به گزارش خبرنگار باشگاه خبرنگاران مشهد، اولین جلسه از سلسه نشست های تجزیه و تحلیل آثار هنرهای ایرانی – اسلامی با موضوع تجزیه و تحلیل نگارگری دوره تیموری با حضور رضا مهدوی، استاد نگارگری در مکتب هنر رضوان مشهد برگزار شد.
مهدوی با تأکید بر این که دورۀ تیموری بیشتر با مکتب هرات شناخته می شود، تصریح کرد: دوره تیموری یکی از فاخر ترین، اصیل ترین، کامل ترین و پر تجمل ترین دوره های نگارگری ایران محسوب می شود.
شیراز، خاستگاه مکتب هرات
مدرس دانشگاه خاطرنشان کرد: تا قبل از حکومت تیمور گورکانی، نهضت های هنری و هنرمندان بزرگ در شهر شیراز و بغداد وجود داشتند که با فتح بغداد توسط تیمور، این هنرمندان به شهر سمرقند، اولین پایتخت تیموریان، و پس از مرگ تیمور به شهر هرات، پایتخت حکومت شاهرخ بهادر فرزند و جانشین تیمور برده شدند از این رو عده ای معتقدند شالوده های هنری و نگارگری مکتب هرات و دوران تیموری را باید در شهر شیراز جست و جو کنیم.
مهدوی با اشاره به علاقۀ شدید خاندان تیموری به شعر و ادبیات، اظهار کرد: در زمان تیموریان، تعابیر و تشبیهات شاعرانه و ادبی به صورت مستقیم در نقاشی ها و نگارگری ها عینیت یافت اشعار نقاشی می شدند و این حرکت پیوند عمیق بین ادبیات و نگارگری در ایران را آغاز کرد و باعث شد تا محققان به نگارگری ایران اصطلاح «شعر نقاشی» را بدهند.
ویژگی های نگارگری مکتب هرات
وی افزایش کیفیت رنگدانه ها، افزایش لطافت و تنوع رنگ ها و رشد و پیشرفت صنعت رنگسازی را از دیگر ویژگی های نگارگری دوران تیموری و مکتب هرات عنوان کرد.
مدرس دانشگاه به سایر ویژگی ها و امتیازات نگارگری مکتب هرات اشاره و خاطرنشان کرد: در دورۀ تیموری، نگارگر ها برای جزئیات و نازک کاری اهمیت خاصی قائل بودند، در این دوران رنگ ها از انسجام و تناسب بالایی برخوردار است و استفاده از رنگ طلایی نیز در مقایسه با سایر رنگ ها و دوره ها افزایش یافته است؛ همچنین در این دوره برای اولین بار از رنگ سفید، که اغلب نگارگرها از استفادۀ آن هراس دارند، به زیبایی و متناسب با نقاشی استفاده شده است.
مهدوی با بیان این که در اواخر دوران شاهرخ بهادر نگارگری ایران از دورۀ اقتباس به دوره ای جدید با مناظری زیبا و رنگ هایی درخشان وارد می شود، اظهار کرد: مکتب هرات و نگارگری دورۀ تیموری به طور کلی به دو دوره تقسیم می شود که دورۀ پیشین از سال 750 تا 780 و دورۀ پسین از سال 780 تا اواخر حکومت تیموریان در اوج خود قرار داشتند که از ویژگی های دوره پسین می توان به سلطه شعر بر نگاره، اندام های ظریف انسان و آزادی در حرکات او، لطافت و نرمی و هماهنگی بین رنگ های آبی و طلایی اشاره کرد؛ نگار گری در دوره پسین که به استحکام خاص خود می رسد نیز دارای ویژگی هایی چون رنگ های متنوع و درخشان و لطافت است.
وی به مشهورترین نگارگر دوران تیموری اشاره و ابراز کرد: بهزاد، نقاش و نگارگر دوران تیموری از جمله هنرمندانی است که بسیاری از باورهای گذشتگان را شکست و با بیشترین تأثیرگذاری بر روی نگارگران بعد از خود، نقش مهمی را به عنوان واسطه در انتقال مکتب تیموری به دوران صفوی ایفا کرد.
عمر کوتاه نگارگری چینی در مکتب هرات
مدرس دانشگاه در ادامه به تأثیر نگارگری و هنر چینی در مکتب هرات اشاره و ابراز کرد: شاهرخ بهادر در دوران حکومت خود هیئت دیپلماتیک را برای فعالیت های سیاسی به چین اعزام می کند که در بین این هیئت، هنرمندانی از جمله قیاس الدین نقاش حضور داشتند؛ قیاس الدین پس از بازگشت از چین سفرنامه ای مکتوب و مصور از سفر به چین را تهیه می کند که تصاویر آن بر خلاف اکثر تصاویر نگارگری ایران که به تصاویر انتزاعی شهرت دارند، تصاویری واقع گرایانه است.
وی با بیان این که عده ای معتقدند هیئت ایرانی در بازگشت از چین تعدادی از هنرمندان چینی را به ایران آورده است، گفت: اولین اثری که تحت تأثیر هنر چینی در مکتب هرات به تصویر کشیده شده است، کتاب معراج نامه اثری در مورد رشادت های حضرت امام علی(ع) است که در آن ویژگی های نقاشی چینی از جمله صورت های دایره ای شکل و چشم هایی کوچک و منحرف حتی در چهرۀ پیامبر(ص) دیده می شود؛ با این وجود هنر چینی بعد از مدت زمان اندکی کاربردش را از دست می دهد و تصویرسازی تحت ادبیات و اشعار ایرانی قرار می گیرد.
اعتبار و ثبات سیاسی، علت هنرپرور بودن تیموریان
مهدوی به هنرمند و هنرپرور بودن خاندان تیموری اشاره و تأکید کرد: تیموریان علاقه شدیدی به ارتباط با فرهنگ و هنر ایران داشتند تا به این وسیله هم برای خود اعتبار کسب کنند و هم ثباتی سیاسی برای حکومت خودشان به دست بیاورند.
وی ادامه داد: شاهزادگان تیموری به دلیل رقابت با یکدیگر در خلق آثار هنری، از سرعت بالایی در ایجاد این آثار برخوردار بودند، آن ها به هنرمندان علاقه زیادی داشتند و آن ها را برای خود افتخار می دانستند و گاه با هزینه های بسیار بالا هنرمندان را از یک دربار به درباری دیگر منتقل می کردند.
مدرس دانشگاه با تأکید بر این که تیمور در تصرف شهرها از دو شخصیت متناقض خونخوار و فرهنگ دوست برخوردار بود، اظهار کرد: تیمور، جنایت های فراوانی در شهرهایی که فتح می کرد مرتکب می شد با این وجود نه تنها به علما و هنرمندان آسیبی نمی رساند بلکه آن ها را به همراه خانواده شان به سمرقند می فرستاد؛ با این وجود هنوز اثری در رابطه با نگارگری و نقاشی از دوران حکومت تیمور به پایتختی شهر سمرقند به دست نیامده است و ظاهراً اکثر تلاش تیمور در این شهر به معماری و ساخت بناهای با شکوه، که هنوز هم به زیبایی گذشته پابرجا مانده اند، منحصر شده است.
مهدوی بر استفاده از اصطلاح هنرپروری یا تفقد هنرمندانه در هنر ایران تأکید کرد و افزود: اگر در هر دوره ای شاهد خلق آثار هنری و رشد هنر و ادب در جامعه هستیم به دلیل حضور حامیانی قدرتمند پشت سر هنرمندان است که می توان به تیموریان و حاکمان و شاهزاده هایی چون شاهرخ میرزا و گوهرشاد خاتون اشاره کرد./س