به گزارش مجله شبانه باشگاه خبرنگاران، یکی از ویژگی‌های پیشگر، تنظیم رمان‌های خارجی از آثار نویسندگان معروف است. پیشگر بیش از ۲۰سال و اندی در عرصه نمایش‌های رادیویی فعال بوده و هنوز هم بعد از گذشت این همه سال وقتی وارد استودیو می‌شود دغدغه و دلواپسی او را رها نمی‌کند و همیشه علاقه‌مند است کارش را به بهترین شکل انجام بدهد. با او درباره کارگردانی نمایش‌های رادیویی به گفت‌وگو نشستیم.
شما سابقه زیادی در تنظیم رمان‌های خارجی برای نمایش‌های رادیویی دارید. رمان باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد که شما آن را برای کار انتخاب کنید؟
اولین موردی که در انتخاب مدنظر قرار می‌گیرد، محتوا، مضمون و ساختار اجرایی رمان در حوزه نمایش رادیویی است. طبیعی است اشتراکات زیادی در خصوصیات و رفتارهای درونی و بیرونی انسانی وجود دارد، کنش‌ها و واکنش‌های انسان در برابر رویدادها و اتفاقات پیرامونی وجه غالب این خصوصیات است و تفاوت ملت‌ها، تنها در فرهنگ و چگونگی رشد و تربیت است.
با انتخاب هوشمندانه یک رمان، علاوه بر آشنایی با تاریخ و فرهنگ ملل، با ویژگی‌ها یا همان وجه تمایزی که اشاره شد و خلقیات و درونیات انسان‌های آن جغرافیا و محیط آشنا می‌شویم که قطعا کارکردی تجربه‌مند در حوزه فرهنگ است.
یکی از رویکردهای دیگر در انتخاب، ایجاد رابطه‌ای حسی و درونی با اصل اثر است. رمان خوب و ارزشمند زیاد است، اما علاوه بر ویژگی‌هایی که به آن اشاره کردم ما باید داستانی را انتخاب کنیم که مخاطب بتواند با آن ارتباط برقرار کند، غالب رمان‌ها، دارای روایت، توصیف و عناصر ساختاری خاص خود است. در حالی که در نمایش رادیویی، اساس دیالوگ است.
بنابراین تنظیم‌کننده ، کاری دشوار برای تبدیل یک رمان به نمایش رادیویی دارد. لازم به یادآوری است تخیل در هر دو حوزه، رمان و درام مشترک است. هر چند اعتقادم بر این است که تخیل در نمایش رادیویی به مراتب قوی‌تر از رمان است، اما در وقت نگارش این عنصر کمک زیادی در خلق فضاسازی و پرسپکتیو به تنظیم‌کننده می‌کند.
بدون تردید شما با آثار متنوعی رو به رو هستید و انتخاب یک داستان کار راحتی نیست. انتخاب آثار به عهده خودتان است یا همکاران و دوستان شما هم رمان و داستان‌هایی را به شما پیشنهاد می‌دهند؟
طی این سال‌ها همیشه خودم آثار را انتخاب کرده‌ام، ولی گاهی پیشنهادی از سوی یک دوست که با خلقیات و سلیقه من آشناست، داده شده است. در بسیاری از موارد پیشنهاد درست و قابل تامل بوده است. مثل رمان «رز گمشده» که دوست و همکار عزیزم نادر برهانی مرند سال گذشته پیشنهاد کرد که اثری خوب و دوست داشتنی از کار در آمد یا رمان «سوزان سرد» که از سوی آقای دهقان نیری پیشنهاد و اجرا شد که بزودی از شبکه نمایش پخش خواهد شد.
زمانی که یک رمان خارجی را تنظیم رادیویی می‌کنید تا چه میزان به اصل رمان وفادار هستید و چقدر از تخیل بهره می‌برید؟
در تنظیم رمان به نمایش رادیویی همیشه به اصل اثر وفادار می‌مانم، اما زمان تبدیل رمان به نمایش رادیویی مجبور هستم تغییراتی در متن ایجاد کنم. نیازها و همخوان‌شدن با ابزارهای تعریف شده در حوزه نمایش رادیویی باعث این تغییرات می‌شود. عواملی مثل دیالوگ‌نویسی، پردازش شخصیت‌ها، فضاسازی، تعلیق، صحنه‌بندی‌ها بسیاری عوامل دیگر که جریان تنظیم نمایش رادیویی اصل و اساس کار است که در زمان نگارش یک رمان به آن توجه نمی‌شود.
ما در زمان تولید یک اثر نمایشی بر اساس رمان در واقع در دو حوزه تخیل می‌کنیم، اول رمان که باید درک و تحلیل شود و بر اساس نشانه‌ها و اتفاقات و درونیات شخصیت‌ها، هدف و مضامین و نکات پنهان و ناشناخته اثر، کشف، دریافت و بررسی شود و تخیل شاخصه متفاوت و برتر نمایش رادیویی است. بنابراین با اندیشه و تامل بسیار این عنصر تعیین‌کننده را به کل رمان وارد می‌کنیم تا آن را به نمایش رادیویی تبدیل کنیم.
شما در طول سال‌های فعالیت‌تان نمایش‌های زیادی نوشته، کارگردانی و بازی کرده‌اید. کدام یک از این حوزه‌ها دغدغه شماست؟
سال ۱۳۶۵ به صورت حرفه‌ای به عنوان بازیگردر رادیو شروع به کار کردم و سال ۱۳۶۷ با حکم واحد نمایش وقت به عنوان کارگردان، فعالیتم را در حوزه تولید نمایش رادیویی (نمایش‌های فاخر) تا امروز ادامه دادم.
طی این سال‌ها در کنار کارگردانی به بازیگری و گاهی تنظیم رمان‌های قابل اعتنا و ارزشمند برای نمایش و البته گاهی هم به برنامه‌سازی مشغول بودم. برنامه‌هایی مثل آشنایی «با درام‌نویسان بزرگ جهان» و «با درام‌نویسان معاصر ایران» و... در نهایت این که دغدغه اصلی‌ام کارگردانی است.
همه ما بیشتر ساعت‌های زندگی‌مان را در محل کار سپری می‌کنیم و این اتفاق هم درباره شما می‌افتد. با توجه به این که بیشتر ساعت‌های فعالیت‌تان در رادیو و در استودیو می‌گذرد، بعد از گذشت این همه سال وقتی وارد استودیو می‌شوید، چه حسی دارید؟
هنوز بعد از گذشت بیست و هفت سال فعالیت در عرصه نمایش رادیویی وقتی وارد استودیو می‌شوم، دغدغه و دلواپسی رهایم نمی‌کند که البته این نگرانی و هراس را بسیار دوست دارم. حس و حال زیبایی است که دوست دارم تا آخرین لحظه و کار و زندگی‌ام از من جدا نشود. روزی که ضبط دارم، شب قبلش با دلواپسی می‌گذرد.
در طول این سال‌ها به عنوان نویسنده، کارگردان و بازیگر در آثار تصویری هم حضور داشته‌اید؟
بله، در سال ۱۳۶۰ در فیلم سینمایی «پیک جنگل» ساخته حسن هدایت و در دو سریال تلویزیونی هم بازی کرده‌ام.
سال ۱۳۶۸ تله‌تئاتر «سایه‌های بلند» نوشته رضا صابری را برای شبکه یک تلویزیون کارگردانی کردم و مجموعه «مشاهیر جهان» را در ۲۰ قسمت در سال‌های ۱۳۶۶ و ۱۳۶۸ برای گروه دانش شبکه یک به تهیه‌کنندگی دوست عزیز و مرحومم عبدالحسین اسکندری نویسندگی و کارگردانی کرده‌ام.
شما زمانی در تئاتر فعال بودید، اما در سال‌های اخیر بیشتر فعالیت‌تان به نمایش‌های رادیویی خلاصه شده و در این عرصه کار می‌کنید. آیا دلیل خاصی دارد؟
دلایل بسیاری دارد که به بحث و گفت‌وگوی طولانی نیاز دارد، ولی همین بس که امیدوارم شرایط و وضع تئاتر به گونه‌ای هدف‌گذاری و برنامه‌ریزی شود تا من و بسیاری دیگر مثل من که به تعبیری دل دادگان این حرفه والا و ارزشمند هستیم، با خاطری آسوده و فارغ از حواشی تئاتر بتوانیم نمایش‌های مورد علاقه و نظر خود را به صحنه ببریم. البته مدتی است با رضا صابری، درام‌نویس خوب هوشمند ایران در حال گفت‌وگو و بررسی درخصوص به صحنه آوردن یکی از آثار تازه او هستم که امیدوارم هر چه زودتر این اتفاق بیفتد.
در سال‌های اخیر خیلی‌ها جذب بازی در نمایش‌های رادیویی شده و پا به این عرصه گذاشتند. این روند را چطور ارزیابی می‌کنید؟
طبیعی است رسانه رادیو و بخصوص نمایش رادیویی جایگاه رفیعی در حوزه هنرهای نمایشی دارد. طی چند دهه از عمر نمایش رادیویی در ایران، تاثیرات این پدیده معاصر بر بدنه تئاتر و رشد توسعه فرهنگ جامعه انکارناپذیر است.
بسیاری از بزرگان و ستارگان حوزه‌های درام، سینما، تلویزیون و تئاتر جهان فعالیت خود را با رادیو شروع و رشد کرده‌اند؛ مثل پل کلودل، برتولت برشت، آرتور میلر و...
شبکه نمایش رادیو باید یکی از مراکزی باشد که فارغ‌التحصیلان تئاتر و علاقه‌مندان جوان این حرفه را جذب خود کند. رادیو جایگاهی است که همیشه و همچنان مشتاق حضور جوانان خلاق، اندیشمند و علاقه‌مند به نمایش‌های رادیوست.
ولی چرا در سال‌های اخیر بیشتر صداهای معمولی وارد رادیو شدند؟
دقت در انتخاب هنرمندانی که به رادیو نمایش وارد می‌شوند، می‌تواند آینده روشنی برای شبکه نمایش رقم بزند. دارا بودن دانش عمومی و تخصصی تئاتر، نظم‌پذیری، خلاقیت، تجربه و استعداد و علاقه‌مندی هوشمندانه به رادیو و بسیاری موارد دیگر از ضروریات حضور در مجموعه شبکه نمایش رادیوست.