"فارابی" برای اداره مدینه فاضله خود از فیزیک بهره جست

به گزارش خبرنگار رادیو تلویزیون باشگاه خبرنگاران، شب گذشته29 فروردین ماه برنامه "معرفت" با حضور استاد غلامحسین ابراهیمی دینانی استاد دانشگاه از شبکه چهار به روی آنتن رفت.

در ابتدای برنامه اسماعیل منصوری لاریجانی مجری برنامه و استاد دانشگاه بیان کرد: در ساخت اندیشه حکیم ابونصر فارابی هستیم و از تفسیر و رمزگشایی‌های استاد ابراهیمی دینانی بهره می‌بریم. دربیان کلیات و ویژگی‌های عام فارابی هستیم تا وارد متن تفکر فلسفی این حکیم بشویم.

وی گفت: یکی از ویژگی‌های این فیلسوف نگاه سیاسی و اجتماعی‌اش است، او روش ارسطویی، افلاطون و سقراطی دارد و در عین حال که ویژگی‌های خاص خودش را دارا است. فارابی چند نوع مناظره و مباحثه دارد که به عنوان شاهد مثال یکی از آنها را بیان می‌کنم.

لاریجانی ادامه داد: فارابی در مناظرات و مباحثات علمی نیز شرکت می‌کرد، مناظره‌ای بین استادش "ابوبشر متی بن یونس" و "ادیب ابوسعید سیرافی" در گرفت که بسیاری از علما و بزرگان در آن مجلس بودند، سرانجام" ابوسعید سیرافی" پیروز شد، و وقتی که حضار او را تحسین کردند، سیرافی به "ابوبشر" می‌گوید: که شما فلاسفه را با علم لغت چه کار؟ این بر" ابونصر فارابی "گران آمد و با تشویق دوستان وارد میدان شد و بحث مستوفایی با "ابوسعید سیرافی" در گرفت، سرانجام آنچنان منطق قوی ابونصر فارابی در مجلس غالب آمد که مجلس همگان او را تحسین کردند و او به عنوان حسن ختام بحث گفت: "آری ما را به نفت نیازی نیست اما تو را به حکمت نیاز است چنان که ماهی به آب نیاز دارد اگر این بیهوده روز به شب و شب به روز می‌رسانی."

ابراهیمی دینانی بیان کرد: فارابی تنها فیلسوفی در جهان است که درباره جامعه و اداره آن (مدیریت جامعه) بیش از هر فیلسوف دیگری فکر کرده و کتاب "آرا مدینه فاضله" را نوشته است تحت این عنوان کتاب فیلسوفان دیگری بحث کردند اما نه به اندازه‌ای که فارابی مستقیم وارد این مبحث شده است.

وی افزود: "مدینه فاضله" به چه معناست، "مدینه" یعنی "شهر" اما منظور فارابی یک شهر نیست، "مدینه فاضله" یعنی یک جامعه انسانی که تمام محسنات در آن وجود داشته و عیب و نقصی در آن نباشد در واقع "مدینه فاضله" یعنی اینکه تمام مردم جامعه از زندگی‌شان راضی باشند.

این استاد دانشگاه اظهار داشت: در مقابل "مدینه فاضله"، مدینه فاسقه، مدینه جاهله و مدینه متغلبه وجود دارد فاسقه و جاهله یعنی جامعه‌ای که در آن ستمکاری و ناروایی باشد و متغلبه از غلبه است یعنی دیکتاتوری و استبداد در آن وجود دارد چنین جوامعی مردود هستند و خوب محسوب نمی‌شوند.

ابراهیمی دینایی ضمن اشاره به این نکته که "آرا مدینه" فاضله کتاب جالبی است، تصریح کرد: در آغاز قرن 21 این بحث وجود دارد که بهترین روش برای اداره یک جامعه چیست؟ کشورهای پیشرفته، متمدن و قدرتمند ادعا دارند که جامعه را خوب اداره می‌کنند.

وی ضمن بیان این سوال که راه داشتن یک جامعه سالم که در آن نابسامانی نباشد چیست، بیان کرد: یعنی افراد می‌گویند با محور قراردادن اخلاق، عدالت و انصاف می‌توان یک جامعه را به خوبی اداره کرد.

منصوری لاریجانی گفت: ابونصر فارابی در کتاب "تحصیل‌السعاده" می‌گوید که جامعه‌ای سعادتمند است که به آرامی بتواند همه توانمندی‌های مادی و معنوی خود را برای تحصیل سعادت به کار گیرد.

ابراهیمی دینانی افزود: فارابی جامعه‌ای را مدینه فاضله می‌داند که همه مردم از آن راضی باشند، در واقع منظور او این است که همه استعدادهایی که در جامعه بوده باید بدون موانع به فعالیت برسند.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: راه فارابی برای اداره جامعه بهره‌گیری از متافیزیک است، اصول بنیادی حکمانی ما متافیزیک بوده یعنی فلسفی و عقلانی است، متافیزیک یعنی بالاتر از رتبه وجودی و به زبان ساده‌تر بیشتر جنبه وجودی انسان‌ها متافیزیکی است و اگر انسان‌ها عقل نداشتند انسان نبودند، عقل خود متافیزیکی بوده و به معنای درک حقایق هستی است.

وی ادامه داد: هر چیز مجردی متافیزیکی است مجرد یعنی مجرد از آثار ماده و چیزی که آثار ماده ندارد مجرد است.بنیادی‌ترین اصول متافیزیکی عقل است و به عبارت دیگر فارابی می‌خواهد جامعه را عقلانی (عقل الهی) اداره کند.

ابراهیمی دینانی گفت: کسانی که منکر ادیان هستند به طور تقریبی منکر خدا نیستند و یک نوع خدایی را قبول دارند که خدای ادیان نیست، یعنی به طور تقریبی کسی منکر مبدا هستی نیست.

وی ضمن اشاره به این مطلب که فارابی با چنین عقلی که الهی است می‌خواهد وارد مدینه فاضله شود، افزود: او می‌خواهد جامعه را براساس عقل الهی اداره کند که عدالت، اخلاق و انصاف به دنبال آن هست.

این استاد دانشگاه عنوان کرد: اگر از عدالت، انصاف و اخلاق صحبت کنیم ولی عقل نداشته باشیم، کار سامان نمی‌یابد و وقتی که عقل آمد عدالت، اخلاق وانصاف را همراه با خود می‌آورد. 

منصوری لاریجانی گفت: فارابی سه رکن برای نظام سیاسی و اجتماعی قائل است، یکی نظام رهبری، دیگری نظام کارگزاران و پایانی نظام مردم است، آن‌چه باید از نظام رهبری زاده شود حکمت و عقلانیت است. 

وی ادامه داد: آن‌چه از کارگزاران باید به ظهور برسد، عدالت است و آن‌چه که از مردم هست، اخلاق است. اگر جایگاه این‌مواردی که گفتم با هم جابه جا شود هرج و مرج پیش خواهد آمد. امروز هم در جوامع می‌بینیم که هیچ‌کس در حیطه وظایفش نیست. 

ابراهیمی دینانی اظهار داشت: افلاطون با دموکراسی که در آن هرج و مرج و افراد غیرمرتبط در آن باشد، مخالفت می‌کند. و همه با این دموکراسی مخالف هستند. 

وی ادامه داد: دموکراسی در دنیای امروز پذیرفته شده است. دمو یعنی مردم، مردم سالاری یعنی این‌که مردم باید رأی بدهند، وقتی مردم رأی دادند یک پارلمان باید باشد که آرا را بشمارد و سرانجام باید قانون جامعه را  اداره کند. 

این استاد دانشگاه تصریح کرد: باید عقلا انتخاب شوند تا قانون را وضع کنند. 

وی ادامه داد: فارابی ضمن این‌که طبقات را تقسیم می‌کند اما سرانجام خواهان حاکم شدن قانون بر جامعه است. 

وی تصریح کرد: وقتی که فارابی می‌گوید جامعه باید با عقل اداره شود، منظورش این است که قانون نتیجه عقل است. 

منصوری لاریجانی افزود: فارابی به نکته‌ی کلیدی توجه  می‌کند که جوهر عدالت و حکمت است، حکمت را باید نظام رهبری به جامعه بدهد و رهبر هم باید حکمت را از این ببیند، اگر نظام رهبری خود حکمت نداشته باشد تبدیل به استبداد می‌شود و مطلبی که فارابی بیان کرد، بسیار حکیمانه است. 

ابراهیمی دینانی ضمن اشاره به این مطلب که باید مدام عقلا را انتخاب کنند، گفت: اساس دین حکمت بوده و حکمت ازلی است. دین را باید حکیمانه تفسیر کرد: و کسی که حکیم نباشد نمی‌توانددین را تفسیر کند و این خیلی موضع حساسی است. 

این استاد دانشگاه بیان کرد: اساس کار فارابی عقلانیت(عقلانیت الهی) است. اگر در جامعه‌ای عقل باشد و جامعه بر اساس آن اداره شود در آن جامعه ظلم و ستم نیست و انسان‌ها از نظر باطنی به رستگاری می‌رسند. 

باید در مدینه فاضله جنبه‌ معنوی و جنبه مادی تفکرش رشد کند یعنی به حکمت برسد. ابراهیمی دینانی اظهار داشت: تنها چیزی که انسان را اراضی می‌کند جاودانگی عقلانی و ابدیت است. ابدیت و سرمدیت تنها با عقل به دست می‌آید، وقتی که عقل انسان‌ها رشد کند، آن مدینه فاضله است. 

وی ادامه داد: مدینه فاضله فارابی تنها خوردن و خوابیدن نیست، البته وسایل مادی هم باید فراهم باشد و فقر و فلاکت و بدبختی نباشد. 

این استاد دانشگاه ضمن اشاره به این نکته‌ها منشأ ترس جعل است افزود: انسان باید رضایت معنوی داشته باشد، وقتی که انسان به رضایت معنوی داشته باشد، وقتی که انسان به رضایت معنوی رسید و عقلش رشد کرد ترس نیز ندارد. کسانی که از نظر مادی هیچ مشکلی ندارند، یک ترس‌هایی دارند حداقل از مرگ و یا از دست دادن ثروت می‌ترسند. 

منصوری لاریجانی بیان کرد: شما به نکته زیبایی اشاره کردید، فارابی نیز به دنبال هم قضیه بوده است که جوهر حیات، حکمت است.

وی ادامه داد: فارابی می‌گوید که من علی رغم این‌که برای افلاطون و ارسطو احترام قائل هستم، می‌خواهم عرض کنم که حکمت زندگی نیست، حکمت آسمانی است. آن‌ها حکمت را در زمین جست‌وجو می‌کردند اما من می‌گویم که در آسمان باید جست‌وجو کرد. 

ابراهیمی دینانی بیان کرد: همان‌طور که گفتم حکمت یا فلسفه نتیجه عقل است، عقل فیزیک نیست، متافیزیکی و الهی است و عقل متافیزیک راه می‌برد. حیوانات براساس غریزه زندگی می‌کنند اما انسان تنها موجود در عالم هستی بوده که از خود می‌پرسد که من چه کسی هستم. وی افزود: انسان تنها موجودی است که وقتی فکر می‌کند، به اشیاء هم فکر می‌کند، اما انسان می‌پرسد که فکر کردن چیست. چون انسان عقل دارد می‌پرسد که فکر چیست و این موارد از خصایص انسانی است. 

این استاد دانشگاه بیان کرد: همان‌طور که در برنامه‌های قبل عرض کردم، عقل دو جنبه نظری و عملی دارد، اما جنبه‌های نظری عقل حیرت‌افزا است، اما جنبه‌های نظری عقل حیرت‌افزا است و دایره‌ی حوزه‌ی نظری را کسی نمی‌تواند اندازه بگیرد. 

ابراهیمی دینانی اظهار داشت: جنبه نظری عقل مهم‌تر از جنبه عملی است. عقل خود به طور ذاتی متافیزیکی بوده است. 

فارابی تمام همتش این است که از مقام نظر شروع کند تا به مقام عمل برسد. منصوری لاریجانی گفت: فارابی می‌گوید حکمت را انبیا الهی به ما گفتند، آن‌هایی که به دنبال تفلسف هستند، ابراهیمی دینانی افزود: خیر، منهای حکمت یعنی متمرکز شدن روی ماده، مدینه فاضله‌ای که فارابی می‌گوید زیستن خوب است. فکری که غیرالهی و فکر متافیزیک در آن نباشد، سرانجام به ماده می‌رسد. 

وی ضمن اشاره به این مطلب که حکیم، حکمت را زیست می‌کند، بیان کرد: باید حکیمانه زیست و حکمت را زندگی کرد، نه فقط بدون اثر درباره‌ی زندگی فکر کرد: تمام سخن فارابی در مدینه فاضله این است که باید حکمت را زیست یعنی زندگی باید حکیمانه باشد. 

منصوری لاریجانی تصریح کرد: فارابی نتیجه می‌گیرد که هر مدیری حکیم است، کسی که حکمت دارد، حکومت نیز دارد. چه حکومت به آن بدهند و چه حکومت ندهند. 

دینانی گفت: حاکمیت عقل است، جعل نمی‌تواند حاکم باشد. جعل یعنی نادانی و تاریکی، و سرانجام عقل حاکم است. فارابی امیدوار بود که روزی مدینه فاضله تحقق پیدا کند که عقل جاری و ساری در تمام سکنات و حرکات انسان باشد، که انسان‌ها بر مدار عقل(عقل الهی) بچرخند. 

این استاد دانشگاه اظهار داشت، هرکسی که عقلانی و الهی فکر کند، شیعه است، و هرکسی که عقلانی فکر نکند شیعه نیست، و ظاهرأ خودش را شیعه می‌داند. 

وی ادامه داد: کسی که به عقل الهی بیندیشد شیعه بوده و اگر این میزان باشد، فارابی هم شیعه است. 

منصوری لاریجانی گفت: نگاه فارابی به حضرت امیرالمؤمنین(ع) خیلی عاشقانه است. دینانی اظهار داشت: چه حکیمی‌است‌که به حضرت امیرالمؤمنین(ع) ارادت نداشته باشد. اگر حکما کلمات حضرت امیر را بخوانند وبفهمند و قبول نکند، حکیم نیست، هر حکیمی طبعأ مرید حضرت امیر(ع) خواهد بود.  

این استاد دانشگاه بیان کرد: فارابی یک نظریه در تعریف نبوت دارد، او خبر اولین کسانی بود که نبی را در وحی معنی می‌کند، هیچ‌کس قبل از فارابی این تعریف را برای وحی الهی نکرده است. 

وی  خاطرنشان کرد:‌اگر در دموکراسی افراد خوب انتخاب شوند، مدینه فاضله محقق می‌شود. 

اما تحقق آن سخت است. ولی اگر دموکراسی درست باشد که انسان‌های عاقل انتخاب شوند، وضع قانون را عاقلانه کنند، این امر به تحقق نزدیک می‌شود و این بهترین راه است.

انتهای پیام/ اس