع جنوب شرقي قلعه بمپور قرار گرفته است.

باغ تاريخي خالصه بمپور از جمله بناهاي زيبا و ارزشمند استان سيستان و بلوچستان است که قدمت آن به اواخر دوران قاجاريه و اوايل پهلوي مي رسد.

باغ خالصه و ساختمان هاي داخلي آن در قسمت منتهي اليه خيابان بخشداري و در ضلع جنوب شرقي قلعه بمپور قرار گرفته است.

اين باغ بر جاي مانده از باغ هاي خالصه گذشته است که اکنون قسمتي از تاريخ منطقه بمپور را با خود به همراه دارد، چرا که اين باغ براي حاکماني که در مواقع مختلف از زمان اشکانيان تا پهلوي بر قلعه حاکم بودند، اهميت بسياري داشته است.

بيشترين اهميت باغ خالصه مربوط به اواخر قاجاريه و اوايل پهلوي است که يک ساختمان تقريباً عظيم در قسمت حاشيه غربي باغ بنا شد و تمام غلات و باج و خراجي که از مردم منطقه گرفته مي شد، در اين انبارها به مساحت حدود 1000 مترمربع ذخيره مي کردند.

اين باغ زيبا با توجه به قديمي بودن داراي سيستم آبياري به شيوه جدول کشي بوده که هم اکنون دور تا دور باغ موجود است.

ارتباط تمام شبکه ها به مرکز که به يک حوض به قطر 9 متر ختم مي شوند و درختکاري در کنار اين شبکه ها، با درختاني مانند نخل، گز و سدر، زيبايي خاصي را به باغ داده اند.

باغ خالصه بمپور هم اکنون هيچ نشانه اي از آن زيبايي هاي گذشته را ندارد و به خرابه بدل شده است و بناهاي موجود در آن جزو آثار ثبت شده ميراث فرهنگي است که مرمت بخش هايي از آن آغاز شده است.

اين بناي ارزشمند به شماره 2844 در فهرست آثار تاريخي به ثبت ملي رسيده است.

معاون ميراث فرهنگي و گردشگري سيستان و بلوچستان در اين باره مي گويد: قلعه بمپور همزمان با قلعه بم و در مقياس کوچک تر احداث شده است و براين اساس «بم پور» ناميده مي شود.

«محمد سندگل»، مي افزايد: براساس آثار تاريخي به دست آمده در بمپور، قدمت اين مکان به دوره هاي ساسانيان و اشکانيان بر مي گردد.

وي ضمن اشاره به اين نکته که به منظور حفاظت از قلعه بمپور اين مکان به ثبت آثار ملي رسيده است، ادامه مي دهد: مرمت ورودي اين قلعه انجام شده و مسير گردشگري نيز مهيا شده و آماده بازديد گردشگران است.

وي در مورد باغ خالصه نيز با اشاره به قدمت اين باغ که به دوران قاجاريه برمي گردد، گفت: مرمت کوشک هاي داخلي را آغاز کرده ايم و تا کنون ۲ کوشک به طور کامل و انبار داخلي آن نيز نيمه کامل مرمت شده است.

وي مي افزايد: اولويت ما ايجاد حصار براي باغ است تا از ورود و خروج افراد عادي به باغ جلوگيري شود و در اين راستا،30ميليون تومان امسال به اين بخش اختصاص يافته است.

سندگل بيان مي کند: بعد از ايجاد حصار به امور داخلي باغ پرداخته خواهد شد و احياي آن در اولويت اين نهاد قرار خواهد داشت تا بتوان از اين باغ به عنوان موزه کشاورزي استفاده کرد.

وي خاطر نشان مي کند: با توجه به قدمت تاريخي بمپور که در خود تپه هاي تاريخي، قلعه، باغ خالصه و ... را جاي داده است، بايد از بمپور به عنوان پايگاه ميراث فرهنگي نام برده شود.

رئيس ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي ايرانشهر مي گويد: بمپور يکي از کهن ترين و قديمي ترين شهرهاي سيستان و بلوچستان و در گذشته مرکز حکومت بلوچستان بوده است.

«يحيي دانش» با اشاره به آثار تاريخي قلعه بمپور مي افزايد: قلعه بمپور بر روي يک تپه مصنوعي در ارتفاع 80 متر ساخته شده است و با توجه به اين که در گذشته مرکز حکومت و حکمراني سياسي بلوچستان بوده در برخي از منابع به عنوان «قلب تپنده بلوچستان» ناميده شده است.

وي ادامه مي دهد: قلعه بمپور شبيه ارگ بم است که البته در يک مقياس کوچک تر ساخته شده است و قدمت آن با توجه به آثار به دست آمده به قبل از اسلام برمي گردد.

وي بيان مي کند: اين قلعه علاوه بر موقعيت استراتژيکي، فقط حدود 2 کيلومتر با رودخانه فاصله دارد که از اين نظر نيز موقعيت قابل توجهي دارد.

وي تاکيد مي کند: قلعه بمپور در گذشته در بلوچستان همواره استوارترين پناهگاه به شمار مي آمده و به همين دليل، بارها در زمان هاي مختلف و به ويژه دوره قاجاريه محاصره و به توپ بسته شده است.

وي تصريح مي کند: در سال 1257 و با شورش آقاخان محلاتي و حمايت محمدعلي خان (حاکم بمپور) حبيب ا... خان شاهسون، اميرتوپخانه ارتش قاجار، به اين قلعه يورش برد، در اين دوره، قلعه صدمات جدي ديد، اما کاملاً ويران نشدو قابل سکونت بود.

وي مي گويد: در سال 1307 هجري شمسي يک نيروي نظامي به سرکردگي سرتيپ امان ا... جهانباني قلعه را به توپ بست و بدين ترتيب يک قلعه تاريخي به ويرانه اي بدل شد، اگرچه در سال هاي اخير باران، باد و ريگ هاي صحرا بخش هايي از قلعه را از بين برده است، اما بخش هاي باقي مانده از قلعه، همچنان برفراز تپه اي چشم بينندگان را حتي از فرسنگ ها راه دور به خود خيره مي کند.

دانش اظهار مي کند: بلندي تپه از صحن پايين بيشتر بوده به حدي که ورود به داخل ارگ براي مهاجمان به علت بلندي و شيب تند تپه، کارساده اي نبوده و همچنين در ديواره اطراف قلعه، 10 برج دفاعي قرار داشته است.

رئيس ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي ايرانشهر بيان مي کند: مصالح به کار رفته در اين قلعه خشت خام و گل رس بوده که بر روي يک تپه مصنوعي به طول 80 متر احداث شده است.

وي تصريح مي کند: ديوارهاي غربي و شرقي در هر رأس، داراي برج هاي استوانه اي است و از چهار برجک ديده باني تنها دو برجک آن به ارتفاع ۲متر باقي مانده است.

اين مقام مسئول مي گويد: در داخل قلعه يک رديف از اتاق هاي چسبيده به ديوار قلعه براي امور مختلف در نظر گرفته شده و يک حلقه چاه عميق نيز در قسمت فوقاني اين قلعه وجود دارد.

وي اضافه مي کند: قلعه بمپور از 3 قسمت فوقاني که ويژه فرماندهان و حاکم است، قسمت وسط خانه هاي مسکوني و قسمت انتهايي که از ديوارهاي اصلي و درب هاي ورودي و خروجي و چند عدد برج و بارو براي حفاظت قلعه است تشکيل مي شود.

وي به ديگر آثار تاريخي موجود در بمپور اشاره و تصريح مي کند: تپه هاي باستاني و تاريخي دراين شهر هم دوره تپه هاي شهر سوخته در زابل و تپه هاي باستاني در جيرفت و برخي از نقاط کشور پاکستان است.

وي به باغ خالصه اشاره مي کند و مي گويد: اين باغ دولتي و عام المنفعه بوده است و انبار موجود در آن، زماني انبار غله بلوچستان بوده است.

دانش تاکيد مي کند: اولويت اول ما براي اين باغ، ايجاد حصار آن است و به اين منظور امسال 300 ميليون ريال به آن اختصاص داده شده است.

وي مي گويد: اعتبارات مرمت و بازسازي، ملي است و ما از اين نظر هيچ مشکلي نداريم، اما از مسئولان خواستاريم تا با ايجاد پايگاه قلعه بمپور و اختصاص اعتبار، سرعت بيشتري به بازسازي اين قلعه بدهند.

رئيس شوراي شهر بمپور نيز در خصوص اين شهر مي گويد: اين شهرستان داراي بيشترين آثار باستاني و گردشگري در جنوب شرق ايران است.

«مراد بمپوري» مي افزايد: با اشاره به آثار موجود در اين شهر و بازديد گردشگران خارجي و داخلي از اين خطه، متاسفانه هنوز محل استراحت و هتلي براي گردشگران در اين شهر ايجاد نشده است و ما نيز چندين بار در اين خصوص نامه نگاري کرده ايم.

وي اظهار مي کند: هيچ امکانات رفاهي براي گردشگران در اين شهر ايجاد نشده است و از دستگاه هاي متولي خواهان توجه به اين مسئله هستيم.

بمپوري با اشاره به اين مسئله که توجه به گردشگري و آثار تاريخي در اين خطه بسيار کم است، مي گويد: کم توجهي باعث تخريب آثار باستاني و تاريخي بمپور شده و نياز است تا مسئولان مربوطه با نگاهي متفاوت به اين منطقه نگاه کنند.

وي ضمن ابراز خرسندي از حضور استاندار در قلعه بمپور مي گويد: «علي اوسط هاشمي» اولين استانداري است که به قلعه بمپور آمد و از نزديک اين مکان تاريخي را مورد بازديد قرار داد و در اين بازديد قلعه بمپور را به عنوان تاريخ بلوچستان ناميد و جاي بسي خوشحالي است که يک مسئول اين طور به آثار تاريخي نگاه مي کند.

وي تاکيد مي کند: سيستان و بلوچستان داراي آثار تاريخي و گردشگري و محل هاي ديدني بسياري است که رسانه ها مي توانند آنها را با همکاري مسئولان به مردم سراسر جهان معرفي کنند.