"شاهنامه" کتابی فرا تاریخی است

 به گزارش خبرنگاررادیو تلویزیون باشگاه خبرنگاران برنامه"معرفت" شبکه چهار سیما جمعه شب 23 اسفند ماه با حضور دکتر استاد غلامحسین ابراهیمی دینانی استاد دانشگاه به روی آنتن رفت.  
 
دکتر اسماعیل منصوری لاریجانی استاد دانشگاه و مجری برنامه "معرفت" گفت: سیری در شاهنامه حکیم فردوسی داریم و از تفاسیر و رمز گشایی‌های استاد دینانی بهره می‌بریم. به مناسبت اینکه در آستانه عید نوروز هستیم قطعه شعری از "نیکی و احسان" از اشعار حکیم فردوسی را انتخاب کردیم.

 
به نیکی بباید تن آراستن     که نشاید زکس خواستن 
 
هر آنکس ره مداحی بگذرد    خردمندش از مردمان نشمرد
 
کسی کو بیاید یزدان پرست    نیارد به کردار بد هیچ دست
 
ستودن بودن در جهان   که نیکی کند آشکار و نهان 

به نیکی گرای و میازار کس     ره رستگاری همین است و بس
 
سرنیک خواهی به کردار توست   که آیین دین و پندار توست 

تو را کردگار است پرودگار    تویی بنده و کرده و کردگار 

ابراهیمی دینانی بیان کرد: وقتی که کسی این شعر فردوسی را می‌شنود و می‌خواند،‌ دیگر در اینکه او یک موحد کامل است شکی ندارد.چرا که او یک مسلمان و شیعه تمام عیار است. این اشعاری که شما قرائت کردید دلالت بر متدین و موحد بودن فردوسی است.
 
وی ادامه داد: قاضی نورالله شوشتری یکی از بزرگان و شیعه شناسان معروف است.  او می‌کوشد که علمای بزرگ شیعه را معرفی کند، او در مورد فردوسی می‌گوید: کتاب فردوسی همه اشعارش از مبدا و معاد نشانه و ذکر پادشاهان در این وسط بهانه، یعنی اینکه درست است که از پادشاهان سخن می‌گوید ولی این موارد بهانه بوده درواقع شاهنامه کتاب مبدا و معاد است.  
 
این استاد دانشگاه اظهار داشت: قاضی نورالله شوشتری شیعه شناس تاریخ تشیع می‌گوید: نشانه، یعنی اینکه کلمات فردوسی نشانه و رمز است.  
 
ابراهیم دینانی افزود: هر حکیمی که سخن می‌گوید: ضمن اینکه سخنان او یک ظاهری داشته، یک باطنی نیز دارد. باطن سخن هر حکیمی رمز است هر انسانی که سخن می‌گوید تمام وجودش در سخنش آشکار بوده در واقع سخن هرکسی آیینه هویت و روح او است.  
 
وی ضمن اشاره به اینکه سخن یک ظاهری دارد، تصریح کرد: سخن و روح هر شخصی در یک سطح قرار دارد اگر کسی سطحی، مبتذل و حس‌گرا باشد، سخن او در حد حس است، اما اگر فرد باطن داشته و حکیم باشد، سخنان او ژرفا دارد، سخنان حکیمان باطن و ژرفا دارد.
 
وی در ادامه گفت: اگر خداوند سخن بگوید، سخنان خداوند لایتناهی باطن دارد.  ماهرچه که عمیق بنگریم می‌توانیم از متون آیات قرآن معانی استخراج کنیم. این استاد دانشگاه عنوان کرد: ما از باطن سخن حکیمان می‌توانیم معانی را در بیاوریم.
 
مثلا مرغی به نامه ققنوس که افسانه‌ای و اسطوره‌ای است وقتی که مرگش فرا می‌رسد در جایی ناله سرمی‌دهد، آتش از منقارش بیرون می‌آید و ققنوس می‌سوزد و تبدیل به خاکستر می‌شود، از درون خاکستر ققنوس دیگر بیرون می‌آید و دوباره زندگی می‌کند تا مرگش فرا برسد.  
 
ابراهیم دینانی ادامه داد: این موارد ضرب المثل است و می‌خواهد بگوید که باب تاویل تا ابد باز است، یعنی هرچه در باطن برویم با هم می‌توانیم در باطن پیش برویم.
 
در ادامه منصوری لاریجانی گفت: حکما به رمز، سخن می‌گویند در حوزه ادبیات عرفان نیز همینطور بوده و سخنان حکما همواره سربسته بوده است.  
 
ابراهیمی دینانی اظهار داشت: سخن حکیم به ناچار سربسته است یعنی سخن به اندازه خود حکیم باطن دارد.سخن حکیم تمام وجود او را بازگو می‌کند. درواقع هرکسی سخن را به اندازه خودش متوجه می‌شود. 

تاویل اصطلاح قرآنی است، یعنی همه حقایق قرآن را آنچنان که از حق صادر شده، فقط خود خداوند و کسانی که در علم راسخ هستند، متوجه می‌شوند.
 
این استاد دانشگاه بیان کرد: امروز به آن هرمنوتیک می‌گویند، البته کلمه "هرمنوتیک" از قدیم بوده و از هرمس است .  هرمنوتیک یعنی اینکه کلام را تفسیر کنیم و هر چقدر که تفسیر کنیم باز هم تفسیر را می‌طلبد.  
 
ابراهیمی دینایی تصریح کرد: فردوسی خودش از رمز سخن گفته است و می‌گوید که اگر رمز را ندانید سخنان من را متوجه نمی‌شوید. کتاب فردوسی یک حکمت است.
 
وی ضمن اشاره به این نکته که علاوه بر اینکه شاهنامه یک کتاب تاریخی بوده در عین حال فرا تاریخی نیز هست اظهار داشت، شاهنامه تاریخی رو به بیرون داشته و مرز زمان و مکان را می‌شکند و وقایع گذشته را زنده کرده و با حکمت گره می‌زند.  
 
فرا تاریخی یعنی درآن رمز، حکمت، انسانیت، یزدان پرستی و ف ا یزدی است. در همه اشعار فردوسی فر ایزدی زیاد به چشم می‌خورد یعنی فرهمند بودن انسان است.  
 
وی ادامه داد: فرهمند را در زبان فارسی داریم یعنی کسی که با تاثیرات الهی مویداست و به آن توجه دارد. این فرهمندی تایید الهی در جنگ با اهریمن است. اهریمن در اصطلاح اسلامی شیطان یعنی نفس اماره است.  
 
ابراهیم دینانی افزود: نفس اماره به طور دائم در کمین بوده و ما را فریب می‌دهد ما باید با فر ایزدی و تاثیر الهی به جنگ آن برویم.  
درواقع باید با توکل به خدا به جنگ با نفس اماره رفت. 

کسی کو بود پاک یزدان پرست  
                هرگز نیاید به گردار بد هیچ دست 

ابراهیمی دینانی گفت: فردوسی با یک تیر چند نشان می‌زند و اشعارش رمزدار است. کسی نیکوکار بوده و موید به تأییدات الهی است که نه تنها در آشکار کار خوب انجام می‌دهد بلکه در نهان هم کار خوب انجام می‌دهد. 

وی ادامه داد: نیک، خوب است اما اگر قصد شهرت و کسب اعتبار باشد، خوب نیست چون قصدش بد است.
 
اما کسی که تأییدات الهی دارد، در نهان هم از نظر مردم کار خوب انجام می‌دهد، چون تأیید الهی دارد، کار بد از او سر نمی‌زند و همه کارها و سخنانش خوبی است. 

این استاد دانشگاه اظهار داشت: بعضی از مردم در آشکار کار خوب انجام می‌دهند اما در نهان کارخوب انجام نمی‌دهند. این اشکال داردف حسن فعلی دارد اما حسن فاعلی نداشته است. 

ابراهیمی دینانی تصریح کرد: وقتی کسی که خود نیازمند است، کمک می‌کند، ایثار کرده و این خیلی سطح بالاست یعنی غیر را بر خودش ترجیح می‌دهد. 

به نیکی گرای میازار کس  
                ره رستگاری همین است و بس 

وی اظهار داشت: رستگاری یعنی سعادت جاودان، رستگاری این است که آزارت به کسی حتی به محیط زیست و حیوانات هم نرسد. 

سرنیک خواهی به کردار توست  
                    که آیین دین و پندار توست  
تورا کردگار است پروردگار  
                    تویی بنده و کرده کردگار  
خدایی که نیک است، نیک آفرین  
                    چرا بدغنی کو نخواهد چنین 

ابراهیمی دینانی گفت: تفاوت"کردگار" و "پروردگار" چیست؟ هر دو صفت خداوند است، کردگار یعنی خالق و کسی که تو را به وجود آورده است و پروردگار یعنی می‌پروراند، عنایت ازلی و ابدی خداوند به موجودات است. 

وی عنوان کرد: خداوند همانگونه که خلق کرده تو را می‌پروراند، خدا عالم را حتی یک لحظه به حال خود رها نمی‌کند.
 
منصوری لاریجانی افزود: فردوسی نه تنها معیار فعل اخلاقی را معین می‌کند حتی راه امروزی را نشان می‌دهد. 

فردوسی می‌گوید خدایی که گردگار و پروردگار توست و نیک آفرین است از تو بدی نمی‌خواهد. و این حداقل انتظار پروردگار از ما است. 

این استاد دانشگاه بیان کرد: فردوسی یک قائده فلسفی را بیان می‌کندف چرا که من معتقدم که او حکیم و فیلسوف است. 

او می‌گوید خدا نیک و نیک آفرین است. 

ابراهیمی دینانی ضمن اشاره به این نکته که علت و معلول با هم سنخیت دارد. گفت: خدا نیک مطلق است و بدی در خداوند وجود ندارد و هر چه او آفریده نیک است. 

این استاد دانشگاه ادامه داد: فردوسی می‌گوید چرا برخلاف خواسته حق کاری انجام می‌دهید. خدا نیک است، نیک می‌آفریند و نیکی می‌خواهد و شما چرا بدی می‌کنید. منشأ بدی‌ها انسان بوده و انسان‌ها یک جنبه شیطانی دارند. 

بترس از مردم بد نهان  
                که بر بدنهان تنگ گردد جهان 

وی عنوان کرد: بد نهان یعنی کسانی که این بدی را پنهان می‌کنند و آن وقت برای بد نهان دنیا تنگ است. 

نیکی گسترده و فراخ است و اگر فکر باز و عقل روشن داشته باشیم همه چیز روشن است. اگر فکر ما تنگ باشد جهان ما نیز تنگ خواهد بود و خود ما نیز در تنگی زندگی می‌کنیم. 


انسان زمانی که خودش در تنگنا قرار می‌گیرد، برای دیگران هم تنگنا می‌خواهد. ولی کسانی که فکرشان باز و گشاده است همه جا را باز و فراخ می‌بیند. 

به دل نیز اندیشه بد مدار  
                    بد اندیش را بد بود روزگار 

این استاد دانشگاه گفت: کسی که اندیشه بدی دارد روزگارش، روزگار سخت و بدی خواهد بود. و تا آخرین نفس بد است. 

بود خشم و شهوت عدوی شاهان  
                        همی بر فروز اندر جهان 

وی افزود: دو خصلت پادشاهان آنها را در معرض خطر قرار می‌دهد، اول اینکه چون صاحب قدرت است زود خشمگین می‌شود. و دومی زیاده‌خواهی است و فردوسی در شاهنامه از پادشاهان بخاطر این دو خصلت انتقاد می‌کند. 

مکن با بدان نیک ای نیک بخت  
                        که شوره نادان نشاند درخت 

ابراهیمی دینانی تصریح کرد: انسانی که زحمت بکشد و درختی را در شوره‌زار بکارد و به آن آب بدهد، کار بیهوده‌ای انجام داده است باید زمینه را بشناسیم که در کجا کوشش کنیم، به همان اندازه که فاعلیت مهم بوده، قابلیت مهم است و این یک اصل فلسفی است. 

وی ادامه داد: در زمین شوره‌زار زحمت نکشید و درخت نکارید چون در اینجا قابلیت وجود ندارد. 

بگویم مراعات مردم مکن  
                کرم پیش نامردمان گم مکن 

این استاد دانشگاه ضمن اشاره به این مطلب که قابلیت و فاعلیت خدا دائمی است، اظهار داشت: عدالت یعنی اینکه هرچیزی باید سرجای خودش باشد و تشخیص آن حکمت می‌خواهد. 

مکن نیک مردی به جای کسی  
                    که پاداش نیکی نیاری بسی  
به نوروز و روز و شب زندگی  
                به نیکی گرد تاکنی بندگی 

ابراهیمی دینانی افزود: هر لحظه که انسان نیکی می‌کند، یک روز نو برای او محسوب می‌شود. 

منصوری لاریجانی عنوان کرد: از امام صادق (ع) می‌پرسند ما که پول نداریم چگونه نیکی کنیم و حضرت می‌فرماید با نیکی خودتان بدی‌های دیگرانه را ببخشید. 

وی در ادامه گفت: در آستانه نوروز هستیم و اگر با کسی قهر هستید، آشتی کنیم. 

سرت سبز باد و دلت شادمان  
                    تن‌ات پاک دور از بد بدگمان  
همیشه خرد پاسان تو باد  
                    همه نیکی اندر گمان تو باد 

ابراهیمی دینانی ضمن اشاره به این نکته که معاشرت‌های نوروزی خیلی فلسفه دارد، تصریح کرد: خرد پاسبان‌ ما بوده، در واقع خرد پاسان عالم است. وقتی که انسان خردمند باشد در گمانش خرد وجود دارد و خرد مقام یقین است. 

وی گفت: بیت به بیت اشعار فردوسی حکمت است. 

این استاد دانشگاه خاطر نشان کرد: سوء ظن یکی از آفات برای انسان است. وقتی که انسانی بدگمان می‌شود این کم کم به بیماری تبدیل شده و زندگی را تباه می‌کند. 


انتهای پیام/