گذری در"قندهار"، اشرف‌البلاد شاه "احمد‌ابدالی"

 
قندهار به شکل یک مربع مستطیل است و چون طبق نقشه ساخته شده بسیار منظم است ، شهر به چند محله تقسیم شده و هر محله متعلق به یک یا چند قوم و قبیله‌ بوده و بیشتر اهالی آن را افغانان (عمدتاً درانی) تشکیل می‌دهند.

در اطراف قندهار باغ‌های میوه ،تاکستان‌ها و زیارتگاه‌های بسیاری است، فرودگاه بین‌المللی قندهار در ۱۶ کیلومتری جنوب خاوری این شهر قرار دارد.
 
تاریخچه
 
برخی برآنند که شهر باستانی قندهار را لهراسپ شاه معروف ساخته‌، در دوره‌های ماد و هخامنشیان٬ آراخوزیا (رُخَج) سرزمینی در اطراف رودخانهٔ ارغنداب بوده و یکی از ساتراپی‌های هخامنشیان بشمار می‌رفت، در سنگ‌نبشته بیستون داریوش بزرگ، آراخوزیا در فهرست ساتراپی‌های هخامنشیان آمده‌ است.
 
در سال ۳۲۹ پیش از میلاد، اسکندر مقدونی پا به سرزمین هندوکش که تاریخ‌نویسان یونانی آن را پارپامیز گفته‌اند نهاد. اسکندر هرات را تصرف و پس از سپری نمودن زمستان در سیستان، وارد ناحیه‌ای شد که به نامش اسکندریه (قندهار امروزی) نامیده شد.
 
در ۳۰۵ ق. م. موریاها بر پاراپامیز (گنداره یا گندهارا)، رخج و گدروزی (گدروزیا - بلوچستان) تسلط یافتند. در این دوران دین بودایی توسط آشوکا به این سرزمین وارد شد.
 
پس از اسلام، قندهار جزئی از خراسان بزرگ به‌شمار می‌آمد، دو بار شهر به طور کامل ویران گردید، اول بار به دست مغول و بار دیگر در پایان قرن هشتم هجری به دستور امیر تیمور گورکانی.
 
در اوایل سدهٔ شانزدهم میلادی مغولان هند قندهار را گرفتند. طی 200 سالی که مغولان حکومت هند را در دست داشتند، شهرهای مرزی خراسان از سه سو مورد کشمکش و محل منازعه بودند: مغولها از یک سو ، صفویان از سمت غرب و ترکان ازبک از سمت شمال.

 کابل، هرات و قندهار بارها میان این مدعیان متخاصم دست به دست شدند، در این دوران "خوشحال‌خان ختک" شاعر جنگجوی مشهور پشتون بر علیه سلطهٔ بابری‌ها قیام کرد.

دولت صفوی که در جنوب و غرب خراسان با تبعیض مذهبی و بیداد حکومت می‌کرد در برابر مخالفت و قیام‌ها از پا در آمد. در ابتدا میرویس‌خان هوتک از قبیلهٔ غلجایی پشتون به تسلط گرگین‌خان حاکم گرجی‌الاصل صفوی در ۱۷۰۹ میلادی در قندهار پایان داد و دولت مستقل هوتکی را تأسیس کرد.
 
حکومت غلجایی قندهار در ۱۷۳۸ میلادی توسط نادر افشار پایان داده شد، نادر افشار سرانجام خود به علت تندخویی‌اش در ۱۷۴۷ میلادی در قوچان توسط افسران قزلباش لشکر خود به قتل رسید.
 
پس از این حادثه، "احمدشاه ابدالی" که یکی از سران قبیله پشتونهای ابدالی، افسر گارد محافظ نادرشاه و معاون قشون افغان بود، با نیروی شش هزار نفری خود به سوی قندهار رهسپار شد و لویه جرگه را در مزار شیر سرخ قندهار برای انتخاب یک رهبر ملی از میان خود افغان‌ها تشکیل داد و سرانجام بعد از نه روز گفت و شنود، به عنوان پادشاه خراسان تعیین گردید.

 وی در ۱۷۵۳ یا ۱۷۵۴ شهر کنونی را ساخت و آن را احمد شاهی نام نهاد و "اشرف‌البلاد" لقب داد، در دفاتر رسمی هنوز هم به همین لقب یا "دارالقرار" یاد می‌شود، تیمورشاه بعداً پایتخت خراسان را از شهر قندهار به کابل انتقال داد.


پس از فتح خراسان توسط مسلمانان قندهار جزئی از خراسان بزرگ محسوب می‌شد،در پی حمله مغول به سلطنت خوارزمشاه این شهر ویران شد و بار دیگر در پایان قرن هشتم هجری توسط امیر تیمور گورکانی قندهار تخریب شد. در اوایل سدهٔ شانزدهم میلادی گورکانیان قندهار را گرفتند.
 
روزگار صفوی
 
قندهار در سده‌های دهم و یازدهم هجری قمری (شانزدهم و هفدهم میلادی) در شبکه دفاعی و راه‌های بازرگانی و مسافرتی هند و ایران موقعیت بسیار مهمی کسب کرد.

 این شهر زمین‌های حاصلخیز و منابع آب فراوانی داشت. قندهار قلعه‌ای بسیار استوار بود و تملک قندهار برای امنیت کابل و همین‏طور خراسان ضروری بود، در نتیجه این شهر به‌طور گریزناپذیر به صورت اساس رقابت و کشمکش میان گورکانیان هند و صفویان درآمد.
 
نقطه اساسی بازرگانی، زمینی بین دو کشور ایران و هند شهر قندهار بود که این دو کشور بر سر تصاحب آن به مدت دو سده (یازدهم و دوازدهم هجری قمری) کشمکش داشتند.

کاروان‌های عرب و هندی و بازرگانان یهودی در راه‌های گذرنده از قندهار رفت‌وآمد می‏‌کردند و پادشاهان صفوی بیشتر از طریق حاکمان منصوب خود در قندهار عوارض گمرکی را به‌عنوان حق عبور از کالاها می‏‌‌گرفتند.
 
کشمکش بر سر قلعه قندهار در بسیاری زمان‌ها موضوع عمده‌ای بود که موجبات تیرگی روابط میان پادشاهان گورکانی هند و شاهان صفوی را فراهم می‏‌کرد، گورکانیان از تصرف این قلعه چند هدف را دنبال می‏‌کردند: تسلط بر افغانستان غربی و کنترل بر قبایل افغانی ، بلوچ و قوم ازبک که گهگاه با سرکشی‏‌های خود دردسرهای بزرگی را برای گورکانیان ایجاد می‏‌کردند.

اماکن باستانی قندهار

تپه مندی‌گک

این تپه را می‌توان با حوزه تمدنی ارغنداب ارتباط داد که در شمال این منطقه و در ۵۰ کیلو متری شهر فعلی قندهار واقع است و به صورت دقیق‌تر در دره موازی مجرای ارغنداب با فاصله ۲۰ میلی جاده قندهار –گرشک و اگر از طرف ولسوالی (شهرستان) خاکریز برگردیم حدود هشت کیلومتر به طرف ارغنداب در سمت راست جاده قرار گرفته‌ است.

امروزه اراضی زراعتی در این محدوده کمتر است اما در گذشته این ناحیه توسط شعبه‌هایی از رود ارغنداب سیراب می‌شده و آبادی‌هایی در آن وجود داشته‌ است.
 
در سال ۱۹۵۹ (۱۳۳۸) "موسیو کزال"، باستان‌شناس و متخصص قبل تاریخ فرانسوی، با انجام یازده مرحله حفریاتی پانزده طبقه آبادی دوره‌های مختلف را یکی پس از دیگری کشف کرد.

۳۱ متر ارتفاع تپه مذکور از تراکم آبادی‌هایی پانزده‌گانه‌ای صورت گرفته‌ است که در طی سه هزار سال قبل از میلاد بر روی هم آباد شده، تحقیقات انجام شده باستان شناسان روی آثار بدست آمده حکایت از آثار عصر مفرغ (برنز) می‌کند.
 
شاه "نعمت‌الله کاظمی" که از تحصیلکردگان قندهار بوده و روزگاری به حیث معاون پروژه هیلمند ایفای وظیفه می‌کرد، می‌گوید که شاهد کاوش‌های گروه فرانسوی در مندی‌گک بوده و ظروف ، سفال‌ها و ابزارهای مکشوفه در این تپه، مشابه  آثار کشف شده در حیدر‌آباد و سند پاکستان می‌باشد.

 وی همچنین موفق شده‌ در طی ماموریت‌های خویش در منطقه، آثار شبیه به مندی‌گک را بالاتر از مسیر زیارت شاه‌مقصود قندهار در نواحی نزدیک رودخانه هلمند کشف کند و بدین ترتیب می‌توان حدس زد در طول این مسیر، رفت و آمدهایی جریان داشته و کاروان‌هایی گذر کرده‌اند و نیز به احتمال زیاد مسیر مهاجرت دسته‌های آریایی به طرف غرب و ایران امروزی از همین ناحیه صورت گرفته‌ است.

چهل زبنه

بطرف غرب شهر قندهار برفراز کوه سرپوزه طاق سنگی در کوه تراشیده شده که به چهل زینه مشهور است که به فرمان بابر در مدت نه سال توسط هشتاد نفر سنگتراش به اتمام رسیده.

در طاق مذکور نام بابر میرزا، کامران میرزا، عسکری و میرزا هندال پسران بابر که به ساختن آن همت گماشته بودند به خط نستعلیق با تاریخ اعمار آن 1521 میلادی که سال فتح قندهار توسط بابر است نقر گردیده

چهل زینه قندهار در زمان همایون شاه آباد شده است و کتاره‌های آن در زمان امان‌الله خان ساخته شده و اکنون در وضع بدی قرار دارد.
 


قندهاری‌ها تنها قومی هستند که هیچ‌گاه تسلیم هیچ حکومتی نشدند و خود مختار هستند، آنها از ایرانی‌ها و پاکستانی‌ها خیلی متنفرند و در دولت فعلی افغانستان،  ایران و پاکستان هر کدام یک کنسولگری در قندهار دارند.

مردم‌شناسی
 
جمعیت این شهر حدود ۴۶۸٬۲۰۰ نفر است، پشتون‌ها با ۷۰درصد اکثریت جمعیت این شهر را شامل می‌شوند.تاجیک‌ها با ۲۰٪ دومین گروه قومی این شهر هستند،هزاره‌ها، ازبک‌ها و بلوچ‌ها از دیگر اقلیت‌های قومی این شهر هستند.

مشاهیر

در شهر قندهار مقبره‌های اشخاص برجسته و نامدار افغان مانند مقبره احمد شاه ابدالی پادشاه نامدار افغانستان، میرویس هوتکی و همچنان آرامگاه‌های رجال معروف کشور است.