على بن جعفر فرزند امام جعفر صادق علیه السلام و برادر کوچک امام موسى کاظم علیه السلام است، بنا بر این، وى از علماى قرن دوم هجرى است. او در نوجوانى پدر خود را از دست داد و در حمایت برادر بزرگوار خود قرار گرفت و معارف اسلام ناب محمدى صلى اللّه علیه و آله و سلم را از سرچشمه زلال آن فرا گرفت.
نسب با شرافت
ایشان را على بن جعفر عریضى مىگویند. «عریض» نام محلهاى در اطراف شهر مدینه است که ایشان و فرزندانش در آنجا زندگى مىکردهاند و سادات عریضى از طریق وى به امام جعفر صادق علیه السلام منسوب مىشوند.
تسلیم خدا، مطیع و ولایت
على بن جعفر از یاران با وفاى امام موسى کاظم و امام رضا و امام جواد و امام هادى علیهم السلام مىباشد. وى پیوسته در خدمت امام موسى کاظم علیه السلام بود و در سفرهاى متعددى نیز در کنار ایشان بوده و علوم فراوانى را از آن حضرت فرا گرفته و محرم اسرار و حافظ اموال آن حضرت به شمار مىرفت.
در زمان امامت امام رضا علیه السلام همانند سدى آهنین در برابر فرقه انحرافى «واقفیه» بودند ایستاد و از امام رضا علیه السلام حمایت کرد.
برجسته‌ترین فضیلت علی بن جعفر این است که نه تنها امر امامت و ولایت را خوب شناخت و آن را از دیگر ارزش‌های ظاهری دنیا بسی والاتر دانست، بلکه خود را تسلیم ولایت امامان معصوم علیهم السلام ساخت از این رو با افتخار، امامت برادرش امام کاظم علیه السلام و فرزندش حضرت امام رضا علیه السلام را پذیرفت و چون سایرین در مقابل آن‌ها سر اطاعت و تسلیم فرود آورد. تبلور این فضیلت هنگامی است که وی در کهنسالی ـ بعد از آن که خود عالمی بزرگ، دارای منزلتی عظیم و شخصیت اجتماعی والایی است ـ در مقابل فرزندِ فرزند برادرش امام جواد علیه السلام در حالی که کمتر از هشت سال دارد، سر تعظیم فرود آورده است، او امام را چنان معرفی می‌کند که برای دوستانش تعجب برانگیز است و بر او خرده می‌گیرند اما وی بر صحت رفتار و اعتقاد خویش تأکید می‌کند.
محمد بن حسن بن عمار می‌گوید: من دو سال نزد علی بن جعفر (عموی امام رضا علیه السلام) بودم و هر خبری که او از برادرش امام کاظم علیه السلام شنیده بود، می‌نوشتم. روزی در مدینه به خدمتش نشسته بودم که ابوجعفر محمد بن علی (حضرت جواد علیه السلام) در مسجد رسول خدا بر او وارد شد. علی بن جعفر برخاست و بدون کفش و عبا نزد او شتافت و دستش را بوسید و احترامش کرد. ابوجعفر به او فرمود: ای عمو! بنشین. خدایت رحمت کند. او گفت: آقای من، چگونه بنشینم و شما ایستاده باشی؟! چون علی بن جعفر به جایگاه خود برگشت اصحابش او را سرزنش کرده، گفتند: شما عموی پدر او هستید، با او این گونه رفتار می‌کنید؟! او دست به ریش خود گرفت و گفت: خاموش باشید! اگر خداوند متعال (صاحب) این ریش سفید را سزاوار (امامت) ندانست و این کودک را شایسته دانست و به او چنان مقامی داد، من فضیلت او را انکار کنم؟! از سخن شما به خدا پناه می‌برم. من بنده او هستم.
نمونه ای از احادیث علی بن جعفر
علی بن جعفر می‌گوید: « از برادرم موسی بن جعفر علیه السلام چنین شنیدم: کسی که حاجت شخص ضعیفی را به صاحب قدرتی برساند، در حالی که خودش به تنهایی چنین قدرتی ندارد، خداوند متعال وی را بر صراط ثابت قدم می دارد».
و نیز می‌فرماید: « برادرم امام موسی بن جعفر علیه السلام فرمود: پدرم دستم را گرفت و فرمود: پدرم امام سجاد علیه السلام این چنین دستم را گرفت و فرمود: پسرجان، هر کس از تو خیری خواست بجای آور. اگر از اهل خیر باشد که بجا انجام داده‌ای و اگر از اهل خیر نباشد تو از اهل خیر هستی و اگر شخصی از طرف راست تو را دشنام داد سپس از طرف چپ قرار گرفت و عذرخواهی کرد، عذرش را بپذیر.
علی بن جعفر از کسانی است که حدیث فراوان نقل کرده و روشی استوار داشته است. بسیار پارسا و دانشمند و ملازم خدمت برادر ارجمندش امام موسی بن جعفر علیه السلام بود.
علی بن جعفر از نگاه بزرگان
علی بن جعفر یکی از راویان بزرگواری است که فقها و محدثان در فضیلت، وثاقت و اعتماد به روایتش اتفاق نظر دارند. ابوالحسن محمد بن احمد بن داود (متوفی 378 هـ.ق) وی را در ردیف موثقین نام برده است و او را ستوده است.
شیخ مفید (متوفی 413 هـ.ق) می‌گوید: «علی بن جعفر و برادرش اسحاق دو شخصیت اند که هیچ کس در فضل و تقوایشان اختلاف نکرده است» و در جای دیگر از او این گونه یاد کرده است: «علی بن جعفر از کسانی است که حدیث فراوان نقل کرده و روشی استوار داشته است. بسیار پارسا و دانشمند و ملازم خدمت برادر ارجمندش امام موسی بن جعفر علیه السلام بود و خبرهای زیادی از آن حضرت نقل نموده است».
شیخ طوسی (385ـ460 هـ.ق) درباره وی چنین اظهارنظر کرده است: «علی بن جعفر برادر موسی بن جعفر علیه السلام شخصیتی بزرگوار و مورد اطمینان است. کتاب مناسک و مسائل از اوست» علمای متأخر از این‌ها نیز همه وی را مورد وثوق دانسته‌اند.
تربیت یافتگان آن بزرگوار
علی بن جعفر علیه السلام شاگردان فراوانى داشته است، از آن جمله می‌توان به این بزرگان اشاره کرد:
احمد بن محمد بن ابى نصر بزنطى، یونس بن عبد الرحمن، على ابن اسباط، عبد العظیم بن عبد الله حسنى، ایوب بن نوح، عمرکى بن على و...
تألیفات علی ابن جعفر
تنها کتابى که از ایشان به دست ما رسیده، کتاب ارزشمند «مسائل على بن جعفر» است که سؤالات ایشان و جوابهاى امام موسى کاظم علیه السلام در آن جمعآورى شده است.
سفر به دیار باقی
على بن جعفر چهار امام را درک کرده و با توجه به شهادت امام جعفر صادق علیه السلام که سال 148 هجرى است و امامت امام هادى علیه السلام که 220 هجرى است او باید بیش از 80 سال عمر کرده باشد.
بنابر نقلى پیکر شریف او را در شهر قم دفن کردند و هم اکنون نیز داراى گنبد و بارگاه است و زیارتگاه دوستداران و عاشقان محمد و آل محمد صلوات الله علیهم اجمعین مىباشد. علامه مجلسی می‌نویسد: «قبر علی بن جعفر در شهر قم مشهور و معروف است. شنیدم که اهل کوفه از او تقاضا کردند به کوفه بیاید، علی بن جعفر دعوت آن‌ها را پذیرفت و به کوفه رفت و مدتی در آنجا مانده مردم کوفه از وی احادیثی آموختند و او نیز از آن‌ها روایاتی نقل کرد. سپس مردم قم از وی خواستند به قم بیاید. او به قم آمد و تا آخر عمر در آن جا ماند و بعد از رحلت در قم به خاک سپرده شد»./س