، دانشجویان در کشورهای مختلف نقش‌های متفاوتي را در اصلاحات، دگرگونی‌های اجتماعی و تحولات سیاسی ايفا مي‌کنند اين نقش‌آفريني در هر برهه متناسب با اهداف، سازماندهی و بسیج جامعه دانشجو متفاوت است و جامعه دانشجو زمانی می‌تواند بر روند سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه تاثيرگذار باشد که بتواند حرکت‌های سازماندهی شده و خودجوش شکل دهد که از آن با نام جنبش دانشجویی ياد مي‌شود.
جنبش‌هاي دانشجويي در رهایی جامعه از دام سنت‌ها، جهل، تبعیض و بی‌عدالتی نقش موثري دارد.
نظام اسلامی نیز همواره بر ضرورت فعالیت سیاسی دانشجویان و مشارکت فعال و مثبت آنان در مباحث سیاسی تاکید دارد. بر این اساس، "تبیین دقیق دانشجوي سیاسی و نقش دانشجويان در اصلاحات فرهنگي، اجتماعي و سياسي"، موضوع اصلی گزارشي است که مي‌خوانيد.
دانشجوي سياسي کيست؟
دانشجوی سیاسی مطلوب در نظام اسلامی، به کسی گفته می‌شود که در دانشگاه، به درجه بالایی از بینش و درک سیاسی رسیده باشد و در قبال سرنوشت خود و جامعه حساسیت لازم را داشته باشد.
یک دانشجوی متعهد، تنها نباید در محور مسائل فردی و شخصی متمرکز باشد و از رویدادهای جامعه و جهان غافل بوده و نسبت به آن بی‌تفاوت باشد، بلکه باید با اصول و مبانی منطقی و معقول، به تحلیل حوادث و رویدادها بپردازد و موضع مناسب و قاطعي را نسبت به آن اتخاذ کند. آن گونه که حضرت امام خميني (ره)، همواره از دانشجویان و دانشگاهیان انتظار داشتند که همچون ناظری بصیر و آگاه، هوشمندانه و متعهدانه، عملکردها و تصمیم‌گیری‌ها را رصد کرده و با نقادی دلسوزانه، خطا و لغزش‌‌هاي احتمالی را گوشزد کنند و همانند مشاوران و کارشناسانی امین، مساعدت خویش را از دست اندرکاران و مجریان امور دریغ نکنند.
مقام معظم رهبري نيز همواره بر ضرورت فعاليت سياسي دانشجويان و حضور هوشیارانه، بانشاط و مثبت آنان در مباحث سياسي تاکيد داشته‌اند.
دانشجويان کشورمان همواره ثابت کرده‌اند که از بصيرت و هوشياري بالايي برخوردارند و جنبش دانشجويي در ايران از قبل از انقلاب نسبت به سياست‌هاي جاري در کشور و جهان بي‌تفاوت نبوده و همواره مواضع خود را نسبت به نقض حقوق مردم توسط دولت‌ها اعلام کرده است.
اعتراض دانشجويان به بازگشت استعمار
هدف‌های اساسی استعمارگران آمریکایی و انگلیسی که در جريان بازگرداندن نفت ايران به غرب در پاییز 1331 به اهتمام مصدق قطع شده بود، دوباره از سوي آنان از سر گرفته مي‌شد و استعمارگران با مشروع جلوه دادن کودتاي 28 مرداد تلاش داشتند امتیازات مورد نظر خود را در محيط آرام و بدون سر و صدا از دولت زاهدی بگيرند.
تظاهرات دانشجویان دانشگاه تهران، به عنوان اعتراض به ورود "دنیس رایت" کاردار جدید سفارت انگلیس در ایران، از 14 آذر 1332 آغاز شد.
دانشجویان دانشگاه‌های حقوق و علوم سیاسی، علوم، دندانپزشکی، فنی، پزشکی و داروسازی در دانشکده‌های خود تظاهرات پرشوری علیه رژیم کودتا و مقاصد آن بر پا کردند. روز 15 آذر تظاهرات به خارج از دانشکاه کشیده شد و مأموران نظامی در زد و خورد با دانشجویان، شماری را مجروح و گروهی را دستگیر و زندانی کردند.
صبح شانزده آذر، هنگام ورود به دانشگاه، دانشجويان متوجه تجهيزات فوق‌العاده سربازان و اوضاع غيرعادي اطراف دانشگاه شده، وقوع حادثه اي را پيش بيني مي‌کردند. فضا بشدت آبستن حوادث و درگيري بود. بعد از گذشت مدتي براي جلوگيري از تنش و درگيري چندين دانشکده تعطيل اعلام شد و در ادامه سراسر دانشگاه به دستور رييس آن تعطيل شد.
نيروهاي نظامي رژيم که بشدت رفت و آمد دانشجويان را کنترل کرده و در اين بين عده‌اي را نيز دستگير کرده بودند، با حضور در کلاس يکي از اساتيد دانشکده فني (مهندس شمس استاد نقشه کشي) زمينه اعتراض را در کلاس درس ايجاد کردند. آنان قصد داشتند دو دانشجو را که ظاهرا به حضور نظاميان در دانشگاه اعتراض داشتند، دستگير کنند.
دستگيري دو دانشجو کلاس را به هم زده، دانشجويي ديگر بر روي نيمکت کلاس فرياد مي‌زند: "آقا ما چقدر بي‌عرضه هستيم. چقدر بدبخت هستيم. اين کلاس نيست، اين درس نيست. يک عده‌اي بدون اينکه از استاد و از کادر دانشگاه اجازه بگيرند وارد کلاس مي‌شوند و هياهو در مي‌گيرد. تف به اين کلاس و تف به اين مملکت!"
به این ترتیب دانشکده فني به هم مي‌ريزد و در محاصره کامل نظاميان قرار مي‌گيرد و به يکباره فرمان آتش صادر شده و دانشجويان در صحن طبقه اول به خون مي‌غلطند. عده‌اي زخمي شده و در اين ميان سه دانشجو به نامهاي "قندچي" و "بزرگ نيا" و "شريعت رضوي" به شهادت مي‌رسند.
همان روز 16 آذر پليس توسط راديو اعلام کرد: "عده‌اي از دانشجويان در کلاسهاي درس نشسته بودند و به پليس چهره خشني نشان مي‌دادند و پليس را مسخره مي‌کردند و اين باعث شده که پليس به واکنش بيفتد. پليس قصد زدن دانشجويان را نداشت، ولي دانشجويان به پليس حمله کردند و مي‌خواستند اسلحه‌شان را بگيرند. پليس در قالب دفاع اين کار را کرده و قصدش زدن دانشجويان نبوده است."
فرداي آن روز شاه، تيمسار مزيني را براي دلجويي به دانشگاه مي‌فرستد تا خودش را از اين گناه و تقصير تبرئه کند. وي با خانواده‌هاي شهدا ملاقات مي‌کند و در دانشگاه به ظاهر از اساتيد و روسا عذرخواهي مي‌کند.
دو روز بعد از واقعه 16 آذر، نيکسون به ايران آمد و در همان دانشگاه، در همان دانشگاهي که هنوز به خون دانشجويان بي‌گناه رنگين بود دکتراي افتخاري حقوق دريافت کرد.
اين وقايع باعث شد تا 16 آذر به عنوان روز مقاومت و ايستادگي دانشجويان اين سرزمين در برابر استعمار غرب و استبداد و خودکامگي در دفتر تاريخ اين سرزمين به يادگار ثبت شود.
انعکاس حرکت دانشجويان دانشگاه تهران در ايران و جهان
شهادت سه دانشجو در دانشگاه تهران تأثیر عمیق در اجتماع باقی گذاشت و هر سال این روز با تعطیل دانشگاه و به تظاهرات مخالف دولت تبدیل گردید، با وجود سرکوبی و اعمال خشونت و قتل دانشجویان، دو روز بعد در سوم شهداي 16 آذر تظاهراتی بر ضد نیکسون (رئیس جمهور وقت امریکا) بر پا شد، اين حرکت دانشگاه تبدیل به اعتراض عمومی و برخورد‌های شدید با رژیم شده و منجر به دستگير شدن صدها تن در این روز شد.
خبر تظاهرات 16 آذر و کشته شدن دانشجویان به سرعت در سراسر جهان انتشار یافت و بسیاری از دانشگاه‌های اروپا و آمریکا، با دانشگاه تهران ابراز همدردی کردند. از اين رو 16 آذر نقطه عطفی در حرکت‌هاي دانشجويي در مقابله با استبداد و استعمار محسوب می‌شود.
تسخير لانه جاسوسي آمريکا از سوي دانشجويان
سیزدهم آبان 1358 برگي ديگر از هنرنمايي دانشجويان انقلابي و هوشياري است که هيچگونه استعمار در کشور را بر نمي‌تافتند در اين روز ساختمان سفارت آمریکا در تهران توسط جمعی از دانشجویان معترض تصرف شد، از زمان پیروزی انقلاب اسلامی ایران تا زمان تسخیر سفارت آمریکا در تهران دیپلمات‌های آمریکایی مستقر در سفارتخانه از هیچ تلاشی در جهت مقابله با نظام نوپاي جمهوری اسلامی ایران فروگذار نمی‌کردند.
تماس با سرکردگان گروه‌های ضد انقلاب، ارتباط حمایتی با شبکه‌های کودتا و براندازی در داخل کشور و تأمین مالی گروهکهای تروریستی که در غرب و جنوب ایران به انفجار در لوله‌های نفتی و یا ایجاد نا امنی و بی‌ثباتی در مناطق کردنشین مشغول بودند، از عملکردهای مأموران سیاسی فعال در ساختمان سفارت امریکا بود. این حقایق در اسناد لانه جاسوسی نیز آمده است.
بعضی مقامات بلند پایه دولت کارتر پس از شکست وی در انتخابات 1359 در خاطرات خود، به نقش نامطلوب و مخرب دستگاه حکومتی آمریکا علیه ایران که از طریق سفارتخانه آن کشور در تهران هدایت می‌شد اقرار کردند.
سفارت آمریکا در تهران طی زمستان 1357 تا پائیز 1358 به مرکز فرماندهی عملیات جاسوسی و خرابکاری علیه جمهوری اسلامی ایران تبدیل شده بود؛ نظامی که عمر سیاسی آن به یک سال نمی‌رسید. با این حال سفارت آمریکا زمانی توسط دانشجویان تسخیر شد که امریکا خواست مشروع ملت ایران در استرداد شاه و اموال و دارایی‌های بلوکه شده ایران را نادیده گرفت و حتی امکاناتی وسیع در اختیار فراریان حکومت شاه گذاشت تا تشکیلات خود را علیه انقلاب سازماندهی و فعال کنند.
حضرت امام خميني نيز در حمايت از تصرف لانه جاسوسی توسط دانشجویان آن را "انقلاب دوم لقب دادند بدين صورت برگ ديگري در تاريخ سربلند جنبش‌هاي دانشجويي در صيانت از منافع مردم رقم خورد.
حماسه دانشجويان پيرو خط امام در هويزه
شانزدهم دی ماه 1359 در شهر هویزه حماسه‌ای جاویدان توسط دانشجویان خلق شد، دانشجویانی که با ترک سنگر جهاد علمی، دفاع از مرزهای کشور را سرلوحه کار خود قرار دادند و به مبارزه علیه متجاوزان بعثی پرداختند.
در نخستين سال جنگ نابرابر عراق علیه ایران که 31 شهریور 1359 آغاز شد، در حمله عراق به مرزها و شهرهای جنوبی کشور مردم به صورت خودجوش به دفاع از مام وطن پرداختند.
دشمن بعث با هدف تصرف سوسنگرد در پانزدهم آذر 1359 از محور هویزه تا کرخه پیشروی کرد و توانست نیروهای خود را در آن منطقه مستقر کند.
فرماندهان جنگ بر این باور بودند که اگر سوسنگرد به تصرف دشمن در بیاید به تبع آن هویزه نیز سقوط می‌کند و دانشجویان رزمنده برای جلوگیری از تصرف هویزه مسئول مین گذاری جاده‌ها شدند.
در این زمان ابوالحسن بنی صدر(رییس جمهوری مخلوع ایران) دستور تخلیه نیروهای نظامی از شهر را صادر کرد و این به معنای تسلیم شهر به نیروهای دشمن بود. این فرمان بنی صدر مورد مخالفت سید محمدحسین علم الهدی از دانشجويان پيرو خط امام قرار گرفت.
در پی تماس علم الهدی با آیت‌الله خامنه‌ای، نماینده امام در شورای عالی دفاع، دستور بنی صدر لغو شد و نیروهای سپاه در هویزه باقی ماندند. روز 15 دی 1359، روز آغاز عملیات بود. برای این عملیات دو تیپ از لشکر 16 زرهی قزوین و یک تیپ از لشکر 92 زرهی اهواز در نظر گرفته شده بود، که دو گردان از نیروهای سپاه و عده ای هم از نیروهای جنگ های نامنظم (شهید چمران) نیروهای رزمنده را یاری می دادند.
از جمله اهداف این عملیات، پاکسازی شمال و جنوب کرخه از وجود نیروهای متجاوز ارتش عراق و آزاد سازی پادگان حمید و منطقه جفیر بود.
نتایج عملیات در این روز موفقیت آمیز بود. اما هنوز عقبه های اصلی دشمن در پادگان حمید و سه راهی جفیر آسیب ندیده بود. رزمندگان اسلام، پس از تصرف مرزهای کرخه و حاج بدر، قصد پیشروی به سوی پادگان حمید را داشتند. اما بنا به دلایلی، مانند نرسیدن مهمات، قرار بر این شد که ادامه عملیات در 16 دی ماه انجام شود.
شانزدهم دی 1359، رزمندگان سپاه در جلوی تانک های ارتش مستقر شدند و منتظر دریافت رمز حمله بودند، که رفت و آمد تانک‌های دشمن زیاد شد و پس از آن، هواپیماهای دشمن جهت بمباران ظاهر شدند. از طرف دیگر نیروهای اسلام زیر آتش توپخانه، کاتیوشا و خمپاره قرار گرفتند. در این مرحله از عملیات عده ای از دانشجویان رزمنده به همراه تعدادی از نیروهای سپاه و ارتش به شهادت رسیدند.
بعدها هویزه با جانفشانی و از خود گذشتگی رزمندگان اسلام در عملیات بیت المقدس آزاد شد و اکنون شهر هویزه در آغوش سرزمین ایران است و این به برکت حضور با اخلاص و به موقع دانشجویان مومن کشور بود. هویزه برای دانشجویان امروز و آینده نماد دفاع و شهادت است.
مقاومت دانشجويان در مقابل وقف دانشگاه آزاد
پس از برگزاری انتخابات دهم ریاست جمهوری و حوادث مابعد آن، ریاست هیأت مؤسس دانشگاه آزاد اقدام به وقف کلیه اموال و تأسیسات دانشگاه آزاد اسلامی کرد.
نمايندگان مجلس وقف اموال مراكز آموزش عالي و غيردولتي، غيرانتفاعي كه هيات موسس يا هيات امناي آنها حق تصرف مالكانه نسبت به آن را دارند و تا تاريخ تصويب اين قانون صيغه وقف آن جاري شده است و يا در آينده جاري شود معتبر دانستند.
این اقدام حقوقی اگرچه با مخالفت گسترده صاحبنظران و اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی روبه‌رو شد، اما آيت‌الله هاشمی رفسنجانی، رئیس هیأت مؤسس و رئیس هیأت امنا و عبدالله جاسبی رئیس این دانشگاه اصرار به وقف این دانشگاه داشتند.
اين جريان با ورود هوشمندانه دانشجويان و اعلام مخالفت آنها با اين طرح موجب شد تا مصوبات وقف دانشگاه آزاد ملغي اعلام شود.
حمايت از دستاوردهاي هسته‌اي با تشکيل زنجیره انسانی اطراف فردو
رويكرد استكبارى كه آمريكايى‌ها تاکنون نسبت به ايران روا داشته‌اند موجب شده تا يك احساس بى‌اعتمادى و بيزارى نسبت به دولت آمريكا در اقشار فرهیخته و مردم ایران به‌وجود آيد.
اين بي‌اعتمادي دانشجويان را بر آن داشت تا روز 28 آبان در آستانه مذاکرات و در حمايت از دستاوردهاي هسته‌اي که در سخت‌ترين شرايط تحريم و در سايه مجاهدت‌هاي دانشمندان ايراني و با بهاي برزمين ريختن خون عزيزترين فرزندان اين سرزمين به دست آمده است، در اقدامي خودجوش و با شعار "فردو قلب ماست" حلقه انساني را به دور اين سايت هسته‌اي تشکيل دهند.
اين حرکت که به دعوت دانشجويان دانشگاه شريف صورت گرفت، با حمايت دانشجويان سراسر کشور به خصوص دانشجويان دانشگاه‌هاي بزرگ تهران و همچنين مسئولان همراه شد، به صورتي که علي‌اکبر صالحي رئيس سازمان انرژي اتمي با حضور در جمع دانشجويان بر ايستادگي قاطعانه تيم هسته‌اي در مقابل هر آنچه حقوق مسلم کشورمان در استفاده صلح آمیز از انرژی هسته‌ای را رد می‌کند، تاکید کرد.
دانشجویان اینبار نیز نشان دادند که شناخت صحیحی از دشمنان قسم خورده ایران اسلامی دارند، چرا که هنوز چند روزي از مذاکرات 5 روزه هيئت ايراني با گروه 1+5 نگذشته بود که جان کری وزیر امور خارجه ایالات متحده، ابراز داشت که نه‌تن‌ها حق غنی‌سازی ایران مورد تایید قرار نگرفته، بلکه در دوره ۶ ماهه توافق، آمریکا با ایران بر سر کاهش ابعاد برنامه هسته‌ای گفتگو خواهد کرد.
بی‌مسئولیتی آمریکا در قبال تعهداتش و پي‌گيري رفتار دولتمردان آمريکايي در مسیر بی‌اعتمادی و همگرایی گسترده به صهیونیست‌ها و نیز عدم تلا ش‌های واقعی برای رفع تحریم‌ها و بازیهای رسانهای همه و همه نشا‌ن‌دهنده تشخيص به موقع دانشجويان از دسیسه‌های احتمالی غربی‌ها بود.