به گزارش مجله شبانه باشگاه خبرنگاران، نوروز خوانی چنان که از نامش پیداست از آیین های موسیقیایی ویژه سال نوی خورشیدی در ایران بویژه دو سوی البرز در استان های مازندران ، گیلان و مناطقی از استان های تهران ، قزوین و البرز کنونی بوده و شاید بتوان پیشنه آن را با قدمت نوروز باستانی برابر دانست.
به اعتقاد پژوهشگران، نوروز خوانی به دلیل نوید بهار و چیرگی نیکی بر اهریمن و پلیدی از ماهیتی شاد برخوردار است و لازم است برای احیای آن کوشش بیشتری صورت گیرد.
این پژوهشگران با اشاره به برگزاری آیین های گوناگون در سال نو میلادی در جهان ، معتقدند در ایران نیز نیز در صورت احیا و اجرای برنامه های ویژه نوروز که در زمان نیاکانمان متداول بود ، می توانیم سال نو را با زیبایی هرچه بیشتر آغاز کنیم.
همچنین با توجه به اینکه یکتا پرستی و اعتقاد به خداوند متعال از عهد باستان در ایران رواج داشته و از معدود کشورهایی است که هرگز سابقه شرک و کفر نداشته ، به طور قطع اجرای آیین گذشتگان منافاتی با آموزه های اسلامی نخواهد داشت ، چنان که بسیاری از آن آیین ها هنوز نیز کم و بیش در مناطق مختلف کشور اجرا می شود.
استاد ˈ عسکری آقاجانیان ˈ موسیقیدان، نویسنده و پژوهشگر موسیقی ملی و محلی مازندرانی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اجرا و معرفی این موسیقی را معرفی هویت استان دانست و از نوروز خوانی به عنوان بخش مهمی از آن یاد کرد.
وی با اظهار این که نوروزخوانی ریشه در تاریخ دارد ، خواستار احیای این هنر و شناساندن آن به مردم بویژه جوانان شد.
این محقق گفت : نوروز خوانی که در آن نوروزخوانان با راه افتادن در کوچه ها و خیابان ها و ورود به حیاط منزل مردم همراه با قدم زدن مبادرت به خواندن آواز می کنند ، تنها خاص مازندران نبوده و در همه استان های کشور برگزار می شد.
او با اشاره به برگزاری نوروز خوانی در هندوستان ، افزود : این آیین از زمانی که هندوستان جزو ایالات 36گانه ایران زمین بود اجرا می شد و همچنان به صورت سینه به سینه حفظ شده است.
آقاجانیان گفت : اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی بهشهر چند سالی است که در اسفند ماه جشنواره نوروزی خوانی را برگزار می کند و نوروز خوانان از اقصی نقاط استان در این آیین شرکت می کنند که اقدام نویدبخشی برای احیای این آیین به شمار می رود.
وی از نوروز خوانی به عنوان بخشی از موسیقی آیینی مازندران یاد کرد و افزود : این آواز در گوشه زابل و حصار دستگاه سه گاه غالبا بدون ساز اجرا می شود.
نوروز خوانی که در مازندران با عنوان ˈنوروز خونیˈ از آن یاد می شود، ازنیمه دوم اسفند ماه آغاز شده و به ندرت تا دهم فروردین ادامه می یابد.
نوروز خوانان معمولا تنها ، دو نفره یا حداکثر سه و چهار نفری به درب خانه ها رفته و با اطلاعاتی که پیشتر در باره صاحب خانه کسب می کنند ، به حمد و ستایش خداوند، ائمه اطهار (ع) و وصف خانه و اعضای آن می پردازند و ضمن آن تقاضای انعام و عیدی می کنند.
چنان چه صاحب خانه انعام و یا عیدی به نوروزخوانان بدهد آنان نیز با ابیاتی او را دعا می کنند و در غیر این صورت با خواندن اشعار گله آمیز خانه را ترک کرده و به درب خانه ای دیگر می روند.
معمولا صاحب خانه با دادن پول ، شیرینی ، گردو ، تخم مرغ و نخود ، کشمش و یا اجناس دیگر از نوروزخوانان پذیرایی می کند.
ˈ بهزاد مقوم ˈ پژوهشگر موسیقی نیز گفت : نوروز خوانی در مناطق مختلف ایران با نام های نوروز نو سال ، امام خوانی ، بهار خوانی ، نوروز نامه و غیره معروف است.
وی افزود : پیشینه و ریشه این آیین تا دوران قبل از اسلام قابل ردیابی است ولی پس از اسلام این آیین نیز همانند بسیاری از مراسم دیگر با روایات و ذکرها و نقل های مذهبی اسلامی بویژه شیعی در آمیخت.
نویسنده کتاب ˈ موسیقی ، ترانه هستی ˈ گفت : نوروز خوانی ها از نظر مضمون و نحوه اجرا به امام خوانی ، توصیف خوانی و مدح خوانی قابل تقسیم است.
وی افزود : زمانی که نوروزخوانان در نوروزخوانی مدح معصومین و امامان را می گویند به آن امام خوانی گفته می شود ولی در بعضی مواقع علاوه بر این ، نوروز خوان از برخی داستان ها و روایت ها نظیر قصه آدم و حوا ، حضرت ابراهیم و غیره هم استفاده می کند.
مقوم گفت : در توصیف خوانی ، نوروز خوان وصف بهار و طبیعت ، رستاخیز زمین و ستایش پاکی و نیکی می کند که این بخش با تغییر ملودی همراه است و ممکن است توسط ترجیع خوان ها نیز تکرار شود.
وی افزود : مدح خوانی و هجو خوانی نیز بخشی دیگر از نوروزخوانی است که بیشتر برای کسب نتیجه یا درآمد از صاحب خانه ها توسط نوروزخوانان مورد توجه قرار می گیرد.
این پژوهشگر موسیقی گفت : خواندن این بخش به انعام و خلعت می انجامد و اگر چنین نشد و صاحبخانه انعامی به نوروزخوانان نداد ، آن وقت مدح خوانی تبدیل به هجوخوانی می شود که نشانگر نارضایتی نوروزخوان است.
وی افزود : اگر چه دو بخش امام خوانی و توصیف خوانی تا حدود زیادی ثابت و یکنواخت است ولی نوروز خوانان در بخش مدح و هجو خوانی بر اساس موقعیت اجرا، شرایط و مکان اجرای آیین و نحوه انعام صاحب خانه بداهه پردازی می کنند و به عبارتی اجرای خود را با شرایط تطبیق می دهند.
او ادامه داد : داشتن حافظه قوی ، توان اجرایی و بداهه سرایی بویژه در زمینه خلق شعر مناسب از ویژگی های مهم یک نوروز خوان است.
این پژوهشگر موسیقی گفت : یکی از ویژگی ها نوروزخوانی که کمتر مورد توجه قرار گرفته این است که نوروزخوانان هیچگاه در منطقه ، شهر ، روستا یا محل سکونت خودشان نوروز خوانی نمی کنند و اغلب به مناطقی می روند که ناشناس باشند.
وی علت این کار را نکوهیده بودن گرفتن انعام توسط افراد در محلات خودشان برشمرد و افزود:
همین مهاجرت و جا به جایی نوروزخوانان به مناطق غیربومی سبب انتقال فرهنگی در مناطقی شد که اشتراک فرهنگی دارند.
او توضیح داد : بر اساس بررسی هایی که توسط ˈ جهانگیر نصر اشرفی ˈ یکی از محققان موسیقی نواحی صورت گرفت ، تسلط نوروزخوانان منطقه ˈ کومش ˈ به زبان طبری و نوروزخوانان طالقان به گیلکی و طبری به حضور آنان در گیلان و مازندران می انجامید و این حضور سبب انتقال بخشی از فرهنگ شفاهی و سنت های موسیقی در دو سوی البرز بوده است.
مقوم در باره جنبه های موسیقایی نوروزخوانی هم گفت : گردش ملودی در نوروزخوانی ها ، ساده و روان است زیرا راویان این نوع موسیقی از میان مردم عادی برخاستند و موسیقیدان حرفه ای نبودند.
وی افزود : دامنه صوتی کوتاه نوروزخوانی را از سایر موسیقی های آوازی متمایز می کند و همچنین در هر منطقه آوازهای نوروزخوان از آوازهای آن منطقه تاثیر پذیرفته است.
امروزه، نوروز خوانی به عنوان آیینی کهن و باستانی رو به فراموشی گذاشته است و شکل تغییریافته و غیرآیینی آن با تغییر حالت و ساختار اجرا در سال های اخیر اجرا شده که بیشتر جنبه سرگرمی یافته است.
شعر زیر یکی از اشعار نوروز خوانی در مازندران است که علاوه بر وصف بهار ، درخواست انعام نیز در آن وجود دارد:
نوبهار نو بمو - گل بشکفتا بوبمو - نوروز خون ببو بمو - با دست دستچو بمو - پار بورده امرو بمو
دست دینگن جیف درون - انعام ره هاده بیرون - راضی بوه نوروزخون - بحق خدای مردون ...
( بهاری دیگر آمد - گل شکفته شد و بوی خوش آمد - برادر نوروز خوان آمد - پارسال که رفته بود امروز آمد - دست هایت را در جیبت کن - انعام ما را بیرون بیاور - تا راضی بشه نوروز خوان - به حق خدای مردان)