راهبرد ایران در قبال بحران اوکراین

ایران  نیز به عنوان یکی از بازیگران بین الملل می تواند نقش موثر و مناسبی در این زمینه ایفا نماید، لیکن به نظر می رسد اتاق فکر دولت در این خصوص چندان مناسب عمل نکرده است و یا لااقل سیاستهای اعلامی توسط سیاسیون چنین تصوری را ایجاد می نماید.
سوال مهم این است که جمهوری اسلامی ایران در این موضوع، چه موضعی باید اتخاذ نماید؟ بی طرفی، حمایت از روسیه و یا حمایت از غرب؟
اگر تهران بخواهد بر مبنای پیروز آینده صحنه بخواهد موضعگیری نماید، نوعی سیاست ماکیاولیستی را اتخاذ نموده که قطعا بر خلاف اصول و مبانی سیاست خارجی ایران است. بنابراین در گام نخست باید طرف ذیحق را شناسایی و سپس سیاست خود را بر این اساس پایه گذاری نماییم البته ممکن است این حمایت منطبق با طرفی باشد که اتفاقا پبروز هم خواهد شد.
در موضوع اوکراین، غرب و آمریکا در نقش حامیان کودتا و دیکتاتوری وارد صحنه شده و به تشدید اختلافات داخلی در اوکراین دامن زدند و قطعا نمی توانند طرف حمایت ایران قرار گیرند.

از سوی دیگر در مذاکرات 1+5 نیز طرف غربی، بیشترین سنگ اندازی و مشکل تراشی را در مسیر پیشرفت هسته ای کشورمان  انجام داده و به بهانه های مختلف از قبیل حقوق بشر، فناوری های دفاعی و... کشورمان را با تحریم مواجه ساخته است. بنابراین نه به لحاظ محق بودن و نه به لحاظ سابقه خوش و رفاقت سیاسی، دلیلی برای حمایت تهران از طرف غربی وجود ندارد.

از سوی دیگر طرف غربی نشان داده که به قول و قرارها و تعهدات خود پایبند نیست و این موضوعی است که متاسفانه به کرات توسط سیاستمداران کشورمان تجربه شده است. 

عدم تعهد آمریکا به بیانیه الجزایر علی رغم آزادسازی جاسوسان لانه جاسوسی آمریکا، بی توجهی آمریکا  و غرب به قولهای داده شد در جریان آزادسازی گروگانهای غربی در لبنان، صدور حکم دستگیری مسئولین ارشد ایران به بهانه حادثه رستوران میکونوس علی رغم گفتگوهای انتقادی که بین ایران و غرب در جریان بود، محور شرارت دانستن ایران در زمان دولت اصلاحات و... تنها بخشی از این موارد است. بنابراین حتی اگر دولت جمهوری اسلامی از طرف غربی حمایت نماید و آنها نیز پیروز شوند، معلوم نیست دستاوردی برای طرف ایرانی داشته باشد.

در طرف مقابل کشور روسیه قرار دارد.همسایه شمالی ایران که «تصویر ملت روسیه در ذهن ما، تصویر روشن و خوبی است» حجم گسترده ای از مراوادت و مسایل طرفینی با این کشور از قبیل انرژی، فناوری هسته ای، رژیم حقوقی دریای خزر و...وجود دارد که حل هرکدام می تواند باعث پیشرفت دو کشور گردد، ضمن این که در بحران اوکراین، موضع روسیه، موضع صحیح و اصولی است.

مسکو کودتاگران در اوکراین را به رسمیت نشناخته و اعتقاد دارد باید از رای مردم در انتخاب رییس جمهور منتخب حمایت شود و چنانچه غرب از کودتاگران حمایت نماید، روسیه نمی تواند با این مساله موافقت نماید و حداقل این حق را برای خود قایل است که از روس تباران ساکن اوکراین حمایت نماید. روسیه همچنین بر احترام به خواست مردم در مورد همه پرسی  جدایی از اوکراین یا تشکیل حکومت فدرالی تاکید دارد. 

از سوی دیگر باید توجه داشت «همانگونه که وجود «ایران مستقل» به نفع روسیه است، وجود «روسیه مقتدر» هم به نفع ایران است»  بنابراین از دو منظر حمایت ایران از روسیه منطقی خواهد بود. دلیل اول، موضع صحیح روسیه در این بحران و مساله دوم این که کمک کردن به اقتدار روسیه، کمک به اقتدار ایران است.

با این مقدمه به بررسی موضع‌گیری مسئولان رسمی تهران در قبال بحران اوکراین  می پردازیم. البته قطعا در یک یادداشت نمی توان به تمامی این موضعگیری ها اشاره داشت لیکن برشماری برخی از مهمترین آنها ضروری است.

مهم ترین و البته نامناسب ترین موضعگیری، موضعگیری خنثی و بی طرفانه وزیر امور خارجه کشورمان بود که تنها نسبت به این بحران، اظهار نگرانی کرد و بعد هم مسئولین مذاکره کننده هسته ای کشورمان که اظهار امیدواری کردند بحران اوکراین باعث انشقاق و چند گانگی در طرف مذاکره کننده ایران در 1+5 نشود.

یعنی موضوعی که می توانست به عنوان یک اهرم فشار و ابزار چانه زنی توسط کشورمان مورد استفاده قرار گیرد، به دست خودمان به نابودی کشانده شد. اشکال دیگر موضعگیری اخیر یکی از مسئولین در خصوص آمادگی ایران جهت صادرات گاز به اروپا و پرکردن  جای خالی گاز روسیه است. یکی از برگهای برنده روسیه در قبال اروپا در بحران اوکراین، وابستگی اروپا به گاز  و انرژی روسیه است و این موضوعی است که به عنوان پاشنه آشیل اروپا مطرح است. 

هرچند که حتی در زمان کنونی، قطعا ایران نمی تواند به طور مناسب جای گاز روسیه را برای اروپا بگیرد اما بازی کردن با برگ برنده روسیه  و تلاش جهت خراب کردن و سوزاندن این برگ  آن هم در چنین شرایطی، قطعا به نفع ایران نخواهد بود. البته در این بین مطرح شدن برخی اخبار در خصوص توافق ایران و روسیه در خصوص صادرات نفت و تبادل کالا می تواند مفید باشد ( هر چند در این مورد اخبار دقیق و کاملی منتشر نشده و نمی توان به طور دقیق در این خصوص ارزیابی داشت.)

حمایت از موضع روسیه به صورت اعلامی یا اعمالی، مناسب تر از موضع بی طرفی و یا حمایت  از طرف غربی به بهانه رفع تحریم های ایران  توسط غرب و آمریکا است؛ زیرا حمایت از طرف غربی، علاوه بر این که خلاف اصول ایران است،  طرف غربی نشان داده به محض برطرف شدن مشکل، قول وقرارها را به فراموشی خواهد سپرد.در چنین وضعیتی، آن چه که از دست داده ایم، یک همسایه بزرگ و قدرتمند است که قطعا همگرایی با آن، بیش از واگرایی های احتمالی است و نزدیک شدن به آن، سودمندتر از دوری.

ایران می تواند با توجه به نیاز غرب به گاز و انرژی، به دنبال قویتر کردن اوپک گازی باشد. یعنی یک همکاری مسالمت آمیز با روسیه که ضمن امکان فراهم سازی صادرات بیشتر گاز ایران، دغدغه ها و نگرانی های روسیه را نیز تا حد ممکن برطرف می سازد.

فراموش نباید کرد استفاده غلط ایران از برخی برگهای به ظاهر برنده، می تواند به معامله روسیه با غرب بر سر ایران کمک نماید و خود باعث تبدیل فرصت به تهدید گردد. رصد موضعگیری سیاستمداران روسی نشان می دهد ظاهرا آنها تلاش پررنگی برای استفاده از ایران در این مناقشه دارند و به حمایت از مواضع ایران، بیش از برخی سیاستمداران داخلی می پردازند و این نشانه ای است مبنی بر این که روسیه بر حمایت ایران از موضع کشورش تمایل دارد. نقض توافق ژنو دانستن برخی تحریم های جدید غرب علیه ایران، اظهار این مطلب توسط وزیر امور خارجه روسیه که فناوری موشکی و دفاعی ایران جایی در مذاکرات نداشته است، مثال برخی از این موضعگیری‌ها است.