«رب المشرقین و رب المغربین»
پروردگار دو مشرق و دو مغرب
منظور خداوند در قرآن کریم از دو مشرق و مغرب چیست؟ آیا یک مشرق و مغرب بیشتر در جهان وجود دارد؟
قبل از ورود به بحث، توضیح یک مطلب ضروری به نظر می رسد:
کره زمین، دارای دو قطب مغناطیسی است که شمال و جنوب خوانده می‌شود. از طرف دیگر، چون زمین دارای دو حرکت وضعی (به دور خود) و انتقالی (به دور خورشید) است، به نظر می‌آید که خورشید صبحگاهان از یک طرف خارج می‌شود و کم کم بالای سر ما می‌آید و سپس شامگاهان در طرف دیگر فرو می‌رود.
در عرف مردم و اصطلاح علمی آن طرف که خورشید طلوع می‌کند، «شرق» و آن طرف که خورشید غروب می‌کند، «مغرب» نامیده می‌شود. نکته یاد شده ظاهر قضیه است. با دقت عقلی و علمی ثابت می‌شود که زمین مشرق‌ها و مغرب‌های متعدد دارد.
برخی از دلایل نکته اخیر عبارتند از:
۱. چون زمین به شکل کره است و به دور خورشید حرکت می‌کند در هر نقطه زمین یک مشرق و مغرب و اثر طلوع مکرر خورشید پیدا می‌شود.
۲. خورشید در هر روز در ساعت معین طلوع و غروب می‌کند که با ساعت طلوع و غروب روز قبل و بعد متفاوت است. بنابراین، به تعداد روزهای سال مشرق و مغرب داریم.
۳. برای هر انسانی شش جهت متصور است، پس طلوع و غروب، با توجه به جایگاه هر کس، متفاوت است.
نتیجه: در ظاهر یک مغرب و مشرق بیشتر نیست، ولی در واقع مشرق‌ها و مغرب‌های متعدد وجود دارد. بنابراین، تعبیر به مشرق و مغرب (بقره / ۱۱۵) یا مشارق و مغارب (معارج / ۴۰) با مبانی علمی منافی نیست.
در مورد آیه یاد شده در پرسش «رب المشرقین و رب المغربین» (الرحمن / ۱۷) چند احتمال تفسیری داده شده است.
۱. مقصود از مغرب، مغرب تابستان و زمستان و مقصود از دو مشرق، مشرق تابستان و زمستان است که با همدیگر متفاوتند، چنان که حضرت علی (ع) در این باره می‌فرماید: «مشرق تابستان و زمستان هر کدام بر حد خود است» [۱]
توضیح اینکه: مشرق‌ها و مغرب‌های متعددی وجود دارد، ولی آن‌ها در تابستان و زمستان است، زیرا در دوران آغاز تابستان و زمستان خورشید به حداکثر و حداقل اوج خود می‌رسد. که از آن‌ها به مدار شمالی و جنوبی تعبیر می‌شود و مدارهای دیگر در بین او دو قرار دارند.
بنابراین، چون مشرق‌ها و مغرب‌ها بین این دو جای دارند. در این آیه واژه «المشرقین و المغربین» به صورت مثنی به کار رفته است.
۲. مقصود از دو مشرق و دو مغرب، مشرق و مغرب خورشید و ماه است. طبق این تفسیر، چون ماه و خورشید هر کدام طلوع و غروب خاص خود را دارند، واژه مثنی به کار رفته است.
۳. مقصود از مشرقین پیامبر اکرم (ص) و امیرالمؤمنین (ع) هستند. و مراد از مغربین امام حسن (ع) و امام حسین (ع). این مطلب بیان باطن یا تأویل آیه است که در طلوع اسلام پیامبر (ص) و علی (ع) بودند و امام حسن و امام حسین (ع) در دوره غروب اسلام اصیل از صحنه جامعه.
پی‌نوشت:
۱. نورالثقلین، هویزی، نوشته التاریخ العربی، ج ۷، ص ۲۱۳.
برای مشاهده مجله شبانه اینجا کلیک کنید