شهر سوخته با بیش از 5 هزار سال قدمت ، دهانه غلامان ،کوه خواجه ، قلعه سام ، دم کهک ،آتشکده کرکویه ، کندر و رام شهرستان مربوط به دوره اشکانیان و زاهدان کهنه ، منطقه تاریخی حوض دار ، بانک ایران و انگلیس ، کنسولگری انگلیس ، میل نادر و کاروانسرای فرهنگی مربوط به دوره اسلامی بخشی از آثار به جا مانده از تاریخ کهن سیستان است.
شهر سوخته و دیگر محوطه های تاریخی دشت سیستان هر کدام دارای تپه ها و شهرک های اقماری متعددی هستند که به گفته خسروی رئیس میراث فرهنگی ، گردشگری و صنایع دستی زابل وجود اینکه تاکنون 13 فصل کاوش در شهر سوخته ، 8 فصل در دهانه غلامان و یک فصل از کاوش در کوه خواجه را پشت سر گذاشته ایم اما با توجه به وسعت مناطق باستانی در دشت سیستان باید اذعان کرد که تاکنون کاوش و باستانشناسی چندانی دردشت سیستان آغاز نشده است.
وی می گوید با وجود چندین فصل کاوش در شهر سوخته به بدیع ترین آثار به جای مانده در تاریخ بشر دست یافته ایم که تاکنون در نوع خود در جهان بی نظیر بوده است و چنانچه توجه ویژه ای به حفاری و کاوش بیشتر در اثار باستانی دشت سیستان شود بدون شک به آثار ارزشمند و بدیع دیگری دست خواهیم یافت.
تصاویر متوالی یک بز بر روی یک ظرف سفالی که هنگام چرخش ظرف متحرک به نظر می رسد ، جمجمه جراحی شده و چشم مصنوعی کشف شده در کاوش های شهر سوخته اولین آثار باستانی از از این نوع در جهان است که شهرتی جهانی برای منطقه باستانی شهر سوخته به ارمغان آورد.
به گفته دکتر سجادی مدیر گروه باستانشناسی شهر سوخته شناساندن آثار باستانی شهر سوخته به جانیان فرصتی مغتنم برای معرفی فرهنگ ، تمدن و علم و دانش ایران در پنج هزار سال پیش به دنیا بود.
رئیس اداره میراث فرهنگی و گردشگری زابل ایجاد یک پژوهشکده مجزا را برای کاوش در آثار باستانی سیستان لازم و ضروری می داند و می گوید گستردگی آثار باستانی دشت سیستان به حدی است که نمی توان به حضور چند باستانشناس در فصولی خاص دلخوش کرد و امیدوار بود که آثار باستانی منطقه را شناسایی کنیم و به نتیجه مطلوب برسیم
خسروی ادامه داد: در سالهای اخیر علم باستانشناسی در منطقه بومی سازی شده و با راه اندازی دانشکده های باستان شناسی در دانشگاه سیستان و بلوچستان و دانشگاه زابل نیرو های متخصص بومی تربیت شده اند که این امر فرصت مناسبی برای توسعه فعالیتهای باستان شناسی در دشت سیستان است اما نیازمند برنامه ریزی مدون و تامین اعتبارات لازم هستیم.
دکتر کاوش رئیس گروه باستان شناسی دانشگاه زابل هم گفت: در حال حاضر با تربیت نیروهای متخصص این امکان فراهم شده است تا به کاوش و حفاری در مناطق و محوطه های باستانی در استان به خصوص دشت سیستان بپردازیم اما این امر نیازمند برنامه ریزی های دقیق ، هدفمند و تخصیص اعتبارات و هزینه های لازم است
کاوش گفت: اغلب حفاری ها و کاوش های انجام شده در آثار باستانی سیستان با کمک نیروهای غیر بومی و حتی خارج از کشور انجام شده که حضور این تیم ها برای امور باستانشناسی نیازمند صرف هزینه ها و اعتبارات زیادی است اما اکنون با وجود نیروهای متخصص بومی می توانیم در صرف وقت و هزینه نهایت صرفه جویی را بکنیم.
وی می گوید از سال 84 تاکنون با کمک نیروهای بومی 10 فصل از کاوشهای مربوط به محوطه ها و شهرک های اقماری اطراف شهر سوخته انجام شده و آثار باستانی ارزشمندی شامل ظروف مختلف و سنگهای قیمتی کشف شده است که این امر نشان دهنده توان نیروهای بومی در امور باستان شناسی و حفاری آثار است.
دکتر کاوش مدیرگروه باستان شناسی دانشگاه زابل گفت: سومین فصل کاوش در تپه طالب خان نیز با کمک 30 نفر از دانشجویان رشته باستان شناسی دانشگاه زابل از اول دی ماه آغاز شده و تا اوایل اسفند ماه ادامه خواهد داشت.
دکتر کاوش می گوید در چند روزی که از سومین فصل کاوش در تپه طالب خان می گذرد آثار معماری ارزشمندی از عصر مفرغ شامل اشیا سنگی ، فلزی و سفالی کشف شده است.../س