شرايط اقليمي خاص اين منطقه استقرار گياهاني را باعث شده است كه با آن جامعه سازگاري داشته و و جوامع گياهي را تشكيل داده اند ، جامعه گياهي مانگرو داراي زيستگاه خاص است و از ديگر جوامع گياهي استان متمايز است .
معرفي جنگلهاي حـرا
گياهان حـرا در دوره ائوسن و اليگوسن در حدود 30تا 40 ميليون سال پيش به وجود آمده و در مناطق گرمسيري در اطراف اقيانوس هند ، آرام ،اطلس و نواحي گرمسيري آمريكا، مكزيك و جنوب شرقي آفريقا ، استراليا ، زلاندنو و آسياي شرقي گسترش دارند .
درخت حرا گونه اي است از جنسAricennia و تيره Rerbenaceae بومي بخش وسيعي از سواحل استراليا و اقيانوس هند از جاوه تا فيليپين و بخشهايي از سواحل و جزاير خليج فارس و درياي عمان است .
در ايران به اسامي متفاوت از قبيل حرا ، تمر ، تن ، شوري ، شوره ، تيمار ، كرم و كرنا ناميده مي‌شود. برگهاي حرا متقابل ، چرمي و پهن و دراز ، بيضي تا تخم مرغي كامل در قاعده باريك و منحني به دمبرگ كوتاه ، در سطح فوقاني سبز تيره ، در سطح پشتي سفيد و تقريباً پنبه اي است . گلهاي حرا كوچك بر ، رنگ زرد روشن و گل آزين آن كوتاه و خوشه اي متراكم بوده كه در ايران از اسفند تا ارديبهشت ظاهر مي‌شود .
درختان حرا اكوسيستمي ماندآبي از اجتماعات ساحلي مناطق حاره هستند كه مانگرو نيز به آنها اطلاق مي‌شود . در هنگام مـد تنها تاج درختان بالاتر از آب شور دريا ديده مي‌شود.
و بقيه اندامهاي درختان در زير آب از ديد پنهان است فقط به هنگام جزر مي‌توان قسمتهاي زير تاج ، ساقه و ريشه هاي تنفسي درختان را ديد .
جنگلهاي مانگرو به خوبي قادرند در آب شور رشد كنند . مانگروها گياهان گلدار خشكي‌زي هستند كه به علت عدم توانايي در رقابت با ساير گياهان در خشكي دوباره به سوي دريا روي آورده اند و با تحمل شرايط دشوار زيستي حدفاصل دريا و خشكي بلامنازع در اين منطقه چيره شده اند .
در گستره تحت اشتغال اين جنگلها كمتر گياهي قادر به رقابت با آنه است .
مانگرو گياهاني هستند كه يك پله يا دو پله بصورت درخت يا درختچه در آمده و شاخه هاي اصلي و فرعي زيادي را توليد مي كند . و داراي صفات مشتركي به شرح ذيل هستند :
1. همگي در نواحي گرمسيري زندگي مي‌كنند.
2. داراي شاخ و برگ ضخيم هستند .
3. فرم ريشه آنها داراي حالت خاص خود مي‌باشد .
4. در مقابل شوري خاك و نوسانهاي درجه حرارت مقاوم هستند .
زيستگاه حرا
اين گياه در اراضي مردابي با خاك شور در جزر و مد دريا ، منصب رودخانه ها مستقر بوده و در برخي نقاط به صورت جوامعي انبوه ديده مي شود .
درخت مانگرو
وضعيت مانگروها
گياهان به دليل داشتن ارزشهاي گوناگون و از نظر مصارف مختلف براي انسان و ساير موجودات زنده همجوار مورد تهاجم بوده و تاكنون در زمينه حفاظت و بهره برداري اصولي و گسترش محدوده اين گياهان با ارزش تلاش عمده اي صورت نگرفته است . در اكثر نقاط ساحلي و اراضي ماندابي كه اين جوامع حضور دارند به خاطر آماده بودن شرايط رويشگاهي استقرار آنها مهيا است ، كه پس از بررسي هاي لازم مي‌توان اقدام به زير كشت بردن اين گونه اراضي نمود تا از مزاياي اين دسته از گياهان بهره كافي برد.
ساختار اكولوژيك مانگروها
اكوسيستمهاي مانگرو اجتماعات گياهي منحصر به فردي هستند كه براي گونه اي بيشماري از بي‌مهرگان تا مهره داران خشكي زي و آبزي زيستگاهي يگانه و منسجم فراهم مي‌كنند .بستر اين جنگلها از دو بخش تشكيل شده است . بخشي كه در اشتغال اهبوه سيستم ريشه دواني مانگروها قرار دارد به نام بخش سخت تحت الرض ناميده مي‌شود . بخش ديگر كفه هاي گلي است .گستره نرم تحت الارض بستر رويشگاه را به وجود مي آورد . در هر يك از بخشهاي فوق جانداران دريايي ويژه اي زندگي مي‌كنند . در اين ميان اجتماعات جانوري مانگروها ، نرمتنان ، سخت پوستان ، ماهيان گروههاي بسيار بارزي هستند . از جمله سخت پوستان موجود ميگوهاي گونه حفار و كاوشگر مثل ميگوي صورتي را مي‌توان نام برد.
جنگلهاي حرا جايگاهي امن براي لاروها
از آنجا كه ميگوي صورتي جزء گونه هاي حضار محسوب مي‌شود ، با هنگام ورود به اكوسيستم جنگلهاي حرا ،با حفاري بستر نرم در اين منطقه ، جايگاه امني را براي تخمها و پس لاروهي موجود به وجود مي‌آورد.
جنگلهاي حرا محل تغذيه لاروها
درختان حرا از اصلي ترين توليد كنندگان مواد آلي محيط خود بوده و نقش بسيار مهمي در تداوم فعالي پلانكتونها و فيتوپلانكتونهاي دريايي را به عهده دارند . اين ذرات به نوبه خود تامين كننده مواد غذايي آبزيان بالاخص ميگو مي‌باشند . جزر و مد مواد غذايي را از دريا ربوده و به درون مانگروها حمل كرده و برعكس مواد درون مانگروها را خارج مي‌كنند .
به طور كلي مواد معدني حمل شده از طريق رسوبات موجود در اكوسيستمهاي اطراف به عرصه جنگلهاي حرا پس از تجزيه ، تحول و تبديل آن به مواد غذايي آلي ، مقداري از آنها در جنگلها باقي مانده و باقي مانده به دريا منتقل مي‌شود .كه بخشي از آنبه وسيله موجودات زنده داخل جنگل مصرف مي‌شود به عبارت ديگر خاكهاي بافت نرم غني از املاح معدني بوجود مي‌آيد كه به سبب رشد انواع و اقسام موجودات زنده گشته و در نتيجه مواد غذايي آلي در اين اكوسيستم در حالت غنا باقي مي ماند.
خصوصيات آب در جنگلهاي حرا
آب در اين اكوسيستمها بالاترين كيفيت از نظر مواد غذايي و همچنين خواص فيزيكوشيميايي است كه جزر و مد نقش مهمي در اين زمينه ايفا مي كند .
جزر ومد باعث جابجاي و انتقال آب از دريا به اين اكوسيستم و بالعكس مي شود كه باعث تعديل شوري شده در مناطقي كه در صد تبخير بالا است از رسيدن شوري به سطح مد اور جلوگيري مي كند .
از طرفي چون جنگلهاي حرا شور پسند هستند مقدار زيادي نمك را از آب دريا گرفته و در خود ذخيره مي كند كه اين امر باعث كاهش شوري مي شود . جزر و مد همچنين در تعديل دما نيز موثر است بدين نحو كه با حركات مستمر خود باعث جابجايي آب بستر و سطح آب مي شود كه در مجموع آب و احياناً مواد سمي حاصل از تجزيه آبزيان به سطح آب منتقل مي گردد و از اين طريق دما نيز كاهش مي يابد .
ريشه درختان حرا ، خود به عنوان يك صافي عمل كرده و املاح مضر را در آب جذب و به واسطه داشتن نمك فراوان در خود آنها را به شكل غير سمي در مي آورد كه از اين طريق كمك شاياني به زندگي آبزيان موجود در اين اكوسيستمها مي كند .
بطور كلي مي توان گفت ، آب موجود در اين اكوسيستمها سرشار از مواد غذايي و از نظر فيزيكوشيميايي در بالاترين كيفيت ممكن بوده و اين سبب گرديده تا آبزيان براي تخم ريزي و رشد نوزادان خود كه حساسترين مرحله رشد محسوب مي گردد اين اكوسيستمها را برگزيده
و براي بقاي نسل خود به اينجا پناه ببرند .
اهميت گياهان مانگرو
1. چوب
سوخت : متأسفانه مهمترين استفاده مانگروها به عنوان سوخت سلولزي مي‌باشد ، چرا كه در اراضي ساحلي تنها مانگروها هستند كه شرايط سخت محيط را تحمل كرده و مستقر شده اند .
ارزش حرارتي چوب مانگروها 4000 تا 4300 كيلو كالري در هر كيلو گرم برآورد گرديده است .
تغذيه دام : در حوزه رويش جنگلهاي حرا در استان هرمزگان هرس سرشاخه ها جهت تعليف دام به خصوص شتر متداول مي‌باشد.
مصالح ساختماني : از چوب اين درختان در مصالح ساختماني نيز استفاده مي‌شود چون با استحكام بوده و در برابر حمله موريانه مقاوم مي‌باشد .
نقوش و نگار : چوب اين گياه خوش نقش است و خاصيت جلاپذيري خوبي دارد و براي ساخت ميز ، صندلي مبلي و پاركت استفاده مي‌شود .
پوست و برگ : از پوست و برگ بعضي از گونه‌هاي مانگرو تانن به دست مي‌آيد . تانن ماده‌اي است كه در صنعت كاربرد دارد . برگ و سرشاخه هاي مانگرو داراي مواد غذايي سرشار براي تغذيه دام است .
2. حفاظت از سواحل دريا
از ارزش هاي اين گونه گياهي اين است كه با كاشت آن در اراضي ساحلي و خورها مي‌توان در برابر طغيان دريا نوعي حفاظ طبيعي به وجود آورد . اين جنگلها ضمن كاهش خسارات ناشي از امواج و طوفانهاي سخت موجب استقرار خاك محيط اطراف نيز مي‌گردد.
3. محصولات غذايي
گونه بومي حرا در استان هرمزگان با نام AVICENNIA MARINA مي‌باشد محل زيست اين گونه در استان هرمزگان مردابهاي سواحل خليج فارس و درياي عمان در بندرعباس ، بندر لنگه ، بندرخمير ، بندر جاسك و درجزيره قشم در مجاورت بندر لافت مي‌باشد . حرا در جزيره قشم تشكيل توده هاي جنگلي و پاركهاي دريايي را داده است .
اين گونه اغلب به صورت جنگلهاي تخريب يافته و يا درختچه هاي كوچك مي‌باشند.
از آنجا كه اين جامعه گياهي در طي ساليان دراز تأمين كننده بخشي از نيازهاي اهالي سواحل خليج فارس بوده ، همواره مورد بهره برداري نادرست قرار گرفته و از اين جهت در معرض خطر نابودي است .
به دليل اهميت اقتصاذي و اكولوژيك اين گونه به جا است كه رويشگاههاي آن بيش از اين با پيش آگاهي ها و اطلاع رساني و كنترل ، حفاظت و حمايت گردد.
نمونه خوب و تيپيك جنگل هاي حــرا از نظر انبوهي و وسعت در حال حاضر در تنگه خوران واقع در مجاورت لافت ( جزيره قشم )قرار دارد . اين جنگل باتو جه به بهره برداري شديد هنوز از تراكم خوبي برخوردار است .
جنگل هاي حـرا در سالهاي اخير ارزش زيست محيطي آن كاهش يافته كه عزم ملي و همت عزيزان متعهد ومتخصص ، مدير و كارشناس را در راه احياء و توسعه آن طلب مي‌كند.
پراكنش گياهي جنگلهاي حـرا
1. جنگل هاي حرا جزيره قشم واقع در قسمت شمال غربي از بندر لافت تا كوزان همچنين در دهانه ورودي رودخانه مهران به خليج فارس در بندر خمير در سطحي معادل 12500 هكتار.
2. جنگلهاي مصب رودخانه شور و حسن لنگي واقع در شرق بندرعباس ، منطقه كولقان به وسعت 5/1162 هكتار .
3. مصب دهانه ورودي رودخانه ميناب واقع در بندر تياب سطحي در حدود 5850 هكتار از جنگل هاي حـرا را پوشانده است .
4. مصب رودخانه هاي گز ، حيوي و بريزگ كه در حال حاضر قسمت عظيمي از جنگل آن از بين رفته است ، منحصراً در قسمت غرب بندر سيريك همراه گونه گياهي چندل وجود دارد .
5. غرب بندر جاسك ، در دهانه رودخانه جاسك به درياي عمان مساحتي معادل 1000 هكتار زير پوشش جنگلهاي حـرا مي‌باشد
6. مصب رودخانه جگين در محل تلاقي با درياي عمان نيز ديده مي‌شود.
۷. ماندآبهاي رودخانه اي كه بر اثر بهره برداري بي‌رويه رو به تخريب است .
برنامه ريزي جهت توسعه و كشت حرا
با توجه به اهميت همه جانبه و بهره برداري چند منظوره از اين گياه و اثرات اقتصادي ، اجتماعي و اكولوژيكي توده هاي جنگلي و پرورش آبزيان ايجاب مي‌كند با مشاركت فعال مردم با اتكا به دانش بومي و سنن در احياء پوشش گياهي كوشيد.
توسعه جنگلهاي مانگرو به لحاظ ارزشهاي غير قابل انكار بسيار حائز اهميت است . اين گياه در پرورش تلفيقي جنگل و آبزيان ، منبع درآمد اهالي منطقه ، ارزشهاي زيست محيطي ، ميراث تاريخ طبيعي و جاذبه هاي گردشگري و ذخائر بيوسفري و ژنتيكي نقش بسزايي دارد.