چاه به جای قنات / سیاستی که شکست خورد

به گزارش خبرنگار باشگاه خبرنگارانِ کرمان ، در سالهای گذشته سیاست چاه به جای قنات باعث شد کشاورزان و مالکان قنوات به محض کم آب شدن قنات و یا خشک شدن آن به جای احیا ، مجوز حفر چاه عمیق بگیرند و با نصب موتور های برقی به کشاورزی بپردازند.

این امر سبب پایین رفتن سطح آب های زیر زمینی ، شور شدن چاه ها ، صرف هزینه های فراوان برای نگهداری از موتور پمپ و پرداخت هزینه های سر سام آور برق و گازوئیل شد.

استان کرمان خاستگاه قنات در تاریخ تمدن بشر

محمد برشان تا کنون تالیفات ، تحقیقات و مطالعات فراوانی در مورد تاریخ آب و آبیاری استان کرمان ، معماران بی نشان (کاریزگران کرمان )،سفرنامه آب ها ،آبها و اندیشه ها ،پیشینه قنات در تاریخ ایران ،تاریخ آب و زمین در ایران داشته و تاکنون بیش از 200 مقاله و گزارش پیرامون آب ،آبیاری ،قنات ،تاریخ آب و کشاورزی ارائه داده است.

این نویسنده و کارشناس تاریخ آب و آبیاری ، از قنات به عنوان بهترین راه نجات از خشکسالی های چند ساله استان یاد می کند و حفظ و احیای قنوات را امری حیاتی در رونق اقتصادی استان می داند.

نخستین قنات جهان در کرمان متولد شده است

تحقيقات و بررسي‌هاي انجام شده نشان می دهد ، شیوه آبياري با قنات نخستین بار توسط مردمي كه در محدوده‌ي جغرافياي ايران زندگي مي‌كرده‌اند ابداع شده است.

قنات يك اختراع ايراني است كه كاملاً با وضعيت اقلیم و طبيعت ايران هم‌آهنگ است. نخستين قومي كه در ايران به ساختن قنات دست زدند كرماني‌ها بودند.

به گفته‌ی ابن فقيه همداني، كرمان زادگاه قنات است و تمامي جهانگرداني كه به كرمان سفر كرده‌اند از قنات‌هاي كرمان نام برده‌اند.

در شهر كرمان و حومه‌ي آن حدود 70 رشته‌ی قنات وجود داشته است ، بنابر تحقيقات برشان نخستين قنات ايران و جهان قنات مادين شهداد است كه قدمت آن به تمدن آراتا در شهداد باستان مي‌رسد ، اين قنات هنوز هم جريان دارد.

در همه جای ایران قنات دیده می شود

عميق ترين قنات كه قدمت آن به ورود آريايي ها باز مي گردد قنات قصبه در گناباد است. مادر چاه اين قنات 350 متر عمق دارد ، طولاني ترين قنات در يزد است ، طول قنات زارچ به 120 كيلومتر مي رسد و تعداد چاههاي آن 2 هزار و 211 حلقه است كه عمري سه هزار ساله دارند.

قديمي ترين قناتها در مناطق شهداد و بم حفر شده اند ، قنبر آباد شيخ بم همزمان با شروع كار ارگ بم حفر شده و قدمت قنات مادين شهداد به زمان مادها مي رسد.

بیش از 350 قنات در شرق استان کرمان وجود دارد

از میان قنوات می توان به قنات های پر آبی مانند قنات پاکم در نزدیکی بم واقع در روستای پاکم ،قنات دهشتر در بم و قنات رستم آباد علی چاروک در ریگان اشاره کرد.

برشان ، این کارشناس آب و آبیاری استان گفت: در کل کشور برای کشاورزی از کل منابع آبی فقط 12 درصد از آب قنات استفاده می شود اما در شرق استان بیش از 39 درصد آب کشاورزی از آبهای قنوات استفاده می شود.

قنوات استان در راه ثبت ملی و جهانی

کارشناس تاریخ آب وآبیاری استان با اشاره به ثبت قنوات در فهرست آثار ثبت ملی و ثبت جهانی خاطرنشان کرد: قناتهای دشتر ،قنبر آباد شیخ و قاسم آباد بروات قنات کهن شهر سیرجان ، قنات خورند راور ، قنات داوران رفسنجان ، قنات رستم آباد علی چاروک ریگان و قنات ده ملک کوهبنان جزء قناتهایی هستند که پرونده آنها در حال تکمیل شدن برای ثبت ملی است.

برشان از آماده بودن پرونده قنات فرمیتن ماهان برای ثبت جهانی خبر داد و گفت: به زودی شناسنامه قنات جوپار توسط یونسکو صادر و درمحل این قنات نصب می شود.

وی افزود: تا کنون در کشور 6 قناتِ گناباد،اردستان اصفهان ،اراک ،آذربایجان و چوپار کرمان ثبت جهانی شده اند.

شورای عالی قنات در آستانه تشکیل است

این پژوهشگر قنات استان از تشکیل شورای عالی قنات در استان کرمان خبر داد و گفت: اساسنامه این شورا تدوین شده است و به زودی برای حفظ و مرمت قنوات و احیای قنوات تشکیل می شود.

وی تشکیل این شورای عالی را برای قنوات استان حیاتی خواند و افزود: در همین راستا تهیه نقشه قنات های شهر های استان در حال تهیه است.

برشان با بیان اینکه تهیه این نقشه سبب می شود ساخت و ساز ها در حریم قنوات صورت نگیرد ، تصریح کرد: تا کنون نقشه شهر کرمان با بیش از 70 قنات تهیه شده و نقشه زرند نیز در حال تهیه است .

اکوتوریسم قناتی در کرمان شکل می گیرد

برشان اقدامات انجام شده در زمینه قنات را زمینه مناسبی برای ایجاد یک اکوتوریسم قناتی در استان کرمان و جذب گردشگران داخلی و خارجی برای بازدید از قنوات و سازه های آبی آنها ، نحوه حفر و نظام های تقسیم آب دانست و خاطرنشان کرد: برای بسیاری از گردشگران خارجی ایجاد این نظام آبی بی نظیر در این کویر خشک و کم باران حیرت آور و همواره قابل تحسین بوده است.

شهرستان نرماشیر به زودی به عنوان مرکز مقنی های استان معرفی می شود

وی از وجود بیش از 65 مقنی فعال در زمینه حفر ، لایروبی و نگهداری قنوات در شهرستان نرماشیر خبر داد و افزود: این تعداد مقنی در سراسر استان نسل به نسل و سینه به سینه این حرفه را از پدران به فرزندان انتقال داده اند و هم اکنون مشغول به فعالیت در قنوات هستند.

برشان یادآور شد: به زودی با هماهنگی صورت گرفته با اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان ، این شهرستان به عنوان پایتخت مقنی های استان معرفی می شود.

قنات ها موفق تر از موتورپمپ ها و چاه های عمیق
آنها كه امروز تلمبه هاي ساخت خارج را مشغول آب كشي در دشت هاي ايران مي بينند شايد اهميت قنات را فراموش كنند اما آنان كه به تاريخ اين مرزو بوم وابسته اند مي دانند كه اين لوله هاي آب باريك كه درون خاك جريان دارد چه سرمايه بزرگي براي اين مردم بوده اند.

بيش از سه هزار سال است كه اين رشته هاي باريك ، مايه حيات را به روي خاك رسانده و گل لاله ، گندم ،‌جو ، سيب ، خرما و پسته پرورانده اند.

اگر قنات نبود ...

برشان معتقد است اگر قنات نبود شاید شهری مثل کرمان تشکیل نمی شد و یا اینکه شهر های بم ،سیرجان رفسنجان راور ریگان و... به وجود نمی آمدند ، هنوز هم در استان کرمان قنات هایی بسیاری وجود دارد و شگفتی های قنات در این استان بسیار است.

قنات ها به مانند رگهای کویر همواره حیات ،نشاط و آبادی را در جان تشنه اش می دواند و گاه قدمتی به درازای تاریخ دارند و شاهدی بر سخت کوشی پیشینیان ما در آبادانی این سرزمین هستند.

و اکنون با وجود خشکسالی ها ی اخیر و پایین آمدن سطح آبهای زیر سطحی حفظ و احیای قنوات در رونق اقتصادی این سرزمین ضروری به نظر می رسد./

گزارش از : علیرضا خواجه نظامی