به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران بحران جانشینی که چند سالی در میان شاهزادگان سعودی تشدید شده بود، پادشاه عربستان را در نهایت به تغییر در رأس ساختار قدرت آل سعود واداشت؛ تحولی که از انتخاب جانشین ولیعهد آغاز شد و با تغییر رئیس سازمان اطلاعات ادامه پیدا کرد و زمزمه‌های برکناری سعود الفیصل وزیر خارجه نیز به گوش می‌رسد.
زندگی شخصی مقرن؛ 15 فرزند، دوست‌دار شعر و موسیقی
مقرن بن عبدالعزیز سی و پنجمین و آخرین پسر بنیانگذار آل سعود، ملک عبدالعزیز است. وی دوبار به صورت رسمی ازدواج کرده که از این دو زن صاحب پانزده فرزند است: مضاوی، فهد، مشاعل، عبطه، عبد العزيز، نوف، فيصل، لمياء، تركي، منصور، بندر، جواهر، ساره، لينا و نوره.
وی علاقه بسیاری به ستاره‌شناسی، مطالعه، شعر و ادبیات عرب، موسیقی و نوازندگی دارد و صاحب کتابخانه‌ای با بیش از ده هزار جلد کتاب است. از جمله ویژگی‌های بارز اخلاقی مقرن بن عبدالعزیز صراحت وی است. روزنامه عکاظ در یکی از مطالب خود به این صراحت مقرن اشاره کرده و می‌نویسد: در جریان کنفرانسی که با موضوع ارتباطات الکترونیک در شهر ریاض برگزار شده بوده، مقرن به انتقاد از سیستم کنترل ترافیک می‌پردازد و اعلام می‌کند مخالف طریقه به کار گرفته شدن دوربین‌های فعلی برای کنترل نامحسوس است و به صراحت می‌افزاید: اگر قصد از انجام این کار دریافت مبالغ بیشتر و درآمدزایی برای وزارت دارایی باشد که موضوع چیز دیگری است! اما اگر هدف از انجام این کار سلامت شهروندان است، باید به شهروندان در مورد این دوربین‌ها و محل‌های آنها به صورت علنی توضیح داده شود؛ عکاظ این اظهارات مقرن را نمونه آشکار رک‌‌گویی وی به خاطر مردم عربستان می‌داند.
از دیگر نمونه‌های صراحت مقرن می‌توان به اظهارات وی در مورد بانک‌های عربستان پس از انتصابش به جانشینی ولیعهد سعودی اشاره کرد. مقرن در مراسمی که در موسسه خیریه ملک خالد برگزار شد، اظهار داشت: "بانک‌های ما مثل ارّه هستند که وقتی جلو می‌رود، می‌بُرد و وقتی به عقب برمی‌گردد هم می‌بُرد. بانک‌ها در مقابل آنچه از دولت و شهروندان دریافت میکنند و بهره می‌برند، بازدهی بسیار کمی دارند. وی خطاب به حاضران گفت: برای نمونه، یک بانک را به من نشان دهید که قدمی در راه خیر برداشته باشد یا از موسسه‌ای حمایت کرده باشد". (العالم)
مقرن بن عبدالعزيز آموزش های اولیه خود را علوم هوایی را در مرکز نمونه ریاض گذراند و در سال 1964 به نیروی هوایی عربستان ملحق شد. در سال 1968 مقرن خلبانی ورزیده بود و تحصیلاتش در رشته علوم هوایی را در انگلیس به پایان رساند. در سال 1980 مقرن امیر منطقه "حائل" و سپس در سال 1999 امیر مدینه شد.
در اکتبر 2005 پس از برادرش نواف، سمت ریاست سازمان اطلاعات سعودی را برعهده گرفت و تا سال 2012 در این مقام باقی ماند. گفته می‌شود ناتوانی مقرن در مقابله با نظام سوریه و اعتراض او به ترور دوستش آصف شوکت که رییس دستگاه اطلاعاتی سوریه بود، موجب برکناری او شد. در اولین روز از فوریه 2013 معاون دوم نخست وزیر شد؛ جایگاهی که معمولا به ولیعهد آینده عربستان تعلق می‌گیرد. اندکی بیش از یکسال گذشت تا مقرن با فرمان پادشاه، جانشین ولیعهد عربستان شود. هم اکنون شاهزاده سلمان بن عبدالعزیز ولیعهد، وزیر دفاع و معاون نخست وزیر عربستان است و در صورت کناره‌گیری ملک عبدالله از قدرت – که به دلیل کسالت و اوضاع نامناسب جسمانی احتمال آن تقویت شده است – وی پادشاه بعدی عربستان و مقرن نیز ولیعهد او خواهد بود.
رسوایی قاچاق موادمخدر و آثار باستانی مصر توسط مقرن و فرزندانش
اخبار فساد شاهزادگان سعودی با توجه به تلاش بسیار مقامات این کشور جهت سرپوش گذاشتن بر آنها، مرتب در رسانه‌ها منتشر می‌شود.
در میان فسادهای رنگارنگ نوادگان عبدالعزیز، فرزندان مقرن بن عبدالعزیز نیز از این قافله عقب نمانده‌اند. چند سال پیش یعنی زمانی که مقرن رئیس سازمان اطلاعات سعودی بود فردی به نام "السبعانی" در یک افشاگری از قاچاق تعداد بسیاری از آقار باستانی مصر توسط دختر مقرن "لمیاء" و یکی از پسرانش به نام "منصور" خبر داد، قاچاق این آثار با کمک بازرگان فراری مصر "حسین سالم" صورت گرفته بود.
السبعانی به دنباله این افشاگری یک سوال مطرح کرده و خطاب به مردم گفته بود: حتما از خود می‌پرسید چرا شاهزادگانی با این سطح رفاه و وضعیت مالی باید به اینچنین اقدامی دست بزنند؟! وی اینگونه پاسخ می‌دهد: این شاهزادگان به عقده خودکم‌بینی مبتلا هستند و صفت دزدی و غارت را از اجداد خود به ارث برده‌اند به همین دلیل می‌بینید که شاهزاده‌ای با میلیاردها دلار دارایی به اموال مردم چشم می‌دوزد... اما در مورد فرزندان مقرن که الگویی مانند پدرشان دارند دیگر نیازی به توضیح نیست؛ مقرن فردی معتاد به موادمخدر است و زمانی که فرمانده منطقه "حائل" بود به قاچاق موادمخدر و قرص‌های روانگردان "کپتاگون" از طریق فرودگاه حائل می‌پرداخت.
یکی از محموله‌های کشف‌شده مواد روانگردان (عمدتا کپتاگون) در سوریه
کپتاگون از جمله مواد روان‌گردانی است که مصرف آن در میان تروریست‌ها و تکفیری‌های حاضر در سوریه شیوع بالایی دارد و نشانه‌های مصرف آن سرخوشی، احساس لذت، عدم احساس درد و رنج خود و دیگران است که صحنه‌های فجیع ذبح مردم سوریه را با فریادهای شادی رقم می‌زند.
مقرن بن عبدالعزیز هم چنین از اختلالات روانی ناشی از احساس حقارت نیز رنج می برد، زیرا مادر وی از جمله کنیزان یمنی بود که به عبدالعزیز هدیه داده شده بود و وی در مقابل برادرانش که مادرانی از خانواده‌های سرشناس داشتند احساس حقارت می‌کرد. مقرن تلاش نمود با گرفتن زنی مانند "عبطه بنت حمود" که از خانواده‌ای سرشناس بود به این مسئله پایان دهد، اما نگاه برادران و خواهرانش به وی و فرزندانش حتی پس از ازدواج چندان تغییری نکرد.
مواضع ضدایرانی مقرن بن عبدالعزیز؛ فشار برای تشدید تحریم‌های ایران
مقرن بن عبدالعزیز به داشتن مواضع تند ضدایرانی و به ویژه برنامه صلح‌آمیز هستهای کشورمان معروف است و با وجود اینکه مقرن زیاد در کنفرانس‌های مطبوعاتی و رسانه‌ای ظاهر نمی‌شود اما روزنامه‌های غربی اعراب به مواضع سیاسی او در رابطه با برنامه هستهای ایران بسیار می‌پردازند.
ویکی‌لیکس در سال 2008 یک تلگراف دیپلماتیک از سفارت آمریکا در ریاض را منتشر کرد که در آن مقرن بن عبدالعزیز بر افزایش تحریم‌ها علیه ایران تاکید کرده بود. همچنین دیپلمات‌ها از تلگرافی دیگر در سال بعد خبر دادند که مقرن در آن بر هلال شیعی حمله برده و گفته بود اگر تدابیر لازم اتخاذ نشود این هلال به زودی به ماه کامل تبدیل می‌شود.
در یکی دیگر از اسناد منتشرشده ویکی‌لیکس آمده است که در دیدار محرمانه ملک عبدالله با رایان کروکر سفیر سابق آمریکا در عراق در حضور شاهزاده نایف،سعود فیصل وزیر خارجه و شاهزاده مقرن رئیس وقت سازمان اطلاعات عربستان، مقامات سعودی از آمریکا خواسته‌اند تا "سر مار" را در عراق قطع کند و از گسترش نفوذ ایران در این کشور جلوگیری کنند. همچنین عادل الجبیر مشاور سابق ملک عبدالله و سفیر عربستان در آمریکا که پیش از این توهم ترورش توسط عوامل ایران نیز به او دست داده بود، خواستار حمله نظامی آمریکا به تاسیسات هستهای ایران و پایان دادن به این پرونده شده بود.
اما مقرن بن عبدالعزیز و سعود الفیصل در این باره با احتیاط بیشتری اظهارنظر کردند. مقرن در این دیدار از آمریکا می‌خواهد تحریم‌ها بر ضد ایران را تشدید کنند و به طرف آمریکایی تصریح می‌کند که برخی تحریم‌ها نیازی به گذشتن از کانال سازمان ملل را ندارند و باید بر روی این تحریم‌ها تکیه کرد. سعود الفیصل هم در این دیدار پیشنهاد وضع تحریم سفر مقامات ایرانی را مطرح می‌کند.
هم چنین مقرن که از پیشگامان حمله علنی به برنامه صلح‌آمیز هستهای ایران است در دسامبر 2001 و در انجمن خلیج [فارس] و جهان که در ریاض برگزار شد اظهار داشت: دولت‌های خلیج [فارس] نمی‌توانند فقط گزراش‌های ویژه برنامه هستهای ایران را دنبال کنند بلکه باید به دنبال استراتژی‌های جدید جهت تامین امنیتشان باشند. وی سپس مدعی می‌شود این امنیت باید بر اساس اتخاذ مکانیسم‌هایی بر پایه احترام به حاکمیت کشورها، عدم دخالت در امور دیگران، و عدم به کارگیری زور و خشونت در روابط منطقه‌ای و بین‌المللی تامین شود.
مقرن در سخنانی دیگر سقوط صدام و ظهور ایران به عنوان یک قدرت نظامی دارای چشم‌اندازها و بلندپروازی هستهای را از جمله دلایل ضرورت استمرار شورای همکاری عنوان می‌کند و از اعضای این شورا می‌خواهد به آرامی و اعتدال جلوی طرح‌های ایران را بگیرند؛ طرح‌هایی که به ادعای وی امنیت خلیج (فارس) را هدف قرار گرفته است.
بازتاب‌های تعیین مقرن بن عبدالعزیز به عنوان جانشین ولیعهد از سوی پادشاه سعودی
تعیین مقرن بن عبدالعزیز به عنوان ولی ولیعهد سعودی در هرم پادشاهی سعودی با واکنش‌های بسیاری روبرو شده است. مقرن در فاصله سال‌های 2005 تا 2012 رئیس سازمان اطلاعات سعودی بوده و بسیاری پس از اعلام خبر منصب جدیدش به تشریح نقش فعال وی در آن زمان پرداخته‌اند. شاهزاده مقرن در طول آن سال‌ها دیدارهای متعددی با سران پاکستان و افغانستان داشته و توانسته ارتباطی هماهنگ میان این دو کشور با عربستان برقرار کند. طی سال‌های طولانی، بسیاری از تحلیلگران فکر می‌کردند مقرن به منصبی رسمی در راس امور خانواده پادشاهی دست نخواهد یافت زیرا مادر وی یمنی است و بنابراین او فرزند مادری نیست که وابسته به یکی از خانواده‌های سرشناس منطقه نجد باشد؛ مسئله‌ای که در ساختار قدرت در عربستان مهم به حساب می‌آید.
این گمانه در سال 2012 تقویت شد؛ زمانی که پسر برادر مقرن یعنی بندر بن سلطان به جای او به عنوان رئیس اطلاعات عربستان انتخاب شد. اما با وجود این، دیپلمات‌ها اذعان داشتند مقرن بن عبدالعزیز در جلسات مهم میان ملک عبدالله و مقامات بلندپایه سعودی به صورت مستمر حاضر می‌شود و وی یکی از افراد حلقه بسته مقامات عربستان در تعیین سیاست خارجی است. مجله فارن پالیسی به همین موضوع اشاره می‌کند و صفت "رهبر در سایه" را به مقرن بن عبدالعزیز می‌دهد. بعضی از نزدیکان خانواده پادشاهی سعودی معتقدند مقرن همان کسی بود که بندر بن سلطان را پس از سال‌ها دوری از مناصب حکومتی، به راس امور بازگرداند.
مدیر برنامه‌های خلیج فارس اندیشکده واشنگتن "سیمون هندرسون" معتقد است که این تصمیم در سایه احتمالات سیاسی و مالی تردیدهایی را در مورد آینده امیر سلمان و هفت شاهزاده سدیری از جمله عبدالرحمن بن عبد العزيز، تركي بن عبدالعزيز دوم و أحمد بن عبدالعزيز ایجاد کرده است. علاوه بر اینها، فرزندان سلمان نیز همچنان فشار وارد میکنند تا وی را به عنوان پادشاه آینده عربستان سعودی معرفی کنند . دکترحمزه الحسن کارشناس مسائل سیاسی عربستان معتقد است که این تصمیم یک سازش در راستای سناریویی است که بر اساس آن قرار است منصب ولایتعهدی به متعب بن عبدالله برسد، البته به شرطی که محمد بن نایف نیز ولیعهد دوم عربستان سعودی شود.
تمام این اتفاقات می‌تواند بعد از رسیدن مقرن به مقام پادشاهی عربستان صورت گیرد، این سناریو هم ملک عبدالله و هم آمریکایی‌ها را راضی می کند. پیش از این نیز هندرسون در مقاله‌ای که اندیشکده واشنگتن آن را منتشر کرد، به این موضوع اشاره کرده بود. هندرسون در زمینه باز کردن راه رسیدن مقرن به پادشاهی عربستان اعتقاد دارد که تحرک احتمالی به این صورت است که در بازی شطرنج سعودی‌ها، ملک عبدالله تیم پزشکی نزدیک به خود دارد که اعلام خواهند کرد که امیر سلمان از لحاظ سلامتی شایستگی رسیدن به پادشاهی عربستان را ندارد، این موضوع زمینه را برای رسیدن مقرن بن عبدالعزیز به منصب جانشینی پادشاه فراهم می‌کند.
"عبدالله بجاد العتیبی" نویسنده معروف سعودی در مقاله خود که در الشرق الاوسط به چاپ رسید این اقدام پادشاه سعودی را حامل پیام‌هایی برای داخل و خارج می‌داند. العتیبی معتقد است پادشاه با اعلام این عزل و نصب، به تمام دولت‌های جهان پیام داده که کشورش در آرامش و امنیت به سر می‌برد و راهش را اعتدال‌گونه ادامه می‌دهد و دولتی مانند عربستان، با این حجم از درآمدهای نفتی و وضعیت اقتصادی کنونی، روابط خارجی و تعدد هم‌پیمانانش، آرام و پابرجا خواهد ماند.
اما ملک عبدالله با انتصاب مقرن دو پیام به دوستان و دشمنان منطقه‌ای خود دارد: پیام وی به دوستانش این است که ما پشت خود را محکم می‌کنیم تا هم‌پیمانیمان با آرامش و امنیت بیشتر ادامه یابد. پیام پادشاه سعودی به مخالفانش این است که اهداف خصمانه شما به نتیجه نخواهد رسید و آرزوهای شما به مسائلی می‌انجامد که برایتان خوشایند نیست. العتیبی مهم‌ترین بخش را پیام ملک عبدالله به ملت خودش در حوزه داخلی می‌داند و می‌افزاید پادشاه با این اقدام با شفافیت تمام مردم را در مراحل انتقال حکم قرار داد و بر برخی شایعات غرض‌ورزانه خط بطلان کشید و به همگان اعلام کرد او کاملا مراقب رهبری کشور و مصالح عمومی است.
به هر حال می‌توان گفت اکثر این گمانه‌زنی‌ها این است که آیا تعیین شاهزاده مقرن به عنوان معاون دوم نخست وزیر بدان معناست که وی در صف منتظران جانشینی پادشاه قرار می‌گیرد یا این که این اقدام تنها در حد اقدامی اداری بوده است و ملک عبدالله که به سبب تحت درمان بودن از به روز بودن در رسیدگی به امور و تحولات بازمانده است، تصمیم گرفته او را در نهاد شورای وزیران داشته باشد و این در حالی است که فرزند پادشاه، یعنی متعب بن عبدالله در این نهاد حضور دارد. ناظران بر این باورند که هر دو احتمال مطرح هستند و مورد دوم محتمل‌تر است. در این میان احتمال دیگری نیز وجود دارد و آن این که در صورت رسیدن شاهزاده سلمان بن عبدالعزیز به پادشاهی، شاهزاده مقرن بن عبدالعزیز به عنوان ولیعهد تعیین شود، اما با توجه به این که تعیین پادشاه توسط افراد قدرتمند خاندان حاکم صورت می‌گیرد و افراد زیادی از این خاندان به این پست چشم طمع دوخته‌اند، به این ترتیب نمی‌توان این احتمال را پذیرفت.
ملک عبدالله تلاش می‌کند در واپسین روزهای زندگی، هرم قدرت آل‌سعود پس از خود را، به دست خود بسازد
برخی از رسانه‌های عربی در روزهای گذشته، خبر از وخیم‌تر شدن حال ملک عبدالله داده اند. وخامت حال شاه سعودی، بعد از بیماری‌های مکرر او در سال‌های اخیر صورت می‌گیرد که باعث شده تا از اداره امور مملکتی ناتوان شود. در گذشته نیز اخباری درخصوص مرگ شاه سعودی و ظهور بدل او منتشر شده بود. عبدالله‌بن عبدالعزیز 89 ساله در جریان دیدار اخیرش با باراک اوباما، رییس جمهوری آمریکا در ریاض، از طریق یک لوله اکسیژن تنفس می‌کرد. شاه سعودی خود را برای انتقال قدرت به فرزندش متعب وزیر گارد ملی کنونی بعد از تعیین مقرن‌بن عبدالعزیز به جانشینی ولیعهدی سلمان‌بن عبدالعزیز ولیعهد کنونی آماده می‌کند؛ سلمان بن عبدالعزیز بیماری آلزایمر دارد و عملا شانسی برای جانشینی ملک عبدالله نخواهد داشت.
به نظر می‌رسد تا کنون ملک عبدالله توانسته بحران جانشینی بعد از خود را با عزل و نصب‌هایی مهار کند، اما بعد از به پایان رسیدن مدت حکومت مقرن بن عبد العزیز (به عنوان آخرین فرزند عبدالعزیز)، شیوه انتقال قدرت عمودی که در حال حاضر جاری است باید به انتقال قدرت افقی تغییر پیدا کند و آن‌گاه باید دید که این تغییر سقوط آل سعود را در پی خواهد داشت و یا نوادگان عبدالعزیز راهی دیگر میندیشند.