پیش از ورود به محورهای سخنان خانم شرمن، باید به این نکته اشاره کرد که علی‌رغم حسن نیتی که جمهوری اسلامی ایران در مذاکرات ژنو و پس از آن از خود نشان داده است، بخش‌هایی از سخنان معاون سیاسی وزیر امور خارجه ایالات متحده زشت و تحقیرآمیز بود، بالاخص آن بخشی که وی به توزیع سبد کالا اشاره کرده و آن را نشانه بهبود وضعیت مردم ایران در اثر توافق هسته‌ای دانسته است. این در حالی است که موضوع سبد کالا علی‌رغم نقاط ضعفی که در آن وجود داشت، یک موضوع داخلی است و ربطی به خانم شرمن ندارد و از سوی دیگر، تهیه کالا برای توزیع سبد کالا بین مردم خیلی زودتر از آغاز اجرای توافق ژنو انجام شده و قاعدتا ربطی به 550 میلیون دلاری که تاکنون به ایران بازپرداخت شده است، ندارد.
جدا از لحن بعضا توهین‌آمیز وندی شرمن، وی در یک جا به یک نکته مهم اذعان کرده و آن اینکه امکان آن وجود نداشت که واشنگتن در مذاکرات ژنو 1 تا 3، بحث برچیدن تاسیسات هسته‌ای ایران مطرح شود. منتها از منظر وی این بحث به مذاکرات جامع موکول شده است.
* معنا و مفهوم مذاکرات جامع
شرمن در حالی بر طبل برچیدن تاسیسات هسته‌ای ایران در مذاکرات جامع کوفته که ظاهرا معنای مذاکرات جامع را فراموش کرده است. قرار است در مذاکرات جامع، ایران و 1+5 بر سر تعیین ابعاد و جوانب مختلف گام نهایی برنامه اقدام مشترک مذاکره شود. پس از این گام که البته بلندمدت خواهد بود، پرونده برنامه هسته‌ای ایران به یک پرونده عادی تبدیل می‌شود و ایران به‌طور طبیعی خواهد توانست از تمام حقوق خود بر اساس ان‌پی‌تی همچون سایر اعضا استفاده کند. لذا هر حقی که برای سایر اعضای ان‌پی‌تی در نظر گرفته شده، برای ایران نیز وجود خواهد داشت و البته تمام تکالیف ان‌پی‌تی نیز متوجه ایران خواهد بود.
همچنین ایران پذیرفته است که در صورت تصویب مجلس شورای اسلامی پروتکل الحاقی را در گام نهایی اجرا کند. ضمنا در پایان این گام باید تمام تحریم‌های مرتبط با برنامه هسته‌ای وضع شده علیه جمهوری اسلامی ایران لغو شود.
بنابراین ایران به تاسیسات هسته‌ای خود هم در طول گام نهایی و هم پس از پایان آن نیاز خواهد داشت، لذا معنا ندارد که ایران تاسیسات خود را برچیند. مذاکره جامع اصلا مذاکره بر سر برچیدن تاسیسات هسته‌ای نیست و در هیچ جای توافق ژنو نیز به چنین مساله‌ای اشاره نشده است.
* آمریکا در مذاکرات جامع به‌دنبال چیست؟
با این حال، سخنان خانم شرمن بیان‌گر آن است که واشنگتن در مذاکرات جامع به دنبال چیزهای دیگری است. سخنان شرمن محورهای زیر را نشان می‌دهد:
1- برچیدن نیروگاه آب سنگین اراک
2- برچیدن سایت فردو
3- کاهش تعداد سانتریفیوژهای ایران
4- احتمال ورود به برخی مسائل بی‌ربط به مساله هسته‌ای نظیر توان موشکی ایران.
علاوه بر اینها وندی شرمن بر این باور است که بین گام اول و گام نهایی ممکن است گام‌های دیگری هم تعریف شوند که هدف از آنها اطمینان از عدم وجود ابعاد نظامی احتمالی در برنامه هسته‌ای ایران است.
به این ترتیب آنچه آمریکایی‌ها در خصوص گام نهایی می‌اندیشند چندان با منطق این گام در توافق ژنو همخوانی ندارد. قرار است در این گام ایران بر اساس حسن نیت یک‌سری محدودیت‌ها را بپذیرد اما نه برچیدن چیزی را قرار است بپذیرد و نه قرار است به مسائل بی‌ربط به مساله هسته‌ای ورود کند.
آنچه مقامات آمریکایی می‌گویند اگرچه مصرف داخلی هم دارد اما به‌نظر می‌رسد صرفا در مصارف داخلی خلاصه نمی‌شود و این مسائل در مذاکرات مطرح خواهند شد. بنابراین تیم مذاکره‌کننده ایرانی باید پیش‌بینی‌های لازم را نسبت به طرح این موضوعات داشته باشد.
به‌عبارت دیگر، به‌نظر می‌رسد که ظریف و همراهانش در مذاکرات آینده با تقاضای برچیدن برخی تاسیسات هسته‌ای ایران مواجه خواهند شد. متاسفانه سخنان دو ماه اخیر مقامات آمریکایی حکایت از آن دارد که برداشت طرف آمریکایی از اقدامات اعتمادساز شامل برچیدن برخی تاسیسات هسته‌ای ایران شده و دست‌کم در گام نهایی از ایران انتظار دارد که بخشی از تاسیسات خود را از بین ببرد.
آن وقت این سوال ایجاد می‌شود که آیا برداشت واقعی آمریکا از دوران پس از اجرای گام نهایی این نیست که ایران تنها به صورت نمادین می‌تواند به غنی‌سازی اورانیوم بپردازد؟
تردیدی نیست که جمهوری اسلامی ایران چنین تفاسیری از توافق ژنو را نخواهد پذیرفت، نه در خصوص گام نهایی و نه در خصوص پس از آن. ایران تنها برای شفاف‌سازی و اعتمادسازی است که مذاکره می‌کند و حاضر است که نگرانی‌های منطقی طرف مقابل را برطرف کند اما حاضر نیست از برنامه هسته‌ای خود کوتاه بیاید.
سید عباس عراقچی، معاون حقوقی و بین‌المللی وزارت امور خارجه در یک برنامه تلویزیونی صراحتا گفته بود که حتی احتمال 50 درصد برای موفقیت مذاکرات جامع خوش‌بینانه است. به نظر می‌رسد نگاه آمریکایی‌ها به توافق ژنو دقیقا نشان می‌دهد که چرا آقای عراقچی نمی‌تواند چندان خوش‌بین باشد.