رئیس شورای ملی ایرانیان آمریکا در مقاله ای تحت عنوان " توافقنامه امریکا- ایران: امتیاز عامل کلیدی است" نوشت ، با توجه به این که مرحله جدیدی از مذاکرات هسته ای بین ایران و پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد به اضافه آلمان ( گروه 5 +1) در وین در تاریخ 18 فوریه(29 بهمن) آغاز شده، یک چیز روشن است : از اینجا به بعد، دیپلماسی در درجه اول به توانایی روسای جمهور ایران و آمریکا برای جذب و فروش ( داد و ستد) امتیازات بستگی دارد.
بهتر از این شرایط نمی تواند برای موفقیت ایران-امریکا در دستیابی به توافق مهیا باشد- مه و خورشید و فلک دست به دست هم داده تا این موفقیت حاصل شود. تحولات منطقه - از بی ثباتی پس از بهار عربی گرفته تا جنگ داخلی در سوریه - هزینه های جنگ مستمر را به طور قابل توجهی افزایش داده است ، همانطور که تشدید مسئله هسته ای با رشد مداوم توانایی های ایران و تحریم های اقتصادی روزافزون نیز هزینه جنگ را بالا برده است .
تحولات در داخل کشور نیز برای امضای توافقنامه مطلوب است. تندروهای ایران و طرفداران بحث مقاومت، با پیروزی حسن روحانی در انتخابات ژوئن 2013 در موضع دفاعی قرار داده شده اند. و آیت الله علی خامنه ای در ایران تا کنون قاطعانه ازاستراتژی مذاکره روحانی حمایت کرده است.
در واشنگتن، طرفداران خط نخست وزیر اسرائیل بنیامین نتانیاهو در سال گذشته متحمل چند شکست شده اند ، از نامزدی سناتور چاک هیگل برای وزیر دفاع گرفته تا فراخوان برای اقدام نظامی در سوریه، عدم تصویب تحریم های جدید علیه ایران ، باعث کاهش نفوذ آنها شده است. هر سه شکست ، به طور عمده ، به دلیل تحرکات گروه های طرفدار دیپلماسی در ایالات متحده بوده است. انعقاد قرارداد در سال اول ریاست جمهوری روحانی و در آخرین سال ریاست جمهوری اوباما نیز ایده آل است.
با این حال ، این بدان معنی نیست که مذاکرات آسان خواهد بود . برعکس، قسمت سخت آن شروع شده است.
در توافقنامه موقت، امتیازات اصلی رد و بدل شده عبارت بودند از افزایش شفافیت و بازرسی بیشتراز تاسیسات هسته ای ایران ، توقف گسترش برنامه غنی سازی ، و پایان دادن به غنی سازی 20 درصد. در عوض ، ایران موافقت غرب برای غنی سازی در خاک خود را به دست خواهد آورد، و این که ایران در نهایت از تمام حقوق اعطا شده توسط پیمان منع گسترش تسلیحات هسته ای (NPT) ، و همچنین از لغو برخی تحریم های کوچک برخوردار خواهد شد.
هر چه جلوتر برویم ، اوباما درلغو تحریم های کلیدی مانند تحریم های بخش نفتی و بانکی با مشکلات شدیدی مواجه خواهد شد ، زیرا این ها توسط کنگره کنترل می شود.
اوباما به طور موقت می تواند تحریم های کنگره را نادیده بگیرد و آنها را وتو کند، اما استفاده از چشم پوشی با توجه به اصل تناسب قید شده در مذاکرات استانبول در بهار سال 2012 سوال برانگیز است .
در مذاکرات استانبول قید شده است،امتیازات( مصالحه های) برگشت پذیر غرب ، باید در ازای اقدامات قابل برگشت ایران باشد و بالعکس. برای کسب امتیاز غیر قابل برگشت ، امتیازات غیر قابل برگشت مشابهی باید ارائه شود.
چشم پوشی از(وتو) تحریم ها اساسا برگشت پذیر است. آنها معمولا فقط شش ماه طول می کشند و باید توسط رئيس جمهور - از جمله توسط هر کس که پس از 2016سال قدم به کاخ سفید می گذارد، تمدید شود.
اگر اوباما تنها بتواند چشم پوشی از تحریم (یا وتو تحریم) را به ایران ارائه دهد ، تهران هم در مقابل به احتمال زیاد از همین نوع امتیازات خواهد داد.اجرای پروتکل الحاقی به جای این که دائمی باشد، می تواند محدود و منوط به تمدید مداوم باشد ( درست مانند چشم پوشی ). این امر در حکم افزودن یک ساز وکار " نابودی خودکار " به توافقنامه است . قبولاندن چنین توافقی سخت است، و حتی نگهداری آن سخت تر است . برای این که این توافقنامه دوام داشته باشد، باید توافقنامه عناصر قوی داشته باشد ، که مستلزم اقدامات غیر قابل برگشت است . قابل پیش بینی است که از چشم پوشی( وتو) تحریم ها می توان در مرحله اول اجرای توافقنامه نهایی استفاده کرد . تا حدی برای آزمودن نیت ایران ،و تا حدودی به دلیل این که عملا لغو تحریم ها می تواند سال ها طول بکشد.
با این حال، واشنگتن اصرار خواهد داشت که مرحله اجرایی توافقنامه نهایی طولانی باشد - تا 25 سال - و در طول این دوره از چشم پوشی (وتو تحریم های جدید) استفاده شود. بر اساس این طرح، تا زمانی که یک ربع قرن-25 سال-از حصول توافق نهایی نگذرد تحریم ها به طور کامل لغو نخواهد شد ، یعنی زمانی که پرونده هسته ای ایران کاملا عادی شده باشد.
برای واشنگتن، قبول این ایده که قبل از آن که پرونده هسته ای ایران عادی شود، تحریم ها به طور کامل برداشته شود بسیار سخت است . حتی سخت تراز آن قبول این ایده است که فقط در طی چند سال ایران می تواند یک عضوعادی NPT بشودغرب به حدی به ایران بی اعتماد است که فازاجرایی کوتاه مدت خود یک مانع محسوب می شود . (مرحله اجرایی طولانی مدت مفید برای غرب است)
البته تهران ، مخالف این روش است. ایران به مرحله کوتاه مدت تر - احتمالا فقط سه تا پنج سال- اصرار خواهد داشت. آنها استدلال می کنند هرچه فاز اجرایی طولانی تر باشد ، آسیب پذیری این توافقنامه هم بیشتر خواهد شد. اجرای این قرارداد در دستان روسای جمهور آینده ایران و ایالات متحده آمریکا خواهد بود ، که نه اوباما و نه روحانی می توانند همکاری آنها را تضمین کنند.
توافق جدید برخی از تحریم های ایران را لغو می کند
علاوه بر این، برای این که این توافقنامه مورد قبول ایرانیان قرار بگیرد ، لغو تحریم های اقتصادی باید واقعی باشد و سریع انجام شود. بعید است شرکت های بین المللی به صرف چشم پوشی از تحریم های جدید به بازار ایران بازگردند.. آنها خواستار ثبات هستند.در نتیجه، چشم پوشی کافی نخواهد بود. اقتصاد ایران رونقی را که مصالحه هسته ای خواسته شده از ایران را توجیه کند، به دست نخواهد آورد . به طور خلاصه، مذاکره کنندگان ایران استدلال می کنند که نه نخبگان ایران و نه مردم عادی با آن موافقت نخواهند کرد.
با این حال ، تهران نگران آن است که ممکن است کارت های بسیاری برای بازی نداشته باشد. برخی ها در ایران بر این باورند که توافقنامه موقت پر است از امتیازاتی که ایران داده ، در نتیجه برای ایران برگ برنده اندکی برای مذاکرات نهایی باقی مانده است. همچنین توقف گسترش برنامه غنی سازی و پایان دادن به غنی سازی اورانیوم به میزان 20 درصد حس ضرورت را در نزد غرب از بین برده و آنها نیاز مبرمی را برای انعقاد توافقنامه نهایی حس نمی کنند.
واشنگتن، به نوبه خود، نگران آن است که لغو محدود تحریم ، که ایران دریافت کرده است ، به مراتب بیشتر از ارزش پولی آن اثر روانی داشته باشد، وباعث شود شرکت های بین المللی به ایران سرازیر شده و باعث از هم پاشیدن کل تحریم ها شود، حتی اگر ایران با توافق نهایی موافقت نکند .
هر دو طرف ممکن است در ابراز ترس خود اغراق کنند و مواضع حداکثری را برای این مذاکرات بسیار دشوار مطرح کنند. با این وجود یک چیز مسلم است: در مقایسه با توافق موقت، امتیازات و مصالحه هایی که هر دو طرف این بار باید بپذیرند متفاوت خواهد بود.